Syria tao loạn, Trung Đông lo bất ổn

Lực lượng nổi dậy ở Syria ngày 8-12 tuyên bố trên truyền hình nhà nước rằng họ đã chiếm giữ thủ đô Damascus và lật đổ Tổng thống Bashar al-Assad, chấm dứt 50 năm cầm quyền của gia tộc Assad. Diễn biến bước ngoặt này làm dấy lên lo ngại về nguy cơ Trung Đông thêm bất ổn giữa lúc xung đột vẫn đang diễn ra tại Dải Gaza.

Quân nổi dậy Syria tràn vào thủ đô Damascus, tuyên bố lật đổ Tổng thống Bashar al-Assad

Bắt đầu từ ngày 27-11, cuộc tấn công chớp nhoáng của phe nổi dậy vào TP Aleppo lớn thứ 2 Syria khiến lực lượng chính phủ bất ngờ. Đến ngày 1-12, hầu hết TP Aleppo đã rơi vào tay quân nổi dậy. Kể từ đó, lực lượng nổi dậy tiếp tục chiến dịch quân sự và chiếm một loạt thành phố quan trọng khác, nổi bật là Hama và Holms.

Đến sáng 8-12 (giờ địa phương), phe nổi dậy do nhóm Hayat Tahrir al-Sham (HTS) dẫn đầu tuyên bố Tổng thống Assad không còn ở Damascus nữa. Hai sĩ quan cấp cao của quân đội Syria tiết lộ với Reuters rằng ông Assad đã rời khỏi Damascus tới một địa điểm không xác định. Trong khi đó, phe đối lập nói nhà lãnh đạo này đã chạy khỏi Syria.

Cùng ngày, Thủ tướng Ghazi al-Jalali cho biết đã liên lạc với ông Abu Mohammed al-Golani, thủ lĩnh HTS, để thảo luận về vấn đề quản lý giai đoạn chuyển tiếp hiện tại, đánh dấu diễn biến đáng chú ý trong nỗ lực định hình tương lai chính trị đất nước. Cũng theo ông Jalali, bầu cử tự do nên được tổ chức để người dân có thể chọn lựa người mong muốn.

Tuy nhiên, theo Reuters, điều này đòi hỏi một tiến trình chuyển giao suôn sẻ giữa lúc Syria có nhiều lợi ích cạnh tranh phức tạp, từ các nhóm Hồi giáo cho đến những tổ chức có liên hệ với Mỹ, Nga và Thổ Nhĩ Kỳ.

Khung cảnh tại thủ đô Damascus - Syria ngày 8-12Ảnh: Reuters

"Câu hỏi thực sự là tiến trình chuyển giao này sẽ diễn ra trật tự đến mức nào và rõ ràng là ông Golani dường như rất mong muốn nó diễn ra trật tự" - ông Joshua Landis, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Trung Đông tại Đại học Oklahoma (Mỹ), nhận định.

Cũng theo chuyên gia này, ông Golani sẽ không muốn lặp lại sự hỗn loạn đã bao trùm Iraq sau khi ông Saddam Hussein bị lật đổ năm 2003. "Họ sẽ phải tái thiết... Họ sẽ cần châu Âu và Mỹ dỡ bỏ các lệnh trừng phạt" - ông Landis nói thêm.

Trước mắt, tình hình Syria có nguy cơ dẫn đến làn sóng bất ổn mới tại Trung Đông trong bối cảnh khủng hoảng tại Dải Gaza vẫn chưa có hồi kết. Với Syria, việc Damascus thất thủ là bước ngoặt tại đất nước bị tàn phá bởi hơn 13 năm chiến tranh, khiến hàng trăm ngàn người thiệt mạng và hàng triệu người phải ra nước ngoài tị nạn.

Sau khi xa lánh chính quyền Tổng thống Assad trong nhiều năm, các chính phủ phương Tây giờ đây phải quyết định cách ứng phó với một chính quyền mới có thể chịu ảnh hưởng của HTS tại Syria.

Điều đáng lo là HTS từng là một nhánh của al-Qaeda và được biết đến với tên gọi Mặt trận Nusra cho đến khi ông Golani cắt đứt quan hệ với nhóm khủng bố quốc tế này vào năm 2016. Bất chấp động thái này, HTS vẫn bị Liên Hiệp Quốc, Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ và một số quốc gia phương Tây xem là khủng bố.

Vẫn chưa rõ HTS sẽ lãnh đạo đất nước thế nào trong trường hợp kiểm soát các cơ quan chính phủ.

"Liệu họ có quay lại như thời kỳ khi còn liên kết với al-Qaeda không? Hoặc liệu họ sẽ giống như Taliban ở Afghanistan - một chế độ Hồi giáo, bảo thủ nhưng nhìn chung không có ý định đe dọa các quốc gia láng giềng hoặc biến đất nước mình thành bàn đạp để tấn công phương Tây?" - ông Javed Ali, chuyên gia tại Trường Chính sách công Ford thuộc Đại học Michigan (Mỹ), nói với trang ABC News.

Hoàng Phương