Sử dụng AI phải bảo đảm không xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ

Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Đoàn Lạng Sơn) cho rằng, hiện nay trên thế giới tồn tại ba luồng quan điểm chính về quyền sở hữu trí tuệ đối với sản phẩm do AI tạo ra.

Thứ nhất là quan điểm thận trọng, không công nhận quyền tác giả hay sáng chế nếu thiếu “yếu tố con người”, với lập luận rằng chỉ con người mới có thể là tác giả hoặc nhà sáng chế hợp pháp. Theo hướng tiếp cận này, việc chỉ nhập lệnh cho AI không đủ điều kiện xác lập quyền tác giả và AI không thể đứng tên sáng chế.

Đại biểu Quốc hội tỉnh Lạng Sơn Phạm Trọng Nghĩa phát biểu tại Quốc hội. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN

Quan điểm thứ hai là bảo hộ có điều kiện, theo đó chỉ những sản phẩm có sự can thiệp sáng tạo đáng kể của con người mới được bảo vệ, và phạm vi bảo hộ chỉ giới hạn ở phần đóng góp trực tiếp của con người.

Quan điểm thứ ba là theo hướng mở, cho phép công nhận sản phẩm do AI tạo ra, coi người sử dụng AI là tác giả mặc định, thậm chí có ý kiến cho rằng AI có thể được xem là “tác giả điện tử”, còn quyền thuộc về chủ sở hữu hệ thống AI.

Ở góc nhìn khác, đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Đoàn Nghệ An) đề nghị bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí trong Luật Sở hữu trí tuệ. Theo ông, đây là xu hướng đã được nhiều quốc gia áp dụng nhằm bảo vệ hoạt động báo chí trước sự cạnh tranh ngày càng mạnh của nền tảng số và mạng xã hội.

Đại biểu nêu thực tế các nền tảng như công cụ tìm kiếm, mạng xã hội đang thu lợi lớn từ việc tổng hợp, trích dẫn hoặc hiển thị nội dung báo chí, trong khi các cơ quan báo chí phải đầu tư chi phí lớn để sản xuất nội dung nhưng lại không được chia sẻ doanh thu tương xứng. Tin tức còn được khai thác như “dữ liệu đầu vào” cho việc đào tạo mô hình AI, khiến áp lực lên báo chí truyền thống ngày càng lớn.

Đại biểu Quốc hội tỉnh Nghệ An Hoàng Minh Hiếu phát biểu tại Quốc hội. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN

Theo đại biểu Hoàng Minh Hiếu, nếu không có quy định rõ ràng về quyền liên quan, các cơ quan báo chí thiếu cơ sở pháp lý để yêu cầu gỡ bỏ nội dung vi phạm, đàm phán phí bản quyền hoặc khởi kiện khi bị khai thác trái phép. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi kinh tế mà còn tác động đến chất lượng thông tin và nguy cơ gia tăng tin giả.

Giải trình tại phiên thảo luận, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, AI không phải là chủ thể của quyền sở hữu trí tuệ. Các sản phẩm do AI tự động tạo ra mà không có sự tham gia sáng tạo của con người sẽ không được bảo hộ quyền tác giả hay sáng chế như đối với tác phẩm của con người.

Tuy nhiên, trong trường hợp con người sử dụng AI như một công cụ sáng tạo - tương tự như sử dụng bút vẽ hay máy ảnh và có đóng góp thực chất về ý tưởng, định hướng, lựa chọn hoặc chỉnh sửa kết quả do AI tạo ra, thì có thể được công nhận là tác giả hoặc nhà sáng chế. Nếu mức độ đóng góp của con người ở mức hạn chế, chỉ dừng lại ở việc đưa ra yêu cầu chung, thì không được coi là tác giả, nhưng vẫn có quyền khai thác và thương mại hóa sản phẩm.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội nêu. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết đây là xu hướng tiếp cận đang được nhiều quốc gia áp dụng. Ban soạn thảo cũng sẽ tiếp tục nghiên cứu kỹ cơ chế cho phép sử dụng dữ liệu đã được công bố hợp pháp để huấn luyện AI, với điều kiện rõ ràng rằng sản phẩm đầu ra không được xâm phạm quyền tác giả và các quyền liên quan.

Văn Hùng