Tác hại do thuốc lá gây ra: Gánh nặng kinh tế khổng lồ

Giá rẻ, dễ mua

Dù mỗi tháng thu nhập chỉ vỏn vẹn 8 triệu đồng nhưng anh Nguyễn Quốc Hưng (Hà Nội) vẫn dành ra từ 300 - 500 nghìn đồng cho thuốc lá. Chia sẻ về thói quen dùng thuốc lá của mình anh Hưng giãi bày: Thấy thuốc lá cũng chỉ đắt hơn 1 cốc trà đá nên đã mua hút thử. Sau dần anh bị lệ thuộc vào thuốc lá và giờ mỗi ngày anh hút từ 1 đến 2 bao.

Do giá thuốc lá rẻ, dễ mua nên phần lớn những người đàn ông trưởng thành đều tìm đến thuốc lá như một thói quen khó bỏ trong sinh hoạt hàng ngày. Theo nghiên cứu của Trường Đại học Y tế công cộng, có hơn 40 thương hiệu thuốc lá nội địa có giá dưới 10.000 đồng/bao, thậm chí còn rẻ hơn một chai nước suối bên lề đường.

Đề cập đến tác hại khôn lường từ thuốc lá, bà Phan Thị Hải - Phó Giám đốc Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá cho hay sử dụng thuốc lá là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong sớm.

Theo bà Hải, hơn 45 triệu người Việt Nam có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá và tử vong sớm do hút thuốc trực tiếp hoặc tiếp xúc với khói thuốc thụ động. Mỗi năm hơn 103.300 người Việt tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá, bao gồm 84.500 người chết do hút thuốc chủ động, và 18.800 người chết vì phơi nhiễm khói thuốc thụ động. Đáng lo ngại hơn, phần lớn những người tử vong đang ở độ tuổi lao động, làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng và quy mô nguồn nhân lực quốc gia.

Ông Đặng Khắc Lợi - Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch) cũng cho rằng, hơn 103.300 người Việt tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá là con số đáng báo động. Theo ông Lợi đây là mối đe dọa đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Trong thời gian qua, mặc dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% năm 2021, mức giảm này vẫn còn khiêm tốn. Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN” - ông Lợi nhấn mạnh.

Mức tăng thuế như hiện nay là chưa đủ

Theo Phó Giám đốc Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá, thời gian qua Việt Nam đã thực hiện tăng Thuế Tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá nhưng mỗi lần tăng thuế đều rất thấp, chỉ khoảng 5%. Bên cạnh đó, khoảng cách giữa các lần tăng thuế khá dài, từ năm 2008 - 2019 mới chỉ tăng 3 lần.

“Nếu mỗi bao thuốc giá bán lẻ 10.000 đồng thì giá xuất xưởng chỉ khoảng 3.900 đồng. Việc tăng thuế từ 70% lên 75% giá xuất xưởng sẽ làm giá tăng 220 đồng. Người bán lẻ có thể cùng tăng giá và sẽ làm giá tăng lên khoảng 300 đồng (3%). Tuy nhiên, lạm phát trung bình là 4% và thu nhập tăng trung bình là 5%. Vì vậy việc tăng thuế có tác động nhưng rất ít tới tiêu dùng trong các năm đó" - bà Hải phân tích.

Để giảm tiêu dùng thuốc lá, bà Hải cho rằng cần cải cách chính sách thuế thuốc lá theo hướng bổ sung thuế tuyệt đối (để chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp) với mức đủ lớn. Tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 75% giá bán lẻ để góp phần đạt mục tiêu giảm tỉ lệ sử dụng thuốc lá.

Ông Nguyễn Tuấn Lâm - chuyên gia Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam cho biết, WHO khuyến nghị Việt Nam nên áp dụng một hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt hỗn hợp với thuốc lá, bằng cách bổ sung thuế tuyệt đối thêm vào mức thuế theo tỉ lệ hiện có.

Mức thuế tuyệt đối nên được áp ở mức khởi điểm 5.000 đồng/bao thuốc vào năm 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh mức thuế tỉ lệ hiện hành, để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Lê Bảo