Tầm nhìn, định hướng chiến lược của báo chí cách mạng Việt Nam trong kỷ nguyên phát triển mới - Bài 2: Chuyển mình trong thời đại số

Tái định nghĩa lại vai trò trong kỷ nguyên phát triển mới

Trong suốt hành trình đấu tranh giành độc lập dân tộc, bảo vệ Tổ quốc và xây dựng chủ nghĩa xã hội, báo chí đã thực hiện xuất sắc vai trò là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, là công cụ tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đến mọi tầng lớp nhân dân. Ban đầu, báo chí cách mạng Việt Nam chủ yếu hoạt động thông qua các phương tiện truyền thông truyền thống như báo in và phát thanh. Trong bối cảnh còn nhiều hạn chế về kỹ thuật và điều kiện vật chất, các ấn phẩm báo chí thời kỳ này được sản xuất thủ công, in ấn và phân phối với quy mô hạn chế, nhưng vẫn đóng vai trò tiên phong trong công tác tư tưởng và truyền thông.

Sự ra đời và phát triển của truyền hình từ giữa thế kỷ XX đã mở ra bước ngoặt lớn, giúp mở rộng phạm vi tiếp cận công chúng và nâng cao hiệu quả truyền tải thông tin thông qua hình ảnh, âm thanh sống động. Bước vào đầu thế kỷ XXI, sự bùng nổ của Internet và công nghệ số đã làm thay đổi căn bản toàn bộ hệ sinh thái truyền thông. Báo chí hiện đại không chỉ hoạt động đa nền tảng, theo thời gian thực, mà còn cho phép tương tác hai chiều với công chúng, góp phần quan trọng trong việc định hướng dư luận và bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Báo chí cách mạng Việt Nam đang từng bước chuyển mình trở thành nền tảng truyền thông số toàn diện, tích hợp nhiều công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và mạng xã hội.

Sự phát triển không ngừng của công nghệ thông qua internet và các nền tảng số đã làm thay đổi vai trò của báo chí cách mạng, từ công cụ truyền tải thông tin đến đa phương tiện, đa nền tảng.

Sự phát triển vũ bão của khoa học công nghệ, đặc biệt là trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), blockchain, và thực tế ảo (VR/AR)… đang định hình lại một cách căn bản cách thức con người sản xuất, tiếp nhận và tương tác với thông tin.

Tác động của kỹ thuật số lên báo chí truyền thống là vô cùng lớn. Ảnh: https:ictvietnam.vn

Đối với báo chí cách mạng Việt Nam, đây vừa là một thách thức lớn, vừa là cơ hội vàng để chuyển mình, vươn lên mạnh mẽ trong kỷ nguyên phát triển mới, hướng tới một nền báo chí thực sự chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại. Báo chí cách mạng Việt Nam đứng trước yêu cầu cấp thiết phải tái cấu trúc toàn diện để thích ứng, phát triển và khẳng định vai trò dẫn dắt tư tưởng trong xã hội. Truyền thông hiện đại không còn là sự độc quyền của một vài cơ quan báo chí lớn như trước kia, mà trở thành một không gian cạnh tranh khốc liệt giữa các phương tiện truyền thông đại chúng, nền tảng xã hội và thậm chí là từng cá nhân.

Trong bối cảnh đó, báo chí cách mạng cần tái định nghĩa lại vai trò của mình: Không chỉ là nơi phát hành tin tức, mà phải là một hệ sinh thái truyền thông đa phương tiện, đa nền tảng, có khả năng phục vụ nhu cầu tiếp nhận thông tin đa dạng của công chúng hiện đại như Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định: “Kỷ nguyên mới đòi hỏi báo chí phải phát triển tương xứng, vươn mình cùng dân tộc, xứng tầm nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại”.

Báo chí trong kỷ nguyên số – Cơ hội chuyển mình và những yêu cầu cấp bách

Sản phẩm báo chí hiện nay không còn dừng lại ở văn bản thuần túy mà phải tích hợp cả hình ảnh, video, âm thanh, đồ họa động (infographic), bản tin livestream, podcast, và trải nghiệm thực tế ảo (AR/VR) trong tương lai gần. Những mô hình tòa soạn hội tụ, tòa soạn số như ở báo Quân đội nhân dân, VTV Digital, VietnamPlus... đã bước đầu cho thấy tiềm năng lớn của báo chí Việt Nam trong việc tiếp cận phương thức làm báo mới. Độc giả không chỉ muốn đọc, mà còn xem, nghe và trải nghiệm.

