Sửa Luật để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động bảo hiểm tiền gửi

Theo số liệu của NHNN, đến ngày 31/8/2024, số tổ chức tham gia BHTG là 1.278 tổ chức. Ảnh: ST

Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền

Luật BHTG số 06/2012/QH13 được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 18/6/2012 và có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2013. Luật đã góp phần hoàn thiện khung pháp lý về BHTG, nâng cao giá trị pháp lý của các quy định pháp luật về BHTG.

Qua 12 năm triển khai Luật BHTG, BHTG Việt Nam (BHTGVN) đã phát huy được vai trò bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống các tổ chức tín dụng (TCTD), bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hoạt động ngân hàng.

Theo số liệu của NHNN, đến ngày 31/8/2024, số tổ chức tham gia BHTG là 1.278 tổ chức, gồm 96 ngân hàng thương mại (NHTM) và chi nhánh ngân hàng nước ngoài, 1 ngân hàng hợp tác xã, 1.177 quỹ tín dụng nhân dân (QTDND) và 4 tổ chức tài chính vi mô (TCTCVM).

Hạn mức trả tiền bảo hiểm được rà soát và thay đổi để phù hợp trong từng thời kỳ.

Hạn mức trả tiền bảo hiểm là 125 triệu đồng, tại thời điểm tháng 6/2024, có thể bảo vệ toàn bộ 92,19% số người được bảo hiểm tại Việt Nam (theo báo cáo của BHTGVN). Như vậy, việc quy định hạn mức trả tiền bảo hiểm linh hoạt, có thể được Thủ tướng Chính phủ quyết định thay đổi trong từng thời kỳ nhằm bảo vệ tốt hơn quyền lợi người gửi tiền.

Từ khi Luật BHTG có hiệu lực, BHTGVN đã thực hiện chi trả tiền gửi được bảo hiểm cho 1 tổ chức tham gia BHTG là Quỹ tín dụng nhân dân Trần Cao, tỉnh Hưng Yên (tháng 11/2013) với 171 người gửi tiền được chi trả tổng số tiền là 4,94 tỷ đồng.

Khoảng trống chính sách về phí bảo hiểm tiền gửi

Bên cạnh những kết quả đạt được, báo cáo của BHTGVN cho thấy, việc triển khai Luật BHTG và các văn bản hướng dẫn thi hành còn phát sinh một số khó khăn, vướng mắc.

Cụ thể, về phí BHTG, hiện nay, Luật BHTG chưa quy định hướng dẫn việc nộp phí quý đầu tiên của TCTD mới thành lập.

Bên cạnh đó, Luật BHTG không quy định về quyền và nghĩa vụ của tổ chức tham gia BHTG trong việc tính phí BHTG. Trong khi đó, trên thực tế, mặc dù Luật BHTG không có quy định nhưng các tổ chức tham gia BHTG vẫn đang thực hiện tốt việc tự tính phí BHTG để làm cơ sở nộp phí BHTG. Do đó, cần bổ sung quy định về nghĩa vụ tính phí của tổ chức tham gia BHTG để đảm bảo đầy đủ.

Bên cạnh đó, Luật BHTG quy định về phí nộp thiếu, nộp chậm nhưng chưa có quy định về tạm hoãn nộp phí bảo hiểm, trong khi đó, thực tiễn phát sinh một số trường hợp tổ chức tham gia BHTG gặp khó khăn, chưa thể đóng phí BHTG tại kỳ đóng phí.

Một số quy định chưa thống nhất

Luật các TCTD năm 2024 đã sửa đổi, bổ sung một số quy định về quyền, nghĩa vụ của BHTGVN tham gia vào quá trình can thiệp sớm, kiểm soát đặc biệt TCTD. Tuy nhiên, một số nội dung Luật các TCTD không quy định chi tiết mà dẫn chiếu thực hiện theo pháp luật về BHTG. Điều này đặt ra yêu cầu sửa đổi, bổ sung Luật BHTG để thống nhất với quy định của Luật các TCTD và có cơ sở để BHTGVN thực hiện hiệu quả nhiệm vụ được giao, góp phần vào việc duy trì sự ổn định của hệ thống các TCTD.

Một vấn đề khác, theo quy định hiện hành, kế hoạch thu nhập của BHTGVN từ hoạt động đầu tư nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi do Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với NHNN xác định mức trích thu nhập theo tỷ lệ trích hằng năm (thu nhập này chiếm 99,7% tổng thu nhập của BHTGVN). Trong khi đó, kế hoạch tài chính lại do NHNN chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính rà soát, phê duyệt. Điều này dẫn đến chồng chéo, nhiều thủ tục hành chính trong việc rà soát, phê duyệt kế hoạch tài chính của BHTGVN.

