Sử dụng thế mạnh đất hiếm như thế nào?

Ảnh minh họa.

PHÓNG VIÊN: - Thưa ông, nếu xem cuộc chiến thuế quan Mỹ đang phát động như là một “ván bài” có tính toàn cầu, thì Việt Nam có thể dùng đến đàm phán bằng thế mạnh đất hiếm như thế nào để không bị thua thiệt?

GS. HÀ TÔN VINH: - Tôi cho rằng Việt Nam đang có trong tay thế mạnh quan trọng để có thể mặc cả, thậm chí tham gia một cách chủ động trong cuộc chiến thuế quan. Việt Nam hiện nay được biết là có trữ lượng đất hiếm đứng thứ nhì thế giới, đây là một lợi thế không phải quốc gia nào cũng có được. Nhưng nếu khai thác được các mỏ đất hiếm này phải có máy móc hiện đại.

Hiện nay Trung Quốc có đủ công nghệ để có thể khai thác, song điều kiện họ đưa ra là Việt Nam phải bán các sản phẩm này cho Trung Quốc. Mỹ cũng rất muốn đầu tư khai thác lĩnh vực này tại Việt Nam, song công nghệ của Mỹ lại có giá thành quá đắt đỏ. Thế nên Việt Nam hiện nay đang khó khăn trong việc lựa chọn cho vấn đề này.

Tôi được biết vừa qua Việt Nam cũng đề cập vấn đề này với phía Hàn Quốc, và phía các doanh nghiệp Hàn Quốc cũng cho biết rất sẵn sàng đầu tư máy móc, công nghệ vào khai thác đất hiếm tại Việt Nam, sau đó sơ tuyển, rồi mới bán.

Nếu Việt Nam thành công trong việc kêu gọi, mời chào các doanh nghiệp Hàn Quốc hoặc Nhật Bản đầu tư vào Việt Nam trong lĩnh vực khai thác, sơ chế đất hiếm, lúc đó chúng ta có thể đề nghị Mỹ đào tạo nhân lực cho Việt Nam lĩnh vực này. Khi đó, cán cân thâm hụt thương mại giữa hai nước cũng sẽ được giảm xuống và Việt Nam cũng đạt được nhu cầu của mình đang cần.

- Cũng có ý kiến cho rằng, cần xem đây là động lực quan trọng để xây dựng, hoàn thiện, phát triển ngành công nghiệp bán dẫn với hàm lượng công nghệ và giá trị thặng dư cao hơn. Quan điểm của ông về nhận định này như thế nào?

- Với lợi thế đất hiếm, Việt Nam đang thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài vào công nghệ bán dẫn. Tuy nhiên, trước khi tính đến việc này, chúng ta cần phải tập trung đầu tư cho công nghệ khai thác, chế biến đất hiếm. Thực tế, đất hiếm rất cần để làm công nghệ bán dẫn, một ngành “hot” nhất hiện nay.

Nhờ công nghệ bán dẫn mà thông tin thế giới có thể thu gọn vào trong một con chip. Bán dẫn quan trọng nhất là tốc độ, đi rất nhanh, ngày càng nhỏ và độ nhạy càng cao. Trên thế giới, chỉ có 4 quốc gia đang sở hữu công nghệ bán dẫn hàng đầu là Mỹ, Hà Lan, Nhật Bản và Hàn Quốc.

Trung Quốc tuy đã và đang có thế mạnh về trữ lượng, khai thác đất hiếm, nhưng quốc gia này đang mất dần lợi thế do các nước đi đầu trong ngành bán dẫn không đưa hoặc thu hẹp những chia sẻ công nghệ khai thác, tinh chế bán dẫn về cho quốc gia này. Động thái hạn chế xuất khẩu 2 kim loại có trong đất hiếm của Trung Quốc đến các nước này cũng nhằm mục đích “trả đũa”.

Khi không được chia sẻ công nghệ, công nghệ khai thác đất hiếm của Trung Quốc cũng sẽ cũ đi. Trong lúc này đây, rõ ràng Việt Nam đang có lợi thế. Nhật Bản, Hàn Quốc đang muốn bắt tay thăm dò để khai thác đất hiếm với Việt Nam, đây có thể xem là cơ hội.

Thời gian qua, chúng ta cũng đặt tham vọng trở thành điểm đến cho các doanh nghiệp hàng đầu về công nghệ bán dẫn. Đây là những yếu tố cần để Việt Nam đưa ra tạo sức hấp lực các nhà đầu tư nước ngoài trong chiến lược thu hút vốn ngoại vào công nghệ bán dẫn. Nhưng nếu thiếu công nghệ cao trong thăm dò mỏ thì đất hiếm cũng chỉ nằm yên dưới lòng đất mà thôi.

Vì vậy, mục tiêu quy hoạch đặt ra đối với đất hiếm là phải phát triển ngành công nghiệp khai thác, chế biến và sử dụng khoáng sản đất hiếm một cách đồng bộ, hiệu quả và bền vững là đúng đắn và phù hợp. Có như vậy, Việt Nam mới có thể đi vào chuỗi giá trị của bán dẫn một cách “đĩnh đạc” được.

- Nếu xem hợp tác khai thác đất hiếm là một thế mạnh trong tay để Việt Nam có thể mặc cả hay thỏa thuận, thì chúng ta vẫn cần phải lưu ý điều gì?

- Hợp tác quốc tế hiện nay đều phải dựa theo luật chơi “win - win” (hai bên cùng thắng). Do đó, trong các cuộc mặc cả, thỏa thuận, yếu tố đầu tiên cần xét đến đó là quốc gia đó có cái gì và Việt Nam có cái gì, nghĩa là phải tương xứng nhu cầu và lợi ích.

Bên cạnh đó là hợp tác phải trên nguyên tắc bình đẳng, hài hòa, cùng thắng, tìm được sự quân bình trong quan hệ. Việt Nam có “vũ khí” kinh tế đất hiếm, chúng ta có nhưng không thể cho vô điều kiện, mà phải tìm quốc gia nào có công nghệ, làm ăn “bài bản” để xuất khẩu tinh quặng hoặc tinh chế, chứ không phải xuất khẩu thô.

Đã qua rồi cái thời chúng ta xuất khẩu than, dầu thô, tài nguyên khác dạng nguyên liệu thô để thu ngoại tệ. Việt Nam có đủ năng lực và cần khai thác tốt đa dạng tài nguyên này với giá trị gia tăng cao nhất, coi đó là công nghệ, là nguyên liệu để phát triển.

Về lâu dài, chúng ta tuyệt đối không thể bán rẻ tài nguyên. Việt Nam không thể dựa chủ yếu vào tài nguyên đất hiếm, mà chỉ nên xem đó là nguồn lực, bước đệm để thực hiện các mục tiêu của mình và bằng trí tuệ của người Việt.

- Xin cảm ơn ông.

Thanh Hà (thực hiện)