Tài nguyên khoáng sản - 'kho báu' khổng lồ của Afghanistan sẽ thế nào dưới thời Taliban?

Quặng đồng được tìm thấy tại Aynak, tỉnh Logar, Afghanistan. (Nguồn: CNN)

Nguồn khoáng sản phong phú như sắt, đồng và vàng nằm rải rác trên khắp đất nước. Ngoài ra, Afghanistan còn có các khoáng chất đất hiếm và quan trọng nhất là một trong những mỏ lithium lớn nhất chưa được khai thác trên thế giới. Lithium là một thành phần thiết yếu nhưng lại khan hiếm trong pin sạc và các công nghệ khác cần thiết để giải quyết cuộc khủng hoảng khí hậu.

Rod Schoonover, một nhà khoa học và chuyên gia an ninh, người thành lập Ecological Futures Group cho biết: “Afghanistan là một trong những khu vực giàu nhất về kim loại quý truyền thống và cũng là kim loại cần thiết cho nền kinh tế trong thế kỷ XXI.

Những thách thức về an ninh, thiếu cơ sở hạ tầng và hạn hán nghiêm trọng đã ngăn cản việc Afghanistan khai thác hầu hết các loại khoáng sản có giá trị trong quá khứ. Điều đó càng khó thay đổi dưới sự kiểm soát của Taliban.

Tiềm năng to lớn

Ngay cả trước khi Tổng thống Joe Biden tuyên bố sẽ rút quân đội Mỹ khỏi Afghanistan vào đầu năm nay, tạo tiền đề cho sự kiểm soát trở lại của Taliban, triển vọng kinh tế của quốc gia này vẫn còn mờ mịt.

Năm 2020, ước tính có khoảng 90% người Afghanistan đang sống dưới mức nghèo khổ. Ngân hàng Thế giới (WB) cũng cho biết: “Nền kinh tế quốc gia này vẫn mong manh và phụ thuộc vào viện trợ.

Sự phát triển và đa dạng hóa của khu vực tư nhân bị hạn chế bởi tình trạng mất an ninh, bất ổn chính trị, thể chế yếu kém, cơ sở hạ tầng thiếu thốn, tham nhũng phổ biến và môi trường kinh doanh khó khăn”.

Trong khi đó, các nỗ lực khai thác tài nguyên thiên nhiên không mang lại lợi ích cho người dân địa phương và nền kinh tế Afghanistan.

Mặc dù vậy, những tiết lộ về nguồn khoáng sản khổng lồ của Afghanistan đã mang lại nhiều hứa hẹn cho sự phát triển kinh tế của quốc gia này.

Nhu cầu về kim loại như lithium và coban, cũng như các nguyên tố đất hiếm như neodymium đang tăng cao khi các quốc gia đang tập trung phát triển ô tô điện và các công nghệ sạch khác để giảm lượng khí thải carbon.

Tháng 5/2021, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho rằng, nguồn cung cấp toàn cầu của các nguyên tố lithium, đồng, niken, coban và đất hiếm cần phải tăng mạnh, nếu không thế giới sẽ thất bại trong nỗ lực giải quyết cuộc khủng hoảng khí hậu.

Ba quốc gia là Trung Quốc, Congo và Australia hiện chiếm 75% sản lượng lithium, coban và đất hiếm toàn cầu.

Theo IEA, lithium, niken và coban rất quan trọng đối với pin. Các mạng lưới điện cũng đòi hỏi một lượng lớn đồng và nhôm, trong khi các nguyên tố đất hiếm được sử dụng trong các nam châm cần thiết để làm cho tuabin gió hoạt động.

Chính phủ Mỹ đã ước tính, số lượng lithium ở Afghanistan có thể sánh ngang với Bolivia, nơi có trữ lượng lớn nhất thế giới.

Ông Mirzad thuộc Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ năm 2010 đã khẳng định với Tạp chí Science: “Nếu Afghanistan có một vài năm yên bình và tập trung phát triển các nguồn tài nguyên khoáng sản, nước này có thể trở thành một trong những quốc gia giàu có nhất trong khu vực trong vòng một thập kỷ”.

Nếu có vài năm yên bình và tập trung phát triển các nguồn tài nguyên khoáng sản, Afghanistan có thể trở thành một trong những quốc gia giàu có nhất trong khu vực. (Nguồn: CNN)

Nhiều trở ngại

Mosin Khan, thành viên cấp cao không thường trú tại Hội đồng Đại Tây Dương, đồng thời là cựu giám đốc Trung Đông và Trung Á tại Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) thông tin, Afghanistan đã có một số hoạt động khai thác vàng, đồng và sắt.

