Tái cấu trúc không gian: Chiến lược 'hai cực' biến Đà Nẵng thành siêu đô thị kinh tế

Việc Đà Nẵng công bố 7 khu vực để xây dựng khu thương mại tự do (TMTD) với diện tích gần 2.000 ha ngay trong nội đô đã thể hiện nỗ lực lớn của thành phố trong việc thực hiện Nghị quyết số 136/2024/QH15. Tuy nhiên, đứng trước không gian lãnh thổ mới rộng gần 12.000 km2 (sau sáp nhập), việc bố trí các khu chức năng quan trọng cần được xem xét dưới góc độ tổng thể, chiến lược, lâu dài và bền vững.

Việc tái cấu trúc không gian kinh tế mạnh mẽ này sẽ biến việc sáp nhập tỉnh thành cơ hội đặc biệt để TP.Đà Nẵng mới trở thành một siêu đô thị kinh tế - công nghiệp hàng đầu Việt Nam trong tương lai.

Do vậy, đề xuất mô hình khu thương mại tự do phân tán là một giải pháp tối ưu hóa, nhằm giải quyết triệt để vấn đề quá tải hạ tầng nội đô và phát huy tối đa lợi thế so sánh của từng khu vực.

Bức tranh hiện tại của nội đô Đà Nẵng đang tiềm ẩn những nguy cơ lớn nếu tiếp tục gia tăng áp lực:

Quá tải hạ tầng: Với dân số hiện tại khoảng 1 triệu dân, hạ tầng giao thông, thoát nước đã bắt đầu quá tải. Nếu dân số nội đô đạt gần 2 triệu người theo Quy hoạch 2030-2045, áp lực sẽ trở nên trầm trọng.

Cạn kiệt quỹ đất: Đất đai nội đô gần như cạn kiệt. Việc bố trí thêm hàng ngàn hecta khu sản xuất công nghiệp và logistics vào nội đô để phục vụ TMTD sẽ làm tăng mật độ xây dựng, quá tải hệ thống kỹ thuật và gây hủy hoại môi trường đô thị.

Mâu thuẫn chức năng: Sự "xôi đỗ" giữa chức năng công nghiệp nặng và dịch vụ tài chính/du lịch cao cấp sẽ làm giảm hiệu quả hoạt động và thương hiệu của cả hai.

Đề xuất mô hình "khu TMTD phân tán"

Chiến lược này nhằm chuyên môn hóa chức năng của vùng nội đô (Đà Nẵng cũ) và khu kinh tế mở Chu Lai (cực nam), tạo ra hai cực phát triển động lực, bổ trợ nhau:

- Cực bắc: Trung tâm tài chính và dịch vụ

Vị trí: Nội đô TP.Đà Nẵng (khu vực hiện tại).

Chức năng chuyên môn hóa: Tập trung xây dựng khu Phi thuế tài chính và dịch vụ của TMTD. Đây sẽ là trung tâm cho tài chính quốc tế khu vực, dịch vụ cao cấp, và công nghệ cao.

Hiệu quả chiến lược: Tận dụng tối đa thương hiệu Đà Nẵng là đô thị loại I, cơ sở hạ tầng dịch vụ, du lịch, giáo dục và chất lượng sống tốt, thu hút nhân sự, nhân tài cấp cao toàn cầu; Tập trung chất xám phù hợp với tính chất giao dịch nhanh, kết nối cao của ngành tài chính, công nghệ cao, tối ưu hóa nguồn lực đất đai "vàng".

- Cực nam: Trung tâm sản xuất và logistics

Vị trí: Khu kinh tế mở Chu Lai - Núi Thành (cực nam Đà Nẵng mới).

Chức năng chuyên môn hóa: Hình thành khu phi thuế sản xuất và logistics quy mô lớn.

Di dời và tập trung: Tiến hành di dời và tập trung toàn bộ các khu công nghiệp (trừ khu công nghệ cao) của Đà Nẵng cũ (như Hòa Khánh, Liên Chiểu...) về Chu Lai.

