Sớm ban hành Luật Cấp, thoát nước

“Tình trạng ngập lụt ngày càng tồi tệ”

Đây là đúc rút của ông Lê Quang Hùng, Ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng, từ thực tiễn trong gần 20 năm qua, tại tọa đàm “Ngập úng đô thị - hiện trạng, nguyên nhân và giải pháp” do Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng, Bộ Xây dựng tổ chức mới đây.

Như tại Hà Nội, do ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 10 và 11 vừa qua, lượng mưa đo được tại nhiều khu vực đạt trên 400mm trong chưa đầy một ngày, vượt công suất thiết kế của hệ thống thoát nước (lưu lượng mưa tính theo quy hoạch là 310mm/2 ngày) đã khiến nhiều khu vực bị ngập sâu… Ngay khu Ngoại giao đoàn trước đây chưa từng bị ngập song trong trận mưa vừa qua đã xuất hiện tình trạng ngập sâu, không thể di chuyển; có khu vực trước đây 2 - 3 tiếng nước rút nhưng hiện phải chờ tới 2 ngày, ông Trần Quốc Khánh, Ủy viên Thường trực Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, nguyên Thứ trưởng Bộ Công Thương, dẫn chứng.

Đường Trần Hữu Dực (Hà Nội) bị ngập sau trận mưa kéo dài ngày 7/10/2025. Ảnh: Mạnh Hưng

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng ngập lụt, đặc biệt ở các đô thị. Về khách quan, đó là do biến đổi khí hậu, hiện tượng thời tiết cực đoan ngày một tăng như bão, mưa kéo dài với cường độ lớn tập trung trong khoảng thời gian ngắn, lượng mưa vượt quá tần suất thiết kế của hệ thống thoát nước đô thị.

Về chủ quan, theo Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng Tạ Quang Vinh, tốc độ đô thị hóa mạnh mẽ nên hệ thống hạ tầng thoát nước trên cả nước không theo kịp. Tỷ lệ đường cống thoát nước trên đầu người tại một số đô thị còn thấp so với thế giới; mạng lưới đường ống thoát nước còn chắp vá, thiếu đồng bộ nên khả năng tiêu thoát nước còn hạn chế, chưa thích ứng được với lượng mưa cường độ cao. Công tác lập, thực hiện dự án đầu tư theo quy hoạch thoát nước được duyệt còn hạn chế…

Từ thực tế địa phương, Trưởng phòng Quản lý hạ tầng cấp thoát nước, Sở Xây dựng Hà Nội Lê Văn Du thông tin, hệ thống thoát nước chưa được đầu tư đồng bộ. Hiện chỉ có 77,5km2 thuộc lưu vực sông Tô Lịch được đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước, đạt 24,7%; các lưu vực Tả Nhuệ, Hữu Nhuệ, Long Biên đang trong quá trình chuẩn bị đầu tư. Theo quy hoạch, thành phố có 5.405ha hồ điều hòa thoát nước đô thị, song hiện mới đạt khoảng 1.010ha (18,7%)…

Cũng theo ông Du, tình trạng ngập úng đô thị thời gian qua ngoài yếu tố khách quan là mưa vượt công suất thiết kế còn có nguyên nhân do hệ thống tiêu nước vẫn phụ thuộc hạ tầng thoát nước nông nghiệp; hạ tầng các khu đô thị mới chưa kết nối đồng bộ với bên ngoài…

Xây dựng Chương trình quốc gia chống ngập đô thị

Tình trạng ngập úng tại các đô thị đã và đang gây ra tác động lớn tới giao thông, sản xuất, đời sống người dân, thiệt hại kinh tế đáng kể. Đáng quan tâm, theo ông Trần Quốc Khánh, điều này tạo tâm lý không tốt cho người dân khu vực đô thị, trong khi đây là một trong những yếu tố bảo đảm tăng trưởng bền vững. Bởi lẽ đó, khắc phục tình trạng ngập lụt đô thị là vấn đề lớn, cần lời giải hữu hiệu, bởi nếu không sẽ đồng nghĩa tự tạo lực cản cho tăng trưởng trong tương lai.

Để giải quyết tình trạng ngập úng tại các đô thị, GS.TS. Nguyễn Việt Anh, Phó Chủ tịch Hội Cấp thoát nước Việt Nam, cho rằng, cần thực hiện theo nguyên tắc “10T”: tách (chia tách lưu vực để giảm tải cho hạ lưu và phân đợt xây dựng theo khả năng tài chính); thấm (tăng cường các bề mặt thấm nước); trữ (hồ điều hòa, bể nước mưa…); thoát (cống đủ lớn, đúng cao độ); thông (hạ tầng đồng bộ); trung chuyển (bơm cưỡng bức nếu không thể tự chảy); thông minh (sử dụng công nghệ IoT, dự báo và cảnh báo sớm rủi ro); thích ứng; tiền (nhiều nguồn) và trách nhiệm (ưu tiên cho thoát nước, có chính sách phù hợp để huy động nguồn lực).

