Sự tan rã âm thầm của đế chế kinh doanh Wagner sau cuộc nổi loạn

Bên trong trụ sở bị niêm phong của tập đoàn Wagner ở thành phố St. Petersburg, nhân viên Cơ quan An ninh Nga (FSB) đang tìm bằng chứng chống Yevgeny Prigozhin, người điều hành tập đoàn Wagner và dẫn đầu cuộc nổi loạn tháng trước.

Các đặc vụ FSB đã thu máy tính và máy chủ tại tập đoàn truyền thông Patriot của Prigozhin. Chủ mới của Patriot Media nhiều khả năng là Tập đoàn Truyền thông Quốc gia do cựu vận động viên thể dục nhịp điệu Alina Kabaeva điều hành.

Ngày 24/6, Điện Kremlin đã chặn các tài khoản mạng xã hội của tập đoàn Wagner và Concord, công ty phục vụ ăn uống do Prigozhin quản lý. FSB đã đột kích một số công ty con của Concord và tìm thấy các vật dụng như súng lục, hộ chiếu giả, hồ sơ về hàng trăm công ty, cùng số tiền mặt và vàng thỏi trị giá 48 triệu USD.

Nền tảng mạng xã hội YaRUS do Prigozhin thành lập ngày 29/6 cho biết họ đang ngừng hoạt động và tìm kiếm nhà đầu tư mới "do tình hình chính trị". Trong video đăng trên mạng xã hội ngày 30/6, Yevgeny Zubarev, giám đốc trang truyền thông RIA FAN của Prigozhin, nói cơ quan này đã đóng cửa.

Trước cuộc nổi loạn, Prigozhin đã xây dựng một trong những tập đoàn có cấu trúc phức tạp nhất thế giới. Wagner có hàng trăm công ty ở Nga và các khu vực khác, tuyển mộ hàng nghìn nhân viên, cựu quân nhân, thợ mỏ hay thậm chí những kẻ lừa đảo trên mạng xã hội.

Dư luận thường nghĩ tới đế chế kinh doanh của Prigozhin với tư cách doanh nghiệp của lính đánh thuê, song Wagner cũng bao gồm nhiều công ty về tài chính, xây dựng, cung ứng và hậu cần, khai thác mỏ và tài nguyên thiên nhiên.

Prigozhin liên quan tới Broker Expert LLC, công ty giao dịch ở Nga từng chuyển máy xúc tới mỏ vàng do Wagner kiểm soát ở Sudan và máy kéo cho Bois Rouge, công ty được nhượng quyền kinh doanh gỗ đỏ ở Cộng hòa Trung Phi.

Các công ty mà Prigozhin sử dụng để điều lính đánh thuê ra nước ngoài nằm trong chuỗi khác, bao gồm Sewa Security Services, một nhánh của công ty tài chính M-Invest ở St. Petersburg.

Evro Plois, công ty lính đánh thuê bảo vệ các mỏ khí đốt lớn nhất ở Syria, nằm trong chuỗi liên quan tới công ty nhân sự Service K LLC. Chính phủ Mali đã trả cho các công ty của Wagner hơn 200 triệu USD từ cuối năm 2021 để bảo vệ đất nước khỏi hoạt động tấn công của phiến quân Hồi giáo.

Các quan chức phương Tây, Arab và châu Phi cho hay những hợp đồng này thường kèm điều kiện khai thác tài nguyên khoáng sản ở những quốc gia mà Wagner hoạt động.

Ít nhất 6 công ty do Wagner kiểm soát đang thực hiện các hợp đồng về khai thác khoáng sản. Tại Cộng hòa Trung Phi, Midas Resources SARLU kiểm soát phần lớn sản lượng tại mỏ vàng Ndassima, với nguồn dự trữ ước tính một tỷ USD. Vàng và kim cương mà Wagner khai thác ở nước này được xuất khẩu sang các thị trường UAE và châu Âu thông qua Diamville SAU, một công ty khác của Prigozhin.

Nỗ lực kiểm soát các công ty của Wagner là thách thức mới với Tổng thống Putin sau cuộc nổi loạn của nhóm này tháng trước. Trong nhiều năm, ông đã giao cho Prigozhin nhiều công việc vốn do nhà nước quản lý.

