Sửa đổi Luật Xây dựng: Quy định chặt chẽ, tránh lạm dụng trong phân quyền hậu kiểm

Chiều 16/10, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật Xây dựng (sửa đổi). Tờ trình do Thứ trưởng Bộ Xây dựng Bùi Xuân Dũng trình bày cho biết, Luật Xây dựng năm 2014 có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2015, được sửa đổi, bổ sung năm 2021. Sau 10 năm thi hành, luật đã bộc lộ một số tồn tại, bất cập cũng như phát sinh các yêu cầu mới, đòi hỏi phải sửa đổi, bổ sung để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Bùi Xuân Dũng trình bày tờ trình.

Luật gồm 8 chương, 97 điều, trong đó, liên quan đến hoạt động đầu tư kinh doanh, dự thảo luật đề xuất bãi bỏ 3 nhóm thủ tục, gồm: Bãi bỏ thủ tục thẩm định thiết kế xây dựng triển khai sau thiết kế cơ sở, tăng cường trách nhiệm kiểm soát về mặt chuyên môn cho tư vấn thiết kế, tư vấn thẩm tra và trách nhiệm quản lý của chủ đầu tư.

Bãi bỏ thủ tục cấp chứng chỉ năng lực hoạt động xây dựng cho tổ chức, chuyển sang "hậu kiểm", chuyển sang trao quyền chủ động và tăng cường trách nhiệm của doanh nghiệp tham gia hoạt động xây dựng bằng hình thức doanh nghiệp tự công bố năng lực hoạt động xây dựng; bãi bỏ thủ tục công nhận tổ chức xã hội - nghề nghiệp đủ điều kiện cấp chứng chỉ năng lực hoạt động xây dựng cùng với việc không yêu cầu cấp chứng chỉ năng lực...

Phó Chủ nhiệm Ủy ban KHCN&MT Trần Văn Khải trình bày báo cáo thẩm tra.

Qua thẩm tra, Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường (KH,CN&MT) tán thành với sự cần thiết sửa đổi toàn diện Luật Xây dựng với những lý do như đã được nêu trong Tờ trình số 863 của Chính phủ. Phó Chủ nhiệm Ủy ban KHCN&MT Trần Văn Khải cho biết, dự thảo luật mới chỉ quy định thẩm quyền thẩm định đối với dự án đầu tư công, PPP và đầu tư kinh doanh, nhưng chưa làm rõ đối với nhóm "dự án đầu tư xây dựng khác". Do đó, cần bổ sung quy định cụ thể về thẩm quyền thẩm định cho các dự án sử dụng vốn ngân sách khác, vốn ODA hoặc vốn vay ưu đãi để tránh bỏ trống cơ chế pháp lý.

Về giấy phép xây dựng, có ý kiến cho rằng, giấy phép không phải "rào cản" mà là công cụ bảo vệ quyền lợi và trật tự xã hội, vấn đề nằm ở chất lượng và quy trình cấp phép. Do đó, cần đơn giản hóa quy trình, quy định rõ trách nhiệm, thời hạn xử lý và công khai thông tin để người dân, doanh nghiệp giám sát. Ngoài ra, cần bổ sung cơ chế xử lý vi phạm đối với công trình đã được cấp phép nhưng thi công sai thiết kế, thay đổi công năng hoặc vi phạm quy định, bảo đảm thống nhất và rõ trách nhiệm giữa các bên liên quan...

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng thảo luận tại phiên họp.

Thảo luận tại phiên họp, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải trăn trở với những thay đổi trong thủ tục hành chính, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, từ 20-30 ngày xuống còn 10-15 ngày. "Đây là bước tiến tích cực trong quản lý hiện đại, tuy nhiên khi triển khai thực tiễn có thể có nguy cơ làm giảm hiệu quả", bà nói.

Theo đó, việc cho phép hậu kiểm cần đồng bộ với Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Bảo vệ môi trường, nếu không sẽ dẫn đến tình trạng chủ đầu tư phải đối mặt với nhiều cơ quan kiểm tra song song. Thời gian xử lý vi phạm 15-30 ngày cũng sẽ không đủ xử lý những vi phạm phức tạp, nhất là các dự án PPP...

Có chuyên gia cho rằng, nếu bỏ hậu kiểm thì vấn đề liên quan giấy phép xây dựng và giấy phép sử dụng công trình, điều kiện đưa công trình vào hoạt động cần quy định rõ hơn. "Thời gian vừa qua, việc cháy nổ ở các tòa nhà mà khi vào kiểm tra không đủ điều kiện phòng cháy, chữa cháy (PCCC)... cũng là vấn đề từ thực tiễn. Cần đánh giá hết sức thận trọng chỗ này. Chúng ta đưa vào luật, áp dụng ngay tất cả các công trình là thay đổi rất lớn, cần phải bổ sung những quy định cụ thể về công cụ hậu kiểm số hóa, như liên thông với Cổng dữ liệu quốc gia, tiêu chí rủi ro trong phân loại công trình, chế tài mạnh như thế nào để tránh những lạm dụng trong phân quyền hậu kiểm...", Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu góp ý.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu tại phiên họp.

Liên quan việc đơn giản hóa các thủ tục, bãi bỏ thủ tục thẩm định thiết kế, mở rộng phạm vi giấy phép xây dựng... Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cơ bản đồng tình với xu hướng đẩy mạnh phân cấp, phân quyền và đơn giản các thủ tục hành chính. Tuy nhiên, theo ông, đây là những quy định mới, tiềm ẩn rủi ro về vấn đề chất lượng công trình xây dựng khi cắt giảm nhiều thủ tục.

"Cho nên, cùng với cắt giảm, cần có giải pháp nâng cao năng lực, trách nhiệm của người quyết định đầu tư hoặc chủ đầu tư khi thực hiện kiểm tra, đánh giá các chủ trương và thủ tục về môi trường; nghiên cứu có chế tài mạnh và cơ chế kiểm tra, hậu kiểm chặt chẽ đối với các công trình ảnh hưởng đến lợi ích công cộng, hạn chế rủi ro của việc thay đổi thiết kế sau thẩm định, tránh phát sinh tranh chấp...", ông nhấn mạnh.

Quang cảnh phiên họp.

Cho ý kiến tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhận định, một dự án phải quy định chặt chẽ về xây dựng. Dự thảo luật giao chủ đầu tư thực hiện thẩm định, kiểm soát thiết kế xây dựng sau khi dự án được phê duyệt, tuy nhiên chưa có cơ chế kiểm soát, giám sát việc chủ đầu tư tự thẩm định thiết kế.

"Chủ đầu tư nào cũng muốn "đốt cháy giai đoạn", làm dự án thẳng băng thì không có lời. Có những dự án có thiết kế PCCC nhưng khi vụ việc xảy ra, mở vòi không có nước... Cần làm đúng bài bản, đúng tiêu chuẩn, để làm sao quản lý được", Chủ tịch Quốc hội dẫn chứng và đề nghị bổ sung trách nhiệm kiểm tra, giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước đối với công tác thẩm định thiết kế của chủ đầu tư, theo hướng hậu kiểm.

Về miễn giấy phép xây dựng, Chủ tịch Quốc hội cũng đề nghị nghiên cứu, quy định hậu kiểm rõ ràng, công khai thông tin, tránh lạm dụng hoặc buông lỏng kiểm tra, đảm bảo yêu cầu kỹ thuật, môi trường, PCCC...

Quỳnh Vinh