Về các giải pháp cụ thể, GS.TS. Nguyễn Việt Anh đề xuất, cần tận dụng triệt để các hồ điều hòa trong công viên; xây dựng bể ngầm chứa nước mưa cho một số công viên không còn diện tích xây dựng hồ “hở”; cải tạo sân chơi trường học, công trình công cộng thành không gian thấm nước, chống nóng, có thể chứa nước tạm thời khi mưa to; ban hành quy định các công trình có diện tích 1.000m2 trở lên phải có bể nước mưa; tích hợp cảm biến mưa, mực nước, camera giám sát, truyền dữ liệu về Trung tâm điều hành thông minh để có giải pháp phù hợp…

Theo ông Lê Quang Hùng, về mặt kỹ thuật có thể khắc phục và không quá khó, vấn đề là tiền và có quyết tâm làm hay không, giải pháp cũng phải phù hợp với từng đô thị.

“Vấn đề là ai sẽ đứng ra giải quyết? Trung ương hay địa phương? Nếu giao cho địa phương thì phải rõ ai sẽ làm?”, ông Hùng đặt vấn đề, đồng thời cho rằng đã đến lúc phải có cưỡng bức về mặt chính sách thực hiện, chẳng hạn khu đô thị mới bắt buộc phải có hồ điều hòa.

Nhấn mạnh phòng chống thiên tai cần gắn với địa bàn, Ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Lê Nam Thắng lưu ý, mỗi địa phương có nguyên nhân gây úng ngập khác nhau nên cần có giải pháp phù hợp. Đặc biệt, trong bối cảnh nguồn lực có hạn, cần xác định thứ tự ưu tiên để đầu tư trọng tâm, trọng điểm.

Chủ tịch Hội Cấp thoát nước Việt Nam Nguyễn Ngọc Điệp lưu ý, chính sách về cấp thoát nước hiện nay mới dừng ở cấp Nghị định (Nghị định số 117/2007-NĐ/CP về sản xuất, cung cấp và tiêu thụ nước; Nghị định số 80/2014/NĐ-CP về thoát nước và xử lý nước thải). “Cần có Luật Cấp, thoát nước để quy định về quy hoạch, đầu tư, đấu thầu, nguồn lực, cơ chế PPP… cho cấp thoát nước”, ông nói.

Đồng tình với việc về lâu dài, cần sớm thông qua Luật Cấp, thoát nước và xây dựng Sổ tay để hướng dẫn các địa phương phòng chống ngập úng, TS. Cấn Văn Lực, Ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng bổ sung, trước mắt, cần thiết lập Ban chỉ đạo cấp quốc gia và địa phương để xây dựng đề án phòng chống ngập lụt một cách bài bản; đẩy nhanh các dự án, công trình dở dang; đẩy nhanh tiến độ điều chỉnh quy hoạch. Đồng thời, Chính phủ cần xem xét sớm thành lập Quỹ phòng chống ngập úng đô thị gắn với ứng phó biến đổi khí hậu, để tạo nguồn tài chính cho công tác này.

Hiện, cả nước có hơn 100 triệu dân nhưng chỉ có khoảng 750 nhà máy cung cấp nước sinh hoạt, 82 nhà máy xử lý nước thải, thiếu nguồn lực đầu tư vào công tác này; thoát nước và xử lý nước thải đang được xác định là dịch vụ công ích. Theo Cục trưởng Tạ Quang Vinh, dự kiến đến 2030, cả nước cần khoảng 300.000 tỷ đồng để đầu tư cho hệ thống thoát nước. Bởi lẽ đó, việc sớm thông qua Luật Cấp, thoát nước là rất cần thiết để tạo hành lang pháp lý thu hút đầu tư, thay vì chỉ ở cấp nghị định như hiện nay.

Cùng với xây dựng luật, Thủ tướng cần xem xét ban hành Chương trình quốc gia chống ngập đô thị giai đoạn 2026 - 2030 để dùng nguồn lực đầu tư giải quyết các điểm ngập úng. Cần cho phép áp dụng cơ chế đặc thù cho một số đô thị như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh để xây dựng trạm bơm, hồ điều hòa, bể chứa nước thải…; thí điểm mô hình PPP cho vận hành, duy tu, đầu tư hạ tầng thoát nước và tách ra khỏi dịch vụ công ích, Cục trưởng Tạ Quang Vinh đề xuất.

Đan Thanh