Tài sản đóng băng Nga và 'cơn đau đầu dai dẳng' của châu Âu

Theo hãng tin CNBC, sự trở lại của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thay đổi hoàn toàn lập trường của Washington về việc ủng hộ Ukraine, thúc đẩy các quốc gia châu Âu tìm kiếm giải pháp mới tăng cường sự ủng hộ quân sự cho Kiev.

Một trong các cách đó là các quốc gia châu Âu đang xem xét việc sử dụng 300 tỉ USD tài sản Nga bị đóng băng để tiếp tục viện trợ Ukraine, trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Trump tuyên bố đình chỉ mọi viện trợ cho nước này, theo hãng tin Reuters.

Hành động hiện tại

Liên minh châu Âu (EU) ước tính khoảng 210 tỉ euro (tương đương 221,5 tỉ USD) trong gần 300 tỉ USD tài sản bị đóng băng của Nga đang được trữ tại Liên minh châu Âu (EU), chủ yếu dưới hình thức trái phiếu chính phủ mà Ngân hàng Trung ương Nga dự trữ. Do phần lớn tài sản nhà nước của Nga nằm trên đất châu Âu nên các quốc gia châu Âu có quyền đóng băng và cũng có thể tịch thu những tài sản này.

Các quốc gia châu Âu tìm kiếm giải pháp mới tăng cường sự ủng hộ cho Ukraine. Ảnh: GETTY IMAGES

Đã có nhiều cuộc tranh luận trong suốt cuộc chiến về việc liệu những tài sản này có thể được sử dụng để hỗ trợ Ukraine hay không. Nhóm 7 nền kinh tế lớn nhất thế giới (gồm Mỹ, Canada, Nhật Bản, Anh, Đức, Pháp, Ý) vào năm ngoái đã cam kết viện trợ 50 tỉ USD cho Ukraine qua một loạt khoản vay song phương được bảo đảm bằng lợi nhuận thu được từ khoảng 300 tỉ euro tài sản bị đóng băng của Nga.

Tuy nhiên, động thái của chính quyền Tổng thống Trump về đình chỉ viện trợ cho Ukraine khiến nhiều nước không rõ liệu Mỹ có tiếp tục cung cấp khoản vay hỗ trợ 20 tỉ USD trong khoản vay 50 tỉ USD như đã cam kết cùng G7.

Trong khi đó, Trung tâm lưu ký chứng khoán Euroclear (Bỉ) - nơi lưu giữ khoảng 213 tỉ USD tài sản đóng băng Nga - đã ra các điều khoản để chuyển hơn 4 tỉ euro khoản sinh lời từ trái phiếu lưu trữ của Nga vào quỹ đặc biệt Ukraine vào năm ngoái. Theo tờ Kyiv Independent, hơn 1,55 tỉ euro đã được đưa vào quỹ từ tháng 7 năm ngoái, và khoản thanh toán 2 tỉ euro tiếp theo cho nửa cuối năm 2024 đã được chuyển cho Ukraine vào tháng 1 năm nay.

Trung tâm này cũng cho biết EU kỳ vọng tài sản đóng băng Nga sẽ thu được khoảng 15-20 tỉ euro (16-22 tỉ USD) tiền lãi vào năm 2027, hoặc ít hơn khi lãi suất khu vực đồng euro đang giảm dần.

Bên cạnh đó, sự leo thang căng thẳng gần đây giữa EU và Mỹ đã khiến liên minh này phải xem xét hành động quyết liệt hơn, theo hãng tin Bloomberg. Ý tưởng này sẽ là thành lập một Ủy ban Bồi thường Quốc tế để yêu cầu Nga bồi thường, và nếu họ không đồng ý, toàn bộ tài sản đóng băng sẽ tịch thu.

Khoản viện trợ cho Ukraine từ tài sản đóng băng Nga sẽ được sử dụng để đảm bảo nước này có đủ lực lượng duy trì trước các cuộc tấn công từ Nga, cũng như góp phần vào công cuộc tái thiết hậu chiến và hỗ trợ nhân đạo cho Ukraine. Ngân hàng Thế giới cũng cho biết vào tháng trước rằng chi phí cần để tái thiết và phục hồi Ukraine sẽ là 524 tỉ USD dàn trải trong thập niên tới.

Tiếp tục đóng băng hay tịch thu?

Một số quan chức của EU đã bày tỏ sự ủng hộ đối với việc tịch thu toàn bộ tài sản đóng băng Nga, bao gồm Đại diện cấp cao về chính sách đối ngoại và an ninh EU - bà Kaja Kallas và Ủy viên thương mại EU - ông Valdis Dombrovskis.

Tại cuộc họp của Hội đồng Đối ngoại EU vào cuối tháng 2, bà Kallas cho biết công việc đạt được đồng thuận về tịch thu tài sản đóng băng Nga vẫn đang "tiếp diễn" và rằng "cuối cùng, đặc biệt là trong tình hình hiện tại, tất cả chúng tôi đều đi đến kết luận rằng người nộp thuế của chúng tôi không nên là người trả tiền cho việc [tái thiết Ukraine].

