Tận dụng lợi thế từ các FTA: Đòn bẩy giúp thương mại Việt Nam tăng trưởng

Doanh nghiệp cần chủ động thích ứng với những quy chuẩn, yêu cầu mới nếu muốn vững chân tại thị trường xuất khẩu.

Động lực giúp doanh nghiệp Việt Nam vươn ra thế giới

Theo đánh giá của Bộ Công Thương, trong 8 tháng năm 2025, xuất khẩu sang thị trường có Hiệp định thương mại tự do (FTA) đều có sự phục hồi tích cực. Các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA và UKVFTA cùng hàng loạt FTA song phương và đa phương mà Việt Nam đã ký kết, thực thi trước đó đã tạo ra mạng lưới thị trường rộng lớn, trở thành động lực cho các doanh nghiệp, ngành hàng của Việt Nam mạnh dạn bước ra thế giới.

Cũng trong 8 tháng năm 2025, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa đạt 597,93 tỷ USD, tăng 16,3% so với cùng kỳ. Trong đó, xuất khẩu tăng 14,8%, nhập khẩu tăng 17,9% và cán cân thương mại hàng hóa xuất siêu ước đạt 12,9%. Mức tăng trưởng này tạo nền tảng quan trọng để cả nước hoàn thành mục tiêu tăng trưởng xuất nhập khẩu 12% trong năm 2025.

Ông Tạ Hoàng Linh - Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường nước ngoài (Bộ Công Thương) cho biết, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu tiếp tục biến động khó lường, tiềm ẩn nhiều rủi ro đe dọa chuỗi cung ứng và thương mại quốc tế, công tác đa dạng hóa thị trường xuất khẩu không chỉ là một khẩu hiệu, mà đã trở thành yêu cầu sống còn của doanh nghiệp.

Cùng với đẩy mạnh khai thác các thị trường tiềm năng như Mỹ Latinh, Trung Đông, Bắc Âu hay Canada... thị trường các nước thuộc khối Mậu dịch tự do châu Âu - EFTA (gồm Thụy Sĩ, Na Uy, Iceland và Liechtenstein) cũng rất tiềm năng cho những doanh nghiệp xuất khẩu có năng lực, sản phẩm chất lượng.

Cụ thể, theo Vụ Phát triển thị trường nước ngoài, các nước trong khối EFTA có nền kinh tế mở và phát triển; các số liệu thương mại cơ bản phản ánh mức sống cao của khối thị trường với dân số khoảng 14 triệu người. EFTA là khối thị trường lớn thứ 9 trên thế giới về thương mại hàng hóa, lớn thứ 5 về thương mại dịch vụ. EFTA cũng là đối tác thương mại quan trọng thứ 3 về hàng hóa và quan trọng thứ 2 về dịch vụ đối với EU. Những thông số trên là minh chứng, khẳng định thị trường EFTA vẫn còn rất nhiều không gian để doanh nghiệp trong nước đẩy mạnh xuất khẩu.

Thông tin về tình hình xuất khẩu vào thị trường khối Mậu dịch tự do châu Âu, Vụ Phát triển thị trường nước ngoài cho biết, xuất khẩu của Việt Nam sang khối EFTA nói chung có tốc độ tăng trưởng trung bình 9% giai đoạn 2019 - 2023. Kết quả này phản ánh những cải thiện trong mối quan hệ thương mại giữa Việt Nam và khối EFTA.

Dù vậy, theo Vụ Phát triển thị trường nước ngoài, giá trị này vẫn chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong tổng xuất khẩu của Việt Nam, cho thấy đây là một khu vực chưa được khai thác triệt để.

Mở rộng thị trường, tăng tốc xuất khẩu

Đánh giá về những thuận lợi trong hợp tác giao thương với các nước thuộc khối EFTA, Vụ Phát triển thị trường nước ngoài cho biết, thị trường EFTA có sức mua cao, bởi người tiêu dùng ở đây có khả năng chi trả lớn, đặc biệt ưa chuộng các sản phẩm chất lượng cao, có tính đặc thù văn hóa và giá trị gia tăng.

Cùng đó, EFTA có xu hướng ưu tiên các sản phẩm thân thiện với môi trường, sử dụng nguyên liệu tái chế hoặc quy trình sản xuất xanh. Đây là một cơ hội lớn cho các ngành như thủ công mỹ nghệ, giày dép tái chế, dệt may hữu cơ, thủy sản của Việt Nam. Nếu tập trung vào phát triển các sản phẩm này, doanh nghiệp Việt Nam không chỉ đáp ứng nhu cầu, mà còn nâng cao giá trị thương hiệu.

“Yếu tố độc đáo và bền vững trong sản phẩm là một lợi thế mà doanh nghiệp Việt Nam có thể khai thác”- đại diện Vụ Phát triển thị trường nước ngoài lưu ý; đồng thời cho biết, hiện EFTA đang đẩy mạnh ký kết các FTA với nhiều quốc gia trên thế giới.

Trong trường hợp EFTA ký FTA với Việt Nam, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sẽ được hưởng ưu đãi thuế quan đáng kể. Các mặt hàng như dệt may, giày dép, thủy sản và thực phẩm chế biến có thể giảm thuế suất về mức 0% trong dài hạn, từ đó tạo ra lợi