Tài chính bền vững chờ 'bàn tay' chính sách tạo đà bứt phá

Xu hướng toàn cầu, dư địa tăng trưởng còn lớn

Trên bản đồ tài chính toàn cầu, các sản phẩm tài chính gắn với yếu tố bền vững – như trái phiếu xanh, trái phiếu xã hội, trái phiếu bền vững và các công cụ tài chính liên kết ESG – đang gia tăng mạnh về quy mô. Tổng giá trị phát hành các loại trái phiếu này hiện đã vượt mốc 1.100 tỷ USD, trong đó khu vực châu Á – Thái Bình Dương chiếm khoảng 23%.

Ảnh minh họa.

Tại Việt Nam, quy mô thị trường trái phiếu nội địa đã tăng gấp ba lần trong vòng 10 năm, đạt hơn 140 tỷ USD. Tuy nhiên, trái phiếu xanh hiện mới chỉ chiếm tỷ trọng rất nhỏ, dưới 1% tổng giá trị. Tính theo tỷ lệ so với GDP, thị trường trái phiếu Việt Nam chiếm khoảng 27% – vẫn là mức thấp so với các quốc gia trong khu vực. Nếu nâng được tỷ lệ này tiệm cận mức trung bình khu vực, Việt Nam có thể thu hút thêm trên 15 tỷ USD từ nguồn tài chính bền vững.

Theo ông Bertrand Jabouley, Giám đốc Tài chính bền vững khu vực châu Á – Thái Bình Dương của S&P Global Ratings, kể từ năm 2021, Việt Nam đã có những bước đi đầu tiên trong việc phát hành trái phiếu xanh, trái phiếu xanh nước biển... tạo nền tảng ban đầu cho thị trường này. Tuy nhiên, để đạt được tầm vóc tương xứng với tiềm năng, ông cho rằng cần có cam kết mạnh mẽ hơn từ khu vực công, đặc biệt là trong việc thúc đẩy các mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) và thực thi các đóng góp quốc gia tự quyết (NDC).

Việc xây dựng một hệ thống chính sách minh bạch, ổn định và có sức hấp dẫn kinh tế là điều kiện then chốt. Các cơ chế như miễn giảm thuế, trợ cấp xanh, hay hợp tác phát triển cơ sở hạ tầng – ví dụ như hệ thống điện liên kết – được cho là sẽ đóng vai trò quan trọng. Ngoài ra, thị trường cần được tiếp sức bởi đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực thực thi của các bên tham gia.

Ông Bertrand cho rằng, phát triển bền vững cần được nhìn nhận toàn diện, không chỉ giới hạn ở việc cắt giảm khí thải mà còn bao gồm bảo vệ tài nguyên nước, gìn giữ đa dạng sinh học và kiểm soát ô nhiễm môi trường.

Hệ thống pháp lý còn thiếu và chưa đồng bộ

Một trong những rào cản lớn nhất hiện nay nằm ở sự thiếu hoàn chỉnh của khung pháp lý. Dù đã có những bước đầu tích cực như việc ban hành sổ tay hướng dẫn phát hành trái phiếu xanh ASEAN, nhưng theo ông Vũ Chí Dũng – Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Ủy ban Chứng khoán Nhà nước), Việt Nam vẫn chưa có danh mục phân loại xanh chính thức, cũng như hướng dẫn kỹ thuật cụ thể cho từng loại hình phát hành.

Ở góc nhìn thị trường, ông Nguyễn Tùng Anh – Trưởng phòng Nghiên cứu tín dụng và Dịch vụ tài chính bền vững, FiinRatings – cho biết hiện nay các ngân hàng vẫn là lực lượng tiên phong trong phát hành trái phiếu xanh. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp phi ngân hàng tuy đã chuẩn bị sẵn sàng về mặt nội bộ nhưng lại lo ngại rủi ro bị đánh giá “không phù hợp” khi khung pháp lý hoàn chỉnh ra đời sau này.

Do vậy, hiện tại thị trường vẫn nghiêng về hình thức vay xanh hơn trái phiếu xanh, nhờ cơ chế cho vay linh hoạt và sự hỗ trợ từ các ngân hàng hoặc tổ chức tài chính quốc tế.

Theo ông Tùng Anh, để thị trường trái phiếu bền vững có thể phát triển đúng tầm, cần đồng thời hoàn thiện danh mục phân loại xanh, đưa ra cơ chế khuyến khích phù hợp và xây dựng hệ thống đánh giá tác động rõ ràng. Dự báo từ năm 2025, khi khung pháp lý được ban hành đầy đủ, thị trường trái phiếu xanh và các sản phẩm liên kết ESG sẽ sôi động hơn.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, ông Bùi Quang Duy – chuyên gia CFA, đại diện ResponsAbility Investments AG – chia sẻ rằng thách thức lớn nhất hiện nay là làm sao tích hợp được chiến lược thích ứng biến đổi khí hậu vào hoạt động kinh doanh cốt lõi, cũng như thiếu các tiêu chí rõ ràng để đo lường hiệu quả của hoạt động “xanh”.

Điều này không chỉ ảnh hưởng tới tính minh bạch mà còn làm suy giảm lòng tin của nhà đầu tư vào cam kết môi trường của doanh nghiệp. Riêng với khối doanh nghiệp nhỏ và vừa, rào cản còn đến từ việc thiếu năng lực lập báo cáo tác động môi trường và công bố thông tin minh bạch theo chuẩn mực quốc tế.

Với khối tổ chức tài chính phi ngân hàng, ông Phạm Ngọc Khang – Tổng Giám đốc Home Credit Việt Nam – cho biết, việc xây dựng chiến lược ESG bài bản nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả tài chính là một bài toán khó. Ngoài ra, các chính sách khuyến khích tiêu dùng xanh cho đại chúng hiện vẫn còn rất hạn chế, khiến các đơn vị này chưa mặn mà trong tiếp cận nguồn vốn bền vững.

Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Đình Thọ – Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường – vẫn còn nhiều cơ hội đang mở ra. Bộ Tài chính hiện đang phối hợp với các đơn vị liên quan để xây dựng danh mục phân loại xanh, đồng thời nghiên cứu cơ chế ưu đãi thuế và cải thiện môi trường đầu tư nhằm thu hút dòng vốn trong và ngoài nước vào lĩnh vực bền vững.

Ngoài ra, việc đa dạng hóa các công cụ tài chính như trái phiếu liên kết bền vững, trái phiếu chuyển đổi, các khoản vay ESG… cũng được đánh giá là giải pháp phù hợp với nhu cầu linh hoạt của nhà đầu tư và doanh nghiệp trong giai đoạn hiện nay.

BN