Ngoại trưởng Anh David Lammy đã tái khẳng định lập trường của Anh rằng châu Âu nên tịch thu tài sản của Nga thay vì đóng băng. Estonia và Ba Lan cũng bày tỏ sự ủng hộ việc tịch thu tài sản đóng băng Nga.

Ngân hàng Trung ương Liên bang Nga. Ảnh: GETTY IMAGES

Tuy nhiên, các nước khác của châu Âu như Pháp và Đức, có nhiều quan ngại về ý tưởng này. Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) cũng lo ngại rằng việc tịch thu tài sản Nga sẽ làm giảm tin dùng vào đồng euro, gây tổn hại đến sự ổn định tài chính của khu vực. ECB cho biết cơ quan này muốn đảm bảo rằng đồng euro sẽ không bị ảnh hưởng nếu các quốc gia khác như Saudi Arabia rút dự trữ khỏi châu Âu để phòng ngừa khoản tài sản đó bị đóng băng.

Đối với một số nước châu Âu, tài sản đóng băng Nga có thể được dùng trong các cuộc đàm phán với Nga để chấm dứt xung đột. Một số quan chức Pháp đang xem xét đến việc tịch thu tài sản Nga nếu nước này vi phạm thỏa thuận trong tương lai, theo tờ Financial Times. Nhiều luật sư hàng đầu cũng cho biết không có nhiều khác biệt về pháp lý giữa việc đóng băng hay tịch thu tài sản, dựa trên học thuyết “trả đũa” trong luật pháp quốc tế.

Theo GS Armin Steinbach tại ĐH HEC (Pháp), về lý thuyết, tất cả 27 quốc gia thành viên EU có thể nhất trí tịch thu tài sản của Nga và "ủy quyền Bỉ tịch thu tài sản”, theo CNBC. Lựa chọn khác là Bỉ sẽ theo đuổi việc tịch thu tài sản riêng nếu lệnh trừng phạt của EU hết hạn mà không gia hạn. Tuy nhiên, Bỉ có vẻ sẽ không làm như vậy vì nước này đã cảnh báo về những rủi ro pháp lý và kinh tế mà việc tịch thu tài sản gây ra cho khu vực đồng euro.

Trong khi đó, chuyên gia Nigel Gould-Davies đến từ Viện Nghiên cứu Chiến lược quốc tế (IISS - Anh) lưu ý rằng các nghiên cứu sâu rộng của các luật sư quốc tế đã chứng minh rằng "có một con đường pháp lý an toàn" để tịch thu, và nỗi sợ về hậu quả kinh tế đã bị thổi phồng quá mức.

"Khi các tài sản lần đầu tiên bị đóng băng — thời điểm Nga mất quyền tiếp cận chúng — không có tác động tiêu cực nào đến sự ổn định kinh tế hoặc tài chính của châu Âu. Không có lý do gì để nghĩ rằng các thị trường hoặc các quốc gia khác sẽ hành động nếu Nga mất vĩnh viễn và chính thức các tài sản này" - ông Gould-Davies nói.

Phản ứng của Nga

Reuters ngày 21-2 dẫn nguồn tin rằng Nga có thể sẵn sàng sử dụng một phần trong số 300 tỉ USD tài sản bị đóng băng để giúp tái thiết Ukraine như một phần của thỏa thuận hòa bình tiềm năng. Tuy nhiên, Nga nhấn mạnh rằng một số tiền sẽ được phân bổ cho các vùng lãnh thổ mà Moscow tuyên bố sáp nhập

Hãng tin này không thể xác định liệu vấn đề tài sản bị đóng băng của Nga có nằm trong chương trình nghị sự tại các cuộc đàm phán giữa Mỹ và Nga tại Saudi Arabia vào giữa tháng trước hay không. Tuy nhiên, Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nga - bà Elvira Nabiullina đã nói rằng ngân hàng không tham gia vào bất kỳ thỏa thuận, đàm phán liên quan đến việc dỡ bỏ lệnh trừng phạt hoặc phá băng tài sản dự trữ của Nga.

Theo hãng thông tấn TASS, người phát ngôn Điện Kremlin - ông Dmitry Peskov cho biết Nga sẽ đáp trả những hành vi “cướp bóc tài sản” của Nga tại châu Âu, bao gồm việc truy tố pháp lý với những cá nhân liên quan.

Các quan chức Nga từng nhiều lần cảnh báo rằng việc EU dùng tài sản Nga đang bị đóng băng ở châu Âu để viện trợ Ukraine sẽ được xem là “trộm cắp” và sẽ phải chịu sự đáp trả tương tự từ Moscow. Tháng 4-2023, Tổng thống Nga Vladimir Putin ký sắc lệnh, thiết lập cơ chế cho phép Moscow tạm thời tiếp quản tài sản nước ngoài ở Nga, phòng trường hợp các nước này có liên quan việc tịch thu tài sản Nga hoặc có hành vi đe dọa tài sản Nga ở nước ngoài.

MINH CHIẾN