Ngoài ra, nguyên tắc sử dụng nguồn thu để bù đắp chi phí giữa Luật BHTG với chuẩn mực kế toán chưa đảm bảo sự thống nhất. Cụ thể, Điều 30 Luật BHTG quy định: Nguồn thu từ lãi đầu tư tài chính hạch toán vào vốn hoạt động (hạch toán vào Quỹ dự phòng nghiệp vụ). Trong khi đó, Chuẩn mực kế toán số 14 - Doanh thu và thu nhập khác quy định: Nguồn thu lãi đầu tư được ghi nhận toàn bộ vào doanh thu hoạt động tài chính để bù đắp chi phí xác định lãi lỗ của một đơn vị.

Bên cạnh đó, Luật BHTG quy định chưa thống nhất trong việc sử dụng nguồn thu để bù đắp chi phí.

Những hạn chế trong đầu tư, phát triển

Theo báo cáo của NHNN, trong 5 năm trở lại đây, thu lãi đầu tư khoảng 2.500 tỷ đồng đến 3.600 tỷ đồng/năm. Tuy nhiên hằng năm, Bộ Tài chính xác định tỷ lệ trích thu nhập giao động từ 17,5 - 22%/tổng số tiền lãi. Sau khi bù đắp chi phí, chênh lệch thu chi rất thấp, số trích lập vào Quỹ đầu tư phát triển khoảng 40 tỷ đồng đến 65 tỷ đồng/năm.

Nếu theo cơ chế hiện hành, dự kiến đến năm 2030, Quỹ đầu tư phát triển đạt 1.250 tỷ đồng, không đáp ứng được mục tiêu tăng vốn điều lệ theo chiến lược của BHTGVN là 15.000 tỷ đồng (hiện tại vốn điều lệ 5.000 tỷ đồng).

Nguồn vốn để bổ sung tăng vốn điều lệ cho BHTG chỉ có từ hai nguồn: Ngân sách nhà nước cấp và nguồn tích lũy từ Quỹ đầu tư phát triển. Tuy nhiên, theo định hướng của Nhà nước, không cấp bổ sung ngân sách để bổ sung tăng vốn điều lệ mà được sử dụng Quỹ đầu tư phát triển để bổ sung. Do vậy, cơ chế hiện tại rất khó khăn cho BHTGVN để tăng quy mô vốn chủ sở hữu (vốn điều lệ) trong tương lai, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được Nhà nước giao.

Hiện nay, Điều 31 Luật BHTG quy định tổ chức BHTG được sử dụng nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi để mua trái phiếu Chính phủ (TPCP), tín phiếu NHNN và gửi tiền tại NHNN. Luật chưa quy định BHTG được bán TPCP, tín phiếu NHNN khi cần thiết. Trong khi đó, trường hợp phát sinh nghĩa vụ chi trả BHTG, BHTGVN cần phải được phép bán TPCP, tín phiếu NHNN đang nắm giữ để chủ động thực hiện nghĩa vụ của mình.

Bên cạnh đó, hiện nay, hơn 99% nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi của BHTGVN được đầu tư dưới hình thức mua TPCP trên thị trường sơ cấp, thị trường thứ cấp và gửi tiền tại NHNN. BHTGVN chưa thực hiện mua tín phiếu NHNN trên thị trường thứ cấp do kỳ hạn ngắn, lãi suất thấp và có ít đơn vị chào bán.

Việc đầu tư vào TPCP trong những năm gần đây gặp khó khăn, lãi suất TPCP giảm thấp. Hơn nữa, BHTGVN chỉ có một danh mục đầu tư trong điều kiện Kho bạc Nhà nước chỉ tổ chức đấu thầu định kỳ mỗi tuần một lần, điều này gây khó khăn cho BHTGVN về cả cơ hội lựa chọn và thực hiện, đặc biệt khi nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi sẵn có lớn vào thời điểm không có phiên thầu.

Với những bất cập nêu trên, theo NHNN, việc xây dựng Luật BHTG (sửa đổi) là cần thiết nhằm xử lý khó khăn, vướng mắc trong hoạt động BHTG thời gian qua, đảm bảo sự đồng bộ, thống nhất với pháp luật liên quan, tạo hành lang pháp lý đầy đủ, rõ ràng để tổ chức BHTG nâng cao năng lực tài chính, bảo vệ tốt hơn quyền lợi người gửi tiền, đảm bảo duy trì sự ổn định của hệ thống TCTD, an ninh, an toàn xã hội và tham gia sâu hơn vào quá trình cơ cấu lại TCTD theo Chiến lược phát triển BHTG đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

ĐỨC THÀNH