Sửa đổi Hiến pháp 2013: Tạo nền tảng pháp lý để bộ máy tinh gọn và quản lý hiện đại

Đại biểu Nguyễn Phương Thủy - Hà Nội

Tinh gọn đơn vị hành chính, linh hoạt quản lý

Dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 được xây dựng nhằm cụ thể hóa chủ trương của Đảng về sắp xếp, tinh gọn bộ máy nhà nước, thể chế hóa mô hình chính quyền địa phương hai cấp, không duy trì cấp huyện và cấp xã. Các đại biểu Quốc hội, bao gồm Nguyễn Phương Thủy và Tạ Đình Thi, nhấn mạnh rằng việc sửa đổi Hiến pháp là bước đi cần thiết để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quản lý nhà nước hiệu quả trong bối cảnh mới.

Trọng tâm của dự thảo là sửa đổi Điều 110 về phân định đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Dự thảo đề xuất xác định các đơn vị hành chính gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, các đơn vị hành chính dưới tỉnh, và đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập, thay vì liệt kê cụ thể như quy định hiện hành. Cách tiếp cận này nhằm khắc phục hạn chế của Điều 110 hiện hành, vốn quá chi tiết, gây thiếu linh hoạt khi tổ chức đơn vị hành chính. Cụm từ “đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương” được sử dụng thống nhất với các điều khoản khác trong Hiến pháp, như Điều 74, Điều 76, và Điều 86, đảm bảo tính nhất quán và phù hợp với nhiệm vụ, quyền hạn của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Chính phủ.

Dự thảo cũng nhấn mạnh quy định chuyển tiếp tại khoản 3, Điều 2, cho phép chỉ định các chức danh thuộc Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân tại các đơn vị hành chính mới hình thành sau sắp xếp. Cơ chế này được đánh giá phù hợp do nhiệm kỳ hiện tại của Hội đồng nhân dân chỉ kéo dài đến đầu năm 2026, trong khi quy mô sắp xếp lớn, như sáp nhập ba tỉnh thành một hoặc 57 xã thành một đơn vị hành chính cấp xã. Việc chỉ định giúp đảm bảo tính ổn định và hiệu quả trong giai đoạn chuyển đổi, tránh gián đoạn hoạt động quản lý nhà nước.

Để huy động sự tham gia của Nhân dân, dự thảo Nghị quyết được công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng, đồng thời áp dụng nền tảng số thông qua ứng dụng VNeID. Tính đến nay, hơn 1.300 lượt ý kiến đã được ghi nhận, đánh dấu bước tiến trong việc hiện đại hóa quá trình lấy ý kiến, tạo điều kiện cho Nhân dân đóng góp tích cực. Các đại biểu kỳ vọng sửa đổi Hiến pháp lần này sẽ trở thành đợt sinh hoạt chính trị sâu rộng, củng cố niềm tin và sự đồng thuận trong toàn hệ thống chính trị.

Điều chỉnh thẩm quyền, đảm bảo thống nhất

Các đại biểu Quốc hội đã đưa ra nhiều ý kiến sâu sắc để hoàn thiện dự thảo Nghị quyết sửa đổi Hiến pháp, tập trung vào tính khả thi và đồng bộ với hệ thống pháp luật. Đại biểu Nguyễn Phương Thủy nhấn mạnh rằng cơ chế chỉ định các chức danh Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân tại các đơn vị hành chính mới là giải pháp hợp lý, do thời gian nhiệm kỳ ngắn và quy mô sắp xếp lớn khiến các đại biểu Hội đồng nhân dân hiện tại khó đánh giá năng lực cán bộ tại các đơn vị mới. Dự thảo quy định Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ định các chức danh lãnh đạo Hội đồng nhân dân cấp tỉnh, bao gồm Chủ tịch, Phó Chủ tịch, ủy viên, Trưởng ban, và Phó Trưởng ban, phù hợp với thẩm quyền phê chuẩn hiện hành, chỉ bổ sung thêm Trưởng ban.

