Tái khởi động JCPOA – 'Con đường không trải hoa hồng' với ông Biden
Iran đẩy nhanh việc làm giàu uranium sau khi chính quyền cựu Tổng thống Donald Trump rút khỏi thỏa thuận JCPOA. Ảnh: BBC
Có lẽ không có quốc gia nào trên thế giới bên ngoài nước Mỹ bị ảnh hưởng bởi cuộc bầu cử Tổng thống hồi tháng 11 hơn Iran. Chiến thắng của tân Tổng thống Joe Biden và việc ông trở thành chủ nhân mới của Nhà Trắng được kỳ vọng sẽ đánh dấu sự thay đổi lớn trong chiến lược của Mỹ đối với chế độ ở Tehran. Sau khi vượt qua chiến dịch "gây áp lực tối đa" của chính quyền cựu Tổng thống Donald Trump và các vòng trừng phạt gây ngạt thở, các quan chức Iran hy vọng về sự thay đổi trong các luồng gió địa chính trị và một số cứu trợ kinh tế.
Ông Biden và các đồng minh tuyên bố muốn xóa bỏ tác hại ngoại giao do chính quyền cựu Tổng thống Donald Trump gây ra khi đơn phương tái áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Iran, đã xảy ra trước sự phản đối của các đối tác Châu Âu. Cùng với việc tái gia nhập Hiệp định khí hậu Paris, việc cứu vãn thỏa thuận hạt nhân Iran năm 2015 – còn gọi là JCPOA - mà ông Trump bãi bỏ sẽ thể hiện cam kết của chính quyền ông Biden về ngoại giao đa phương với các đồng minh lâu đời. Chính quyền ông Biden cũng cho biết các chiến thuật cứng rắn của ông Trump đã không đạt được mục tiêu đặt ra là kiềm chế các hoạt động xấu xa của Iran ở nước ngoài và “giúp” Iran tích lũy được một kho dự trữ uranium làm giàu lớn hơn so với trước khi ông Trump nhậm chức.
Nhưng việc đưa mọi việc trở lại hiện trạng tồn tại trước khi ông Trump nhậm chức có vẻ rất khó khăn. Mặc dù ông Biden cam kết tái gắn kết với Iran, nhưng các trợ lý của ông vẫn chưa cho biết rõ ràng khi nào và như thế nào, điều này cho thấy rằng quả bóng đang “ở tòa án của Iran”. Tại phiên điều trần xác nhận vào tuần trước, Ngoại trưởng Antony Blinken cho biết, Mỹ sẽ đợi cho đến khi có tin rằng, Tehran đang thu hẹp quy mô hoạt động làm giàu đã hồi sinh của mình và một lần nữa quay trở lại tuân thủ hiệp ước. Blinken nói: “Chúng ta còn một chặng đường dài từ đó. Sau đó, chúng tôi sẽ phải đánh giá xem liệu họ có thực sự làm ăn tốt hay không nếu họ nói rằng đang quay trở lại tuân thủ các nghĩa vụ và sau đó chúng tôi sẽ thực hiện từ đó”.
Người Iran muốn thấy người Mỹ thực hiện bước quan trọng đầu tiên. “Chính quyền ông Biden nên bắt đầu bằng cách loại bỏ vô điều kiện, có hiệu lực đầy đủ, tất cả các lệnh trừng phạt được áp đặt, áp dụng lại hoặc gắn nhãn lại kể từ khi ông Trump nhậm chức”, Ngoại trưởng Iran Mohammad Javad Zarif viết trong một báo cáo ngoại giao hồi tuần trước. “Đổi lại, Iran sẽ đảo ngược tất cả các biện pháp xử lý mà họ đã thực hiện sau khi Trump rút khỏi thỏa thuận hạt nhân”. Ông Zarif nói thêm: “Việc quay trở lại bàn đàm phán sẽ bị đe dọa” nếu Washington và các đối tác Châu Âu nhất quyết liên kết danh mục các mối quan tâm khác - bao gồm chương trình tên lửa đạn đạo của Iran và sự hỗ trợ liên tục cho các lực lượng dân quân ủy nhiệm ở những nơi khác ở Trung Đông - với việc nối lại các cuộc đàm phán xung quanh thỏa thuận hạt nhân.
Khi chính quyền Trump tung ra một loạt các hành động trừng phạt cuối cùng chống lại Tehran, chính quyền Hồi giáo đáp trả bằng cách tăng độ tinh khiết của một số uranium làm giàu lên gấp 5 lần mức cho phép theo thỏa thuận hạt nhân. Vào tháng 11, Quốc hội Iran đã thông qua luật hạn chế quyền tiếp cận của các thanh sát viên LHQ tới các cơ sở hạt nhân quan trọng.
Theo giới quan sát, mối bất hòa này giữa ông Biden và người đồng cấp Tổng thống Iran Hassan Rouhani, càng trở nên gay gắt hơn bởi áp lực trong nước của cả hai nước. Các đảng viên Cộng hòa và những người ủng hộ cách tiếp cận của chính quyền Trump dường như đang chờ đợi để thực hiện các động thái chính trị đối với bất kỳ sự nhượng bộ nào đối với Iran và đã bắt đầu cáo buộc những người được ông Biden bổ nhiệm là “quá mềm mỏng với Iran”. Họ có sự ủng hộ của các quan chức từ các đối thủ trong khu vực của Iran - Israel và các quốc gia Vùng Vịnh như Saudi Arabia và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) - những người nói rằng, ông Biden nên xây dựng đòn bẩy mà Trump đã thực hiện.
Một số nhà phân tích về chính trị Iran cho rằng, đòn bẩy này không phải là thứ mà nó có thể trở thành hiện thực và rằng chính quyền nước này đã tỏ ra kiên cường đáng kể bất chấp sự siết chặt của các lệnh trừng phạt. Với cuộc bầu cử tổng thống Iran dự kiến diễn ra vào mùa hè năm nay, một nhóm những người cứng rắn phản đối quan hệ hợp tác với Mỹ đã tăng lên.