Tuy nhiên, việc khai thác lithium và các khoáng sản đất hiếm đòi hỏi sự đầu tư lớn hơn nhiều cũng như bí quyết kỹ thuật và như thời gian.

IEA ước tính, trung bình phải mất 16 năm kể từ khi phát hiện ra một mỏ lithium và bắt đầu khai thác.

"Hiện tại, khoáng sản chỉ tạo ra 1 tỷ USD ở Afghanistan mỗi năm. Tuy nhiên, có tới 30-40% đã bị bòn rút bởi tham nhũng", ông Khan nói.

Ông Schoonover cho rằng, vẫn có khả năng Taliban sử dụng sức mạnh mới để phát triển lĩnh vực khai thác khoáng sản. Nhưng trước mắt Taliban cần phải tập trung ngay lập tức vào một loạt các vấn đề an ninh và nhân đạo.

Nhà phân tích an ninh châu Á của công ty tình báo rủi ro Verisk Maplecroft Joseph Parkes thì nhận thấy, Taliban đã lên nắm quyền nhưng quá trình chuyển đổi từ một nhóm nổi dậy sang một lực lượng cầm quyền quốc gia sẽ không đơn giản.

Do đó, để phát triển lĩnh vực khoáng sản có thể mất thêm nhiều thời gian.

Cựu giám đốc Trung Đông và Trung Á tại IMF cũng lưu ý rằng, đầu tư nước ngoài sẽ gặp khó. Việc thu hút vốn tư nhân cũng vậy, đặc biệt, trong bối cảnh hiện tại, nhiều doanh nghiệp và nhà đầu tư trên thế giới đang phải tuân theo các tiêu chuẩn quản trị, xã hội và môi trường ngày càng cao.

Ông Khan nhấn mạnh: "Ai sẽ đầu tư vào Afghanistan vì thậm chí trước đây họ cũng không sẵn sàng đầu tư? Các nhà đầu tư tư nhân sẽ không chấp nhận rủi ro".

Ngoài ra, các hạn chế của Mỹ cũng có thể là một thách thức, bởi Taliban từng được Bộ Tài chính Mỹ đưa vào danh sách khủng bố toàn cầu.

Cơ hội cho Trung Quốc?

Chỉ vài giờ sau khi Taliban chiếm Afghanistan, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh cho biết, Bắc Kinh đã sẵn sàng cho “hợp tác hữu nghị với Afghanistan".

Bà Hoa Xuân Oánh nhấn mạnh: "Trung Quốc tôn trọng quyền của người dân Afghanistan được tự quyết định vận mệnh của mình và sẵn sàng tiếp tục phát triển quan hệ hữu nghị và hợp tác với Afghanistan". Đồng thời, bày tỏ hy vọng "về một sự chuyển đổi suôn sẻ" ở quốc gia Nam Á.

Trong khi đó, ông Schoonover nhận định: “Trung Quốc - quốc gia đứng đầu thế giới về khai thác đất hiếm, đang bắt tay vào một chương trình phát triển năng lượng xanh rất quan trọng.

Lithium và đất hiếm cho đến nay là không thể thay thế được vì mật độ và tính chất vật lý. Và có thể, những khoáng chất đó sẽ nằm trong kế hoạch dài hạn nền kinh tế lớn thứ hai thế giới".

Thời gian tới, nếu Trung Quốc tham gia vào các dự án khai thác khoảng sản tại Afghanistan, sẽ có những lo ngại về tính bền vững của các dự án khai thác.

“Khi việc khai thác không được thực hiện cẩn thận có thể dẫn đến hệ sinh thái bị ảnh hưởng và tác động đến cuộc sống của người dân", ông Schoonover nói.

Tuy nhiên, Bắc Kinh có thể nghi ngờ về việc hợp tác với Taliban trong bối cảnh bất ổn đang diễn ra và có thể tập trung vào các khu vực khác.

"Tôi tin rằng, Trung Quốc không chọn Afghanistan do Taliban lãnh đạo, quốc gia này sẽ ưu tiên hợp tác với các khu vực khác trong lĩnh vực khai thác khoáng sản", Howard Klein, đối tác của RK Equity, người tư vấn cho các nhà đầu tư về lithium nhấn mạnh.

(theo CNN)