Đầu bếp và nhân viên nhà bếp công ty Concord của Prigozhin từng chịu trách nhiệm chuẩn bị các bữa tiệc đêm giao thừa và ngày lễ quốc gia của Nga, nơi có những khách mời quan trọng như ông Putin, Bộ trưởng Quốc phòng Sergey Shoigu và Tổng tham mưu trưởng Valery Gerasimov. Ông Prigozhin là người đích thân phục vụ bữa ăn cho Tổng thống Putin.

Sau cuộc nổi loạn, ông Putin ngày 27/6 tuyên bố điều tra tài chính của Concord, nói rằng công ty cùng với tập đoàn Wagner đã nhận gần 2 tỷ USD từ chính phủ Nga trong giai đoạn 5/2022 tới 5/2023.

Moscow đã chi cho Wagner 86,26 tỷ ruble (hơn 1 tỷ USD) để trả thù lao và phần thưởng khích lệ cho các tay súng. Công ty Concord nhận 80 tỷ ruble (khoảng 940 triệu USD) từ chính phủ mỗi năm để cung cấp thực phẩm cho quân đội Nga.

"Hy vọng không ai chặn hay bớt xén tiền trong hoạt động này, nhưng tất nhiên chúng tôi sẽ điều tra tất cả", ông Putin nói.

Một nhân viên Wagner giấu tên cho biết Prigozhin đã chuyển một số cổ phần cho nhân viên trong những tuần trước cuộc nổi loạn, khiến chính phủ Nga có thể gặp nhiều khó khăn để truy vết và kiểm soát hoạt động của tập đoàn.

Hồi tháng 5, ông Prigozhin chuyển giao vị trí đứng đầu hội đồng giám sát của tập đoàn truyền thông Patriot cho Abbas Juma, một nhân viên công ty, nhưng không nêu rõ lý do. "Prigozhin là người rất thông minh và thận trọng, không bao giờ làm việc gì mà không có lý do", ông Juma nói.

Alexander Beglov, thống đốc St. Petersburg và đối thủ lâu năm của Prigozhin, ngày 30/6 cáo buộc ông chủ Wagner đứng sau một doanh nghiệp "không trong sạch" đang cố kiểm soát nền kinh tế thành phố.

"Bây giờ mọi người đã thực sự thấy ai đứng về phía Tổng thống và ai muốn gây thù với đất nước", Beglov bình luận.

Hồi tháng 10 năm ngoái,, Prigozhin công khai thừa nhận là người sáng lập tập đoàn Wagner sau nhiều thập kỷ phủ nhận, nhưng phần lớn mạng lưới công ty vẫn còn là điều bí mật hoặc không được thừa nhận, theo giới phân tích và quan chức Mỹ và châu Âu.

"Câu hỏi đặt ra là liệu nhiều thực thể tồn tại riêng biệt nhưng phối hợp hoạt động nhịp nhàng trên khắp châu Phi và nhiều nơi khác sẽ tiếp tục vận hành thế nào khi mạng lưới thiếu vắng người chỉ đạo?", một cựu quan chức Mỹ nói.

Ở Cộng hòa Trung Phi, Mali và Syria, giám đốc điều hành an ninh và khai thác mỏ trong các công ty liên kết với Wagner dường như đang "án binh bất động" và chờ tín hiệu từ Moscow, theo nhóm nghiên cứu All Eyes On Wagner.

Retail, công ty chuyên mua đất và xây dựng trụ sở của Wagner ở St. Petersburg, đã thay đổi địa chỉ và số đăng ký hồi tháng 5, dù Prigozhin vẫn là giám đốc duy nhất.

Ngay sau khi cuộc nổi loạn bắt đầu, nhân viên thực thi pháp luật Nga đã xông vào trụ sở của Patriot Media và tịch thu máy tính cùng máy chủ dữ liệu. Nhân viên hiện chưa quay lại làm việc, nhưng đang thảo luận về cơ quan chính phủ nào sẽ tiếp quản họ.

Ngày 1/7, bảng hiệu Wagner biến mất tại trụ sở công ty ở St. Petersburg. Tập đoàn cũng xác nhận trên kênh Telegram rằng họ đang chuyển đi, nói rằng "Wagner sẽ tiếp tục làm việc vì lợi ích của đất nước, nhưng với cách thức và trang web khác".

Như Hằng/The New York Times