STEM Lab: 'Ươm mầm' tình yêu khoa học vũ trụ cho thế hệ tương lai

Theo ThS. Mai Thùy Dung, Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, STEM Lab được xây dựng với mục tiêu rất rõ ràng là mang khoa học từ viện nghiên cứu ra đời sống, để học sinh được “chạm tay vào vũ trụ” thông qua các thiết bị thật, thí nghiệm thật và môi trường trải nghiệm thực tế của các nhà khoa học. Với ThS. Dung, đây là cách duy nhất để học sinh hiểu rằng khoa học không nằm trong sách vở, mà bắt đầu từ những câu hỏi, từ sự tò mò và từ chính trải nghiệm của mình.

ThS. Mai Thùy Dung, Trung tâm Vũ trụ Việt Nam (VNSC).

Tại STEM Lab của VNSC, mỗi hoạt động đều được thiết kế để học sinh trở thành “nhà khoa học nhí” đúng nghĩa. Các em không chỉ quan sát mà còn trực tiếp thực hành lắp mô hình vệ tinh thu nhỏ, vận hành kính thiên văn, mô phỏng sự hình thành bão hay phân tích tín hiệu từ cảm biến. Không gian nghiên cứu từng được xem là bí ẩn, nay trở thành lớp học mở, nơi mọi câu hỏi đều được chấp nhận và mọi thử nghiệm đều có giá trị, dù thành công hay thất bại.

Điểm đặc biệt của mô hình này là học sinh được trải nghiệm trong chính môi trường làm việc của các chuyên gia vũ trụ. Một buổi học có thể diễn ra ngay tại xưởng chế tạo, đài quan sát, hoặc phòng thí nghiệm công nghệ cao. Điều đó giúp các em hình dung một cách chân thực công việc của kỹ sư vệ tinh, nhà nghiên cứu khí quyển hay chuyên gia viễn thám - những nghề nghiệp đang rất cần thiết nhưng hiếm khi được giới thiệu trong giáo dục phổ thông truyền thống.

Không chỉ VNSC, hệ sinh thái STEM tại Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH) cũng cho thấy cách các trường đại học có thể “mở cửa” để kéo học sinh vào gần hơn với khoa học. TS. Phan Thanh Hiền cho biết nhà trường đã xây dựng mạng lưới gồm các câu lạc bộ thiên văn, FabLab chế tạo và nhóm Science Art, tạo thành chuỗi hoạt động liên ngành để học sinh vừa khám phá vũ trụ, vừa hiểu sâu về kỹ thuật, cảm biến, mô phỏng dữ liệu. Những dự án như vệ tinh mô phỏng CanSat, tên lửa nước nhiều tầng hay bản tin dự báo thiên văn số giúp các em tiếp cận kiến thức ở mức độ cao nhưng vẫn phù hợp với khả năng lứa tuổi.

TS. Phan Thanh Hiền - Khoa Khoa học Vũ trụ và Trái đất, Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH).

Điều quan trọng hơn cả, theo TS. Hiền, là cách mô hình STEM giúp học sinh tự tin bước vào quá trình kiến tạo tri thức. Không còn học thuộc lòng, không còn lặp lại công thức, các em chủ động tìm hiểu vấn đề, thử nghiệm, phân tích sai số, điều chỉnh và sáng tạo giải pháp mới. Chính chu trình “làm - sai - sửa - hiểu” này rèn luyện năng lực khoa học - kỹ thuật một cách bền vững.

Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp lớn như Petrovietnam cũng bắt đầu đầu tư mạnh mẽ vào phòng STEM như một phần của chiến lược phát triển nguồn nhân lực tương lai. Các mô hình phòng thí nghiệm ứng dụng cơ khí - tự động hóa - cảm biến tại những trường phổ thông, và trung học sơ sở do Petrovietnam tài trợ không chỉ giúp học sinh quen với kỹ năng kỹ thuật mà còn tạo nền tảng để các em tiếp cận những ngành nghề mũi nhọn liên quan đến năng lượng, dầu khí, vật liệu mới hay chuyển đổi số.

Đây là bước đi có ý nghĩa chiến lược, bởi hệ thống phòng STEM chất lượng cao sẽ góp phần giải quyết khoảng cách giữa giáo dục phổ thông và nhu cầu nhân lực kỹ thuật của nền kinh tế.

Từ các mô hình khác nhau, có thể thấy một điểm chung: STEM không chỉ là nơi học mà còn là nơi khơi dậy cảm hứng. Khi học sinh được bước chân vào môi trường khoa học đúng nghĩa, được thử sức với những thiết bị thật và một không gian sáng tạo đúng chuẩn, các em không còn thấy vũ trụ hay công nghệ cao là điều xa vời. Ngược lại, những lĩnh vực ấy trở nên gần gũi, hấp dẫn và đầy cơ hội cho tương lai.

Những mô hình STEM như ở VNSC, USTH hay Petrovietnam là nơi gieo những hạt mầm đầu tiên - những hạt mầm của đam mê khám phá, của tư duy khoa học và khát vọng vươn xa...

Khoa học vũ trụ, từ chỗ là ngành “hàn lâm” trong mắt số đông, đang dần trở thành cánh cửa mở ra nhiều hướng đi cho học sinh Việt Nam. Và chính những mô hình STEM như ở VNSC, USTH hay Petrovietnam là nơi gieo những hạt mầm đầu tiên - những hạt mầm của đam mê khám phá, của tư duy khoa học và của khát vọng vươn tới những lĩnh vực công nghệ cao mà trước đây chỉ xuất hiện trên sách báo.

Khi được trao cơ hội, được thử nghiệm và được truyền cảm hứng đúng cách, học sinh hoàn toàn có thể bước vào thế giới vũ trụ bằng chính khả năng của mình. Phòng STEM vì thế không chỉ là một phòng học, mà là nơi ươm dưỡng những giấc mơ và biết đâu, từ những trải nghiệm ban đầu ấy, sẽ có một thế hệ kỹ sư, nhà khoa học mới trưởng thành, đóng góp vào hành trình khám phá không gian của Việt Nam trong tương lai.

Đình Khương