Tái cấu trúc không gian phát triển đô thị Thủ đô

Đại lộ Thăng Long - trục giao thông kết nối Trung tâm Hà Nội với khu vực phía Tây. Ảnh: Phạm Hùng

Bước ngoặt thể chế cho đô thị đa cực

Việc Hà Nội vận hành mô hình chính quyền hai cấp kể từ ngày 1/7/2025 được xem là bước ngoặt lịch sử, không chỉ trong quản lý hành chính mà còn trong cách tiếp cận quy hoạch phát triển đô thị. TP vẫn giữ nguyên địa giới hành chính nhưng tổ chức lại cấp cơ sở với 126 đơn vị hành chính phường, xã, không còn cấp quận, huyện. Mô hình này hướng tới tinh gọn bộ máy, tăng cường điều phối vùng và tạo hành lang pháp lý cho quy hoạch theo hướng “liên kết – tích hợp”.

Theo các đồ án Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2050 và Điều chỉnh Quy hoạch chung Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn 2065, Thủ đô chuyển từ mô hình đơn cực sang đa cực, được tổ chức thành 5 vùng đô thị, hình thành “3 thành phố trong Thủ đô” ở các hướng Bắc, Tây và Nam. Đáng chú ý, số lượng đô thị vệ tinh được điều chỉnh từ 5 xuống còn 2 - Sơn Tây và Phú Xuyên, phản ánh sự thay đổi từ mô hình “vệ tinh – lõi” sang “trục – cụm – cực tích hợp”.

Giám đốc Sở Quy hoạch – Kiến trúc Hà Nội, Nguyễn Trọng Kỳ Anh cho rằng, mô hình đô thị đa cực - đa trung tâm cần được thúc đẩy nhanh chóng để chia sẻ gánh nặng hạ tầng, dân số, môi trường với khu vực nội đô. “Việc triển khai đồng bộ các tầng quy hoạch từ quy hoạch chung, phân khu đến chi tiết là điều kiện tiên quyết để hiện thực hóa các mục tiêu phát triển”, ông nói.

Trên cơ sở đó, Quyết định số 4202/QĐ-UBND ngày 11/8/2025 về kế hoạch cụ thể hóa đồ án Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô (đợt 1) đặt mục tiêu hoàn thành trong giai đoạn 2026–2027, được xem là bước tiến thể chế quan trọng, giúp TP chủ động hơn trong việc triển khai các quy hoạch và hình thành đô thị vệ tinh.

Theo định hướng mới, Hòa Lạc, Sơn Tây, Xuân Mai, Phú Xuyên và Sóc Sơn là các cực tăng trưởng mới của Thủ đô. Trong đó, Hòa Lạc sẽ trở thành trung tâm công nghệ cao và giáo dục, Sơn Tây phát triển theo hướng di sản – sinh thái, Phú Xuyên và Xuân Mai được định vị là trung tâm logistics và dịch vụ vùng, còn Sóc Sơn gắn với chuỗi logistics hàng không và công nghiệp sạch.

Những vùng phát triển này không chỉ giúp giãn dân khỏi khu vực lõi, mà còn mở rộng không gian kinh tế – xã hội, hình thành chuỗi đô thị liên kết vùng giữa Hà Nội với Bắc Ninh, Hưng Yên, Vĩnh Phúc và Hòa Bình. Đây là bước đi quan trọng để vùng Thủ đô trở thành một hệ sinh thái đô thị thống nhất, chia sẻ hạ tầng và nguồn lực đầu tư.

Hạ tầng giao thông đang dần hoàn thiện. Tuyến Vành đai 4 – Vùng Thủ đô dự kiến hoàn thành năm 2027 sẽ kết nối hiệu quả các đô thị vệ tinh, cùng với mạng lưới đường sắt đô thị, buýt nhanh và buýt điện đang được mở rộng. Khi các tuyến kết nối này đi vào vận hành đồng bộ, việc di chuyển giữa trung tâm và vùng ven sẽ thuận tiện, thúc đẩy dịch chuyển dân cư, lao động và dòng vốn đầu tư.

Tuy nhiên, quá trình thực hiện vẫn còn không ít “điểm nghẽn” về thể chế, dữ liệu và hạ tầng liên kết. Sau khi chuyển sang mô hình hai cấp, hệ thống dữ liệu quy hoạch và bản đồ phân khu của Hà Nội vẫn dựa trên ranh giới quận, huyện cũ, gây khó khăn cho công tác đánh giá hiệu quả phát triển theo đơn vị hành chính mới.

Ông Nguyễn Trọng Kỳ Anh nhấn mạnh, Hà Nội cần sớm đồng bộ hóa Luật Quy hoạch, Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn, hoàn thiện bộ tiêu chí phân loại đô thị để phù hợp với mô hình mới, đồng thời tăng cường phân quyền cho cấp phường, xã trong quản lý phát triển.

Hướng tới mục tiêu phát triển bền vững

Theo Kiến trúc sư, Tiến sĩ Đào Ngọc Nghiêm, liên kết hạ tầng phải được “chuyển hóa thành các dự án cụ thể”. Để làm được điều đó, TP cần phân bổ hợp lý nguồn lực đầu tư, cập nhật ngay hệ thống dữ liệu GIS theo ranh giới mới, ứng dụng AI dự báo tăng trưởng, đồng thời thí điểm khai thác quỹ đất hai bên đường Vành đai 4 để tạo nguồn vốn phát triển.

Các chuyên gia cũng đề xuất Hà Nội ưu tiên mô hình phát triển đô thị định hướng giao thông công cộng (TOD), nơi giao thông trở thành trục chính kết nối các khu dân cư, trung tâm việc làm và dịch vụ. Song song, TP cần thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu và quỹ phát triển đô thị, tận dụng giá trị đất tăng thêm quanh các tuyến giao thông lớn làm nguồn vốn tái đầu tư cho hạ tầng.

Cùng với đó, việc phát triển nhà ở xã hội, hạ tầng xanh, giao thông công cộng chất lượng cao được xem là yếu tố quyết định để các đô thị vệ tinh trở thành “đô thị đáng sống”, thu hút người dân đến sinh sống và làm việc. Khi có công ăn việc làm, dịch vụ đầy đủ và môi trường bền vững, các đô thị này mới thực sự phát huy vai trò giảm tải cho khu vực nội đô.

Hà Nội là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của cả nước, đang đứng trước thời cơ và thách thức lớn trong hành trình trở thành đô thị xanh, thông minh và đa cực. Mô hình chính quyền hai cấp cùng quy hoạch tích hợp đa trung tâm sẽ là nền tảng để Thủ đô bứt phá trong giai đoạn mới, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, văn minh và hiện đại.

Nguyễn Đăng