Soundman - người dệt âm thanh sau ánh đèn sân khấu

Vị trí của soundman tách biệt với ánh đèn sân khấu, nhưng lại cho họ góc nhìn tổng thể về toàn bộ buổi diễn

Viết lời thoại cho cảm xúc

Giữa ánh đèn sân khấu rực rỡ, khán giả thường chỉ thấy ca sĩ và ban nhạc, ít ai để ý tới người đứng lặng lẽ phía sau bàn điều khiển, nơi từng nút vặn, từng cú nhấn quyết định để âm nhạc chạm vào tai và chạm tới tim người nghe. Và ở khoảnh khắc âm thanh tròn trịa vang lên giữa hàng nghìn người, ít ai nhớ tới họ, nhưng chính bàn tay và đôi tai của soundman đã lặng lẽ viết nên “lời thoại” cho cảm xúc.

Trong giới âm thanh, soundman được ví như người cầm vô-lăng của mọi bản nhạc. Ở phòng thu, họ là người thu, ghép, xử lý và phối âm để tạo nên chất âm hoàn chỉnh; trong dựng phim, họ tạo ra cả “không gian” để khán giả nghe bằng tai mà thấy được bằng tưởng tượng. Nhưng khi bước ra sân khấu, soundman trở thành “người điều khiển” cả phần nghe của buổi diễn, từ cân bằng tiếng hát, tiếng nhạc cụ đến ứng biến trước những sự cố bất ngờ, tất cả chỉ trong tích tắc. Khác với kỹ thuật viên âm thanh, vốn chủ yếu làm việc trong phòng thu, phòng phát thanh hoặc lắp đặt, bảo trì thiết bị, soundman là người “trực chiến” giữa ánh đèn và tiếng vỗ tay, đòi hỏi sự nhanh nhạy, kiến thức âm nhạc sâu và đôi tai đủ tinh để phối trực tiếp ngay khi chương trình đang diễn ra.

Trực chiến giữa ánh đèn sân khấu

Anh Võ Đình Phú, kỹ thuật viên âm thanh của Nhà hát Nghệ thuật Ca Kịch Huế nhận định: “Ở Huế hiện nay chưa có những soundman đúng chuẩn. Hầu hết những người làm công việc này đều xuất thân từ kỹ thuật viên âm thanh, rồi tự học hỏi, tích lũy kinh nghiệm qua thực tiễn… để hành nghề”. Nhận định này cũng được anh Vũ Đức Hải Đông, kỹ thuật viên âm thanh tại Trung tâm Văn hóa Điện ảnh TP. Huế xác nhận: “Huế chưa có những khóa đào tạo chuyên nghiệp dành cho soundman. Người làm nghề đa phần là những người có kiến thức sâu rộng về âm thanh đảm nhận thêm vai trò này”.

Soundman chính là hậu phương để các nghệ sĩ tự tin thể hiện trên sân khấu

Để trở thành một soundman giỏi, không chỉ cần kỹ năng vận hành thiết bị, mà còn phải sở hữu khả năng nghe nhạy bén và hiểu biết âm nhạc ở mức nhất định. Quan trọng hơn cả là kinh nghiệm thực chiến, thứ chỉ có thể tích lũy qua hàng trăm, thậm chí hàng nghìn giờ đứng sau bàn điều khiển.

Anh Hải Đông chia sẻ một điều mà anh cho là rất cần thiết: “Soundman cần biết chơi nhạc cụ. Chỉ khi hiểu được tính chất của nhạc công trên sân khấu mới có thể điều phối âm thanh phù hợp”. Lời nói đó không chỉ là lý thuyết suông, bản thân anh Đông là một tay bass có tiếng ở Huế. Khi ở dưới sân khấu, anh là soundman phục vụ nghệ sĩ và khán giả, khi đứng trên sân khấu với cây đàn, anh lại cống hiến cho khán giả theo một cách trực tiếp hơn.

Trong một chương trình, nghệ sĩ là người định hình yêu cầu âm thanh, từ màu sắc giọng hát, độ vang của nhạc cụ, đến cách phối hợp tổng thể. Nhưng để biến những yêu cầu đó thành hiện thực, soundman phải là người làm chủ mọi “đường tiếng”. Khi ánh đèn bật sáng, soundman không chỉ điều chỉnh nút volume hay EQ, họ còn điều phối cảm xúc của chương trình. Từng thay đổi nhỏ trong âm lượng, từng điểm nhấn hay khoảng lặng đều có thể nâng tầm hoặc phá hỏng một tiết mục.

Cần những khóa đào tạo chuyên nghiệp

Hiện nay, ở Huế có khá nhiều người đảm nhận công việc của soundman, trong đó không ít người tuổi đời còn rất trẻ. So với trước kia, việc tiếp cận kiến thức và thiết bị hiện đại đã dễ dàng hơn. Internet, các khóa học trực tuyến, cùng sự xuất hiện của nhiều sân khấu, sự kiện đã mở ra cơ hội cho giới trẻ tiếp cận nghề.

Tuy nhiên, theo anh Đông, yếu tố quyết định vẫn là cái tâm với nghề: “Làm việc với cái tâm, dù thiết bị có hạn chế, soundman vẫn có thể làm ra âm thanh trơn tru, thậm chí vượt mong đợi so với những thiết bị của sự kiện đó. Mình chưa bao giờ chê hệ thống hay trang thiết bị, quan trọng là biết khai thác hết công năng của nó”. Anh kể, trong nhiều chương trình, dù hệ thống âm thanh cũ kỹ, anh vẫn tìm cách phối hợp các dải tần, cân chỉnh mức khuếch đại ban đầu hợp lý, để mọi tiếng nhạc đều rõ ràng, không lẫn vào nhau... Với anh, nếu đủ hiểu và tận dụng tối đa, cả con người và thiết bị đều có thể vượt qua giới hạn vốn có.

Huế hiện đã là thành phố trực thuộc Trung ương. Điều này đồng nghĩa với việc sẽ có nhiều hơn các sự kiện âm nhạc, sân khấu, lễ hội quy mô. Và trong bức tranh ấy, soundman trở thành mắt xích không thể thiếu để tạo nên một chương trình chỉn chu. Một buổi diễn thành công không chỉ là nghệ sĩ hát hay, chơi nhạc giỏi, mà còn là sự hòa quyện giữa nghệ thuật biểu diễn và kỹ thuật âm thanh.

Nếu ánh sáng là “đôi mắt” của sân khấu, thì âm thanh chính là “trái tim”, nơi soundman giữ nhịp đập. Khi sân khấu Huế phát triển mạnh hơn, giá trị của các soundman sẽ ngày càng được nhìn nhận đúng mức. Bởi đằng sau những tràng pháo tay dành cho nghệ sĩ, vẫn luôn có một người âm thầm đứng ở bàn điều khiển, lắng nghe và điều chỉnh từng thanh âm, để mỗi khoảnh khắc vang lên đều trọn vẹn như nó vốn phải thế. Vì vậy, với Huế, việc có những khóa đào tạo soundman chỉn chu vẫn là điều cần thiết.

Phạm Phước Châu