Tuy nhiên, đại biểu Nguyễn Phương Thủy bày tỏ băn khoăn về thẩm quyền chỉ định các chức danh cấp xã, khi dự thảo giao Thường trực Hội đồng nhân dân cấp tỉnh chỉ định Chủ tịch, Phó Chủ tịch, Trưởng ban của Hội đồng nhân dân cấp xã, cũng như Chủ tịch và Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã. Quy định này chưa phù hợp với nguyên tắc quản lý hành chính hiện hành, vốn yêu cầu Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp trên phê chuẩn các chức danh do Hội đồng nhân dân cấp xã bầu, trong khi cấp tỉnh do Thủ tướng Chính phủ phê chuẩn. Mặc dù phù hợp với Kết luận số 150 của Bộ Chính trị, quy định này có thể gây lúng túng trong triển khai thực tế. Đại biểu đề nghị các cơ quan có thẩm quyền cân nhắc điều chỉnh thẩm quyền chỉ định, đảm bảo đồng bộ với hệ thống pháp luật và nguyên tắc quản lý hành chính.

Đại biểu Tạ Đình Thi hoàn toàn đồng tình với các nội dung đề xuất trong dự thảo Nghị quyết và không có ý kiến bổ sung, nhấn mạnh cần sớm tổ chức lấy ý kiến Nhân dân để tiến hành các bước theo quy định. Đại biểu đánh giá cao sự chuẩn bị của các cơ quan, cho rằng dự thảo đã đáp ứng yêu cầu thể chế hóa chủ trương của Đảng, tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho mô hình chính quyền hai cấp. Việc lấy ý kiến Nhân dân thông qua các kênh truyền thống và nền tảng số được xem là bước tiến quan trọng, đảm bảo tính dân chủ và minh bạch trong quá trình sửa đổi Hiến pháp.

Các đại biểu cũng nhấn mạnh rằng sửa đổi Hiến pháp cần gắn với các dự án luật liên quan, như Luật Tổ chức chính quyền địa phương và Luật Cán bộ, công chức, để đảm bảo tính thống nhất trong hệ thống pháp luật. Dự thảo Nghị quyết được kỳ vọng sẽ khắc phục các hạn chế của Hiến pháp hiện hành, đặc biệt trong việc tổ chức đơn vị hành chính, đồng thời tạo điều kiện cho các địa phương linh hoạt triển khai mô hình chính quyền hai cấp, đáp ứng yêu cầu quản lý hiện đại.

Tinh gọn, bộ máy, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả

Cho ý kiến tại phiên họp tổ, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh lại một lần nữa việc cho ý kiến vào Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 được thực hiện trong 8/120 điều với 2 nhóm nội dung quy định liên quan đến Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị- xã hội và các quy định tại Chương IX để thực hiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, không mở rộng ra các vấn đề khác.

Chủ tịch Quốc hội cho rằng, hiện nay nhân dân, cử tri đang rất mong đợi việc thực hiện tinh gọn, bộ máy, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Bởi trên thực tế, thời gian qua, Đảng, Nhà nước cũng đã ban hành nhiều nghị quyết để tinh gọn tổ chức, bộ máy, nhưng trên thực tế việc giảm còn mang tính cơ học, dẫn đến bộ máy hoạt động cồng kềnh, biên chế thì phình.

“Lần này chúng ta thực hiện chủ trương tinh gọn bộ máy theo tinh thần Nghị quyết 18. Đây là chủ trương hợp lòng dân. Ý Đảng, hợp lòng dân. Muốn thực hiện những nội dung này thì giai đoạn hai rất khó. Khó là phải sửa Hiến pháp. Chúng ta đã thông qua lập Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 đã công bố rồi rồi, kế hoạch sửa đổi Hiến pháp vài công khai lấy ý kiến nhân dân từ ngày 6/5 đến ngày 5/6, trong thời gian một tháng, tổng hợp 5 ngày, tổng cộng là 35 ngày”, Chủ tịch Quốc hội cho biết.

Chủ tịch Quốc hội cũng cho rằng, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, nhóm công việc hoàn thiện các văn bản hướng dẫn thực hiện để sửa đổi Hiến pháp, hoàn thiện thể chế pháp luật và các quy định phải đi trước một bước, để tạo hành lang pháp lý vững chắc cho tổ chức thực hiện.

Dương Công Chiến