Siết chặt 'bộ lọc' để khơi thông dòng vốn từ trái phiếu doanh nghiệp

Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đang gấp rút hoàn thiện dự thảo Nghị định thay thế các Nghị định 153/2020, 65/2022 và 08/2023. Văn bản này được kỳ vọng sẽ tạo ra bước ngoặt cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) riêng lẻ, trên cơ sở đồng bộ với Luật Doanh nghiệp, Luật Chứng khoán và hai đạo luật sửa đổi mới nhất (Luật số 56/2024/QH15 và Luật số 76/2025/QH15).

Thách thức đặt ra là chi phí tuân thủ (phí xếp hạng, bảo lãnh, tư vấn) sẽ tăng mạnh, có thể thu hẹp biên lợi nhuận của nhà đầu tư.

Điểm đột phá đáng chú ý nhất trong dự thảo lần này là việc tháo gỡ nút thắt về thay đổi mục đích sử dụng vốn. Theo đó, doanh nghiệp được phép điều chỉnh phương án sử dụng vốn nếu được cấp có thẩm quyền thông qua và đạt tỷ lệ chấp thuận từ đại diện người sở hữu trái phiếu trên 65% tổng số lượng lưu hành.

Tuy nhiên, để đảm bảo nguyên tắc "tự vay, tự trả, tự chịu trách nhiệm", dự thảo thiết lập cơ chế kiểm soát dòng tiền nghiêm ngặt. Nguồn vốn huy động bắt buộc phải được theo dõi tách biệt, nhằm ngăn chặn triệt để tình trạng sử dụng vốn sai mục đích hoặc các chiêu trò đảo nợ thiếu minh bạch.

Dự thảo dựng lên hàng rào kỹ thuật khắt khe hơn đối với bên mua nhằm bảo vệ nhà đầu tư cá nhân. Cụ thể, nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là cá nhân chỉ được phép mua TPDN riêng lẻ nếu trái phiếu đó đáp ứng một trong ba điều kiện: có xếp hạng tín nhiệm, được bảo đảm bằng tài sản, hoặc có bảo lãnh thanh toán.

Ông Nguyễn Quang Thuân, Chủ tịch FiinRatings đánh giá, yêu cầu bắt buộc xếp hạng tín nhiệm là "bộ lọc" thiết yếu giúp phân loại hàng hóa và giải quyết bài toán thông tin bất cân xứng.

Dù thừa nhận quy định mới sẽ làm tăng đáng kể chi phí và thời gian phát hành, đại diện một tập đoàn bất động sản lớn tại TP.HCM vẫn ủng hộ hướng đi này, đánh giá đây là cái giá phải trả để sàng lọc các đơn vị yếu kém, giúp những doanh nghiệp làm ăn bài bản khôi phục niềm tin thị trường và huy động vốn với chi phí thấp hơn trong dài hạn.

Ở góc độ tích cực, dự thảo được xem là cơ hội để doanh nghiệp giảm sự phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng. Ông Lê Minh Sơn, Giám đốc tài chính một doanh nghiệp bất động sản tại Hà Nội cho biết, doanh nghiệp sẵn sàng chấp nhận "cuộc chơi minh bạch" để đổi lấy khả năng huy động vốn dài hạn với lãi suất hợp lý, từ đó giảm áp lực tái cấu trúc nợ ngắn hạn.

Tuy nhiên, thách thức đặt ra là chi phí tuân thủ (phí xếp hạng, bảo lãnh, tư vấn) sẽ tăng mạnh, có thể thu hẹp biên lợi nhuận của nhà đầu tư. Nếu thị trường không đủ lớn hoặc sức khỏe tài chính doanh nghiệp quá yếu, chi phí phát hành có thể vượt quá lợi ích, tạo ra rào cản gia nhập cho cả hai phía cung và cầu.

Giới chuyên gia cảnh báo, khung pháp lý hoàn thiện mới chỉ là điều kiện cần. Để tránh tình trạng "bình mới rượu cũ", việc thực thi và giám sát đóng vai trò quyết định.

Ông Lê Trung Hải, Phó Trưởng ban Giám sát các công ty đại chúng (Ủy ban Chứng khoán Nhà nước), nhấn mạnh việc rà soát các điều kiện phát hành và tài sản bảo đảm là yếu tố sống còn để ngăn chặn tình trạng "phát hành dễ, trả nợ khó".

Đồng quan điểm, chuyên gia tài chính - ngân hàng, TS. Cấn Văn Lực kiến nghị cần phân định rõ trách nhiệm của các bên trung gian như đơn vị định mức tín nhiệm và tổ chức bảo lãnh. Không thể để tái diễn tình trạng các đơn vị này hưởng phí dịch vụ cao nhưng vô can khi doanh nghiệp vỡ nợ.

Về phía nhà đầu tư, Hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) đề xuất định nghĩa "nhà đầu tư chuyên nghiệp" cần dựa trên kiến thức thực chất và chứng chỉ năng lực thay vì chỉ dựa vào quy mô tài sản. Đồng thời, các hành vi gian dối thông tin tài chính cần bị xử lý hình sự thay vì chỉ phạt hành chính để đảm bảo tính răn đe.

Nhìn chung, khung pháp lý mới là bước tiến quan trọng để củng cố thị trường vốn trung - dài hạn. Nếu được triển khai đồng bộ với các biện pháp giám sát minh bạch, thị trường TPDN riêng lẻ hoàn toàn có thể trở thành kênh dẫn vốn bền vững cho nền kinh tế, thay vì là nỗi lo rủi ro như thời gian qua.

Thanh Hoa