Hiệu quả chiến lược: Chu Lai có quỹ đất rộng lớn (phù hợp cho công nghiệp nặng/quy mô lớn và logistics). Việc di dời giúp giải phóng hàng trăm hecta "đất vàng" ở nội đô cho phát triển đô thị, du lịch cao cấp.

Tận dụng hạ tầng đặc thù: Tận dụng lợi thế sân bay Chu Lai (sân bay hàng hóa lớn nhất miền Trung) và Cảng Kỳ Hà, tạo ra một trung tâm vận tải hàng hóa đường không lớn và logistics đồng bộ.

Giảm áp lực môi trường và hạ tầng: Giảm triệt để áp lực về môi trường, giao thông, thoát nước và mật độ xây dựng cho nội đô Đà Nẵng.

Cơ chế đột phá cho mô hình "hai cực"

Để mô hình "hai cực" thành công, Đà Nẵng cần những cơ chế, thể chế và hạ tầng vượt trội so với hiện tại.

- Cơ chế tài chính đột phá cho cực bắc

Thể chế tài chính: Cần cơ chế thử nghiệm (Sandbox) cho Fintech; cho phép các ngân hàng/quỹ đầu tư nước ngoài thiết lập trụ sở khu vực với quy định thông thoáng về chuyển đổi ngoại tệ, huy động vốn, và sản phẩm phái sinh.

Thu hút nhân tài: Áp dụng mức thuế thu nhập cá nhân cạnh tranh so với khu vực Đông Nam Á cho nhân sự cấp cao làm việc trong khu thương mại tự do để thu hút tinh hoa toàn cầu.

Môi trường kinh doanh: Đảm bảo tốc độ và tính minh bạch tối đa trong các thủ tục hành chính.

- Chính sách đặc thù cho cực nam

Thuế và hải quan: Áp dụng cơ chế miễn/giảm thuế quan tối đa cho nguyên liệu/vật tư nhập khẩu và hàng hóa xuất khẩu. Thiết lập cơ chế hải quan một cửa và thông quan 24/7 đặc biệt cho cảng và sân bay Chu Lai.

Logistics và hạ tầng: Xây dựng cơ chế kho ngoại quan đặc thù; Đầu tư nâng cấp sân bay Chu Lai thành trung tâm vận tải hàng hóa quốc tế; Xây dựng tuyến giao thông huyết mạch tốc độ cao (đường bộ/đường sắt) kết nối thẳng từ khu công nghiệp ra cảng/sân bay.

- Thách thức lớn nhất: Cơ chế thể chế và kết nối liên vùng

Cơ chế đặc biệt hơn nữa: Để cạnh tranh với các mô hình tương tự ở các địa phương khác, Đà Nẵng cần được áp dụng các chính sách miễn/giảm thuế, hải quan, và tài chính đột phá, vượt trội so với cơ chế cũ.

Hạ tầng kết nối tốc độ cao: Đây là chìa khóa thành công, phải đầu tư xây dựng tuyến giao thông tốc độ cao (như cao tốc hoặc đường sắt chuyên dụng) kết nối hai cực (Đà Nẵng - Chu Lai) trong vòng dưới 45-60 phút di chuyển, tạo thành một thể thống nhất về mặt kinh tế.

Có thể nói, mô hình "Khu TMTD phân tán" là giải pháp tối ưu, mang lại sự hiệp lực lớn hơn so với mô hình tập trung. Mô hình này khắc phục triệt để các hạn chế về không gian, đất đai, và hạ tầng kỹ thuật tại nội đô Đà Nẵng, tận dụng triệt để quỹ đất, hạ tầng sân bay, bến cảng và thương hiệu sẵn có của cả Chu Lai và Đà Nẵng.

Việc tái cấu trúc không gian kinh tế mạnh mẽ này sẽ biến việc sáp nhập tỉnh thành cơ hội đặc biệt để TP.Đà Nẵng mới trở thành một siêu đô thị kinh tế - công nghiệp hàng đầu Việt Nam trong tương lai.

KTS Hoàng Sừ