Đây là cơ hội, nhưng cũng là thách thức cho các cơ quan báo chí cách mạng trong việc làm chủ công nghệ sản xuất nội dung đa dạng. Điều này có nghĩa là nội dung không chỉ được thể hiện dưới dạng văn bản mà còn tích hợp hình ảnh, âm thanh, video, đồ họa tương tác, podcast, livestream, và được phân phối trên nhiều nền tảng khác nhau như website, ứng dụng di động, mạng xã hội (Facebook, YouTube, TikTok...) tích hợp đa dạng các định dạng: Từ văn bản, hình ảnh, âm thanh, video, đồ họa, livestream cho đến podcast, mạng xã hội và nền tảng di đến phương thức “đa phương tiện - một nội dung - nhiều nền tảng”.

Nền tảng cho báo chí cách mạng Việt Nam cần phải trở thành một nền tảng truyền thông đa phương tiện, đa nền tảng toàn diện, cung cấp trải nghiệm thông tin phong phú và đa dạng cho công chúng. Điều này có nghĩa là nội dung báo chí không chỉ dừng lại ở văn bản, hình ảnh, âm thanh hay video đơn thuần. Chúng ta cần tích hợp các trải nghiệm tương tác cao để thu hút và giữ chân độc giả. Hãy tưởng tượng một bản tin về quy hoạch đô thị không chỉ có văn bản và ảnh chụp, mà còn có thể là một đồ họa động trực quan, giúp người xem hình dung rõ ràng sự thay đổi của cảnh quan hay một phóng sự về di tích lịch sử có thể được bổ trợ bằng thực tế ảo (VR), cho phép độc giả "bước vào" không gian lịch sử, khám phá từng góc cạnh một cách sống động.

Podcast và livestream cũng sẽ là những định dạng chủ đạo. Podcast cho phép công chúng tiếp nhận thông tin mọi lúc, mọi nơi, đặc biệt phù hợp với những người bận rộn. Livestream các sự kiện quan trọng, các phiên chất vấn của Quốc hội hay các buổi tọa đàm chuyên sâu sẽ mang lại sự tương tác trực tiếp, chân thực, rút ngắn khoảng cách giữa công chúng và các vấn đề thời sự.

Việc chuyển đổi sang mô hình đa phương tiện, đa nền tảng cũng là cách để báo chí cách mạng tiếp cận và tác động sâu rộng hơn đến các nhóm đối tượng khác nhau, từ thế hệ trẻ vốn quen thuộc với nội dung số đến những người lớn tuổi vẫn yêu thích các định dạng truyền thống.

Thủ tướng Phạm Minh Chính khi làm việc với các cơ quan báo chí đã nhấn mạnh quan điểm mang tính định hướng: "Báo chí phải đi đầu trong chuyển đổi số, ứng dụng mạnh mẽ khoa học công nghệ để nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động".

Trong kỷ nguyên số, việc phát triển hệ sinh thái nội dung đa nền tảng cho các tòa soạn báo chí trở thành một hướng đi quan trọng_Ảnh minh họa: shutterstock

Để đạt được mục tiêu này, việc ứng dụng mạnh mẽ công nghệ vào mọi khâu của quá trình sản xuất và phân phối báo chí, đó là: Thứ nhất, thu thập và xử lý thông tin. AI và Big Data có thể giúp nhà báo sàng lọc lượng thông tin khổng lồ trên mạng, phát hiện nhanh chóng các xu hướng, vấn đề nổi cộm hoặc tin tức giả mạo. Các công cụ xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP) có thể hỗ trợ tóm tắt tài liệu, dịch thuật nhanh chóng, giúp nhà báo tiết kiệm thời gian và nâng cao hiệu quả công việc. Thứ hai, sản xuất nội dung. AI, dữ liệu lớn có thể hỗ trợ viết các bản tin ngắn, tạo tiêu đề hấp dẫn, thậm chí đề xuất các góc độ khai thác mới cho phóng viên. Công nghệ đồ họa và dựng phim tự động sẽ giúp sản xuất các sản phẩm đa phương tiện nhanh chóng, chuyên nghiệp hơn. Thứ ba, phân phối và tương tác với công chúng: Trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ giúp cá nhân hóa nội dung, đề xuất các bài viết, video phù hợp với sở thích và lịch sử truy cập của từng độc giả. Điều này không chỉ nâng cao trải nghiệm người dùng mà còn tối ưu hóa khả năng tiếp cận của thông tin chính thống. Dữ liệu lớn (Big Data) hỗ trợ phân tích xu hướng và nhu cầu độc giả, từ đó giúp các tòa soạn điều chỉnh chiến lược nội dung, sản xuất những sản phẩm thực sự thu hút và có giá trị. Các công cụ phân tích cảm xúc (sentiment analysis) có thể giúp báo chí nắm bắt được phản ứng của công chúng đối với các sự kiện, chính sách, từ đó có những điều chỉnh kịp thời trong công tác truyền thông. Thứ tư, đảm bảo tính xác thực. Trong bối cảnh tin giả tràn lan, blockchain đảm bảo tính xác thực của thông tin bằng cách tạo ra một "dấu vân tay" số cho mỗi nội dung, giúp độc giả dễ dàng kiểm tra nguồn gốc và tính toàn vẹn của thông tin. Điều này đặc biệt quan trọng đối với báo chí cách mạng, vốn có sứ mệnh bảo vệ sự thật và định hướng dư luận.

Bên cạnh đó, công nghệ chỉ là công cụ, con người mới là yếu tố quyết định. Như đồng chí Đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, đã phát biểu: "Chúng ta phải xây dựng đội ngũ những người làm báo cách mạng vừa hồng, vừa chuyên, đặc biệt phải chuyên về công nghệ, về hội nhập quốc tế". Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của báo chí hiện đại.

Tầm nhìn trong kỷ nguyên phát triển mới đòi hỏi báo chí cách mạng phải có một đội ngũ nhà báo "công nghệ" - những người không chỉ giỏi về nghiệp vụ báo chí (kỹ năng viết, phỏng vấn, quay phim, dựng hình...) mà còn phải có kiến thức sâu rộng về công nghệ và khả năng sử dụng thành thạo các công cụ hiện đại. Nhà báo tương lai phải là người có tư duy số, hiểu biết về thuật toán, biết cách khai thác dữ liệu lớn, có khả năng sản xuất nội dung đa phương tiện, và thậm chí là tương tác với AI để nâng cao hiệu quả công việc. Điều này đòi hỏi các cơ sở đào tạo báo chí phải đổi mới chương trình giảng dạy, đưa các môn học về công nghệ thông tin, lập trình cơ bản, phân tích dữ liệu vào chương trình học. Đồng thời, các cơ quan báo chí cũng cần thường xuyên tổ chức các khóa tập huấn, nâng cao năng lực số cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên hiện có.

Ngoài ra, trong kỷ nguyên số, sự hiện diện trên không gian mạng là bắt buộc. Báo chí cách mạng cần có chiến lược rõ ràng trong việc phát triển các nền tảng số riêng (website, ứng dụng di động) và đồng thời tận dụng hiệu quả các nền tảng xã hội lớn (Facebook, YouTube, TikTok, X...).

Việc phát triển các nền tảng số riêng giúp các cơ quan báo chí duy trì sự độc lập, kiểm soát nội dung và dữ liệu người dùng, xây dựng thương hiệu mạnh mẽ. Đây là "ngôi nhà" chính thống để độc giả tìm kiếm thông tin đáng tin cậy. Nhiều cơ quan báo chí lớn đã và đang đầu tư mạnh mẽ vào các nền tảng số của mình, với giao diện thân thiện, nội dung đa dạng và tính năng tương tác cao. Tuy nhiên, không thể phủ nhận sức ảnh hưởng và khả năng lan tỏa của các nền tảng xã hội. Báo chí cách mạng cần chủ động tận dụng các nền tảng này để đưa thông tin chính thống của Đảng và Nhà nước lan tỏa rộng rãi, hiệu quả hơn, tiếp cận những đối tượng công chúng mà các kênh truyền thống khó tiếp cận. Việc này cũng là cách để chống lại tin giả, luận điệu xuyên tạc bằng cách cung cấp thông tin chính xác, kịp thời, nhanh chóng lấp đầy khoảng trống thông tin trước khi tin giả có cơ hội bùng phát. Các chiến dịch truyền thông trên mạng xã hội về các sự kiện lớn của đất nước, các chính sách mới đã chứng minh hiệu quả trong việc định hướng dư luận và tạo sự đồng thuận xã hội.

PGS, TS TRẦN QUANG DIỆU, Giám đốc Trung tâm Công nghệ và Chuyển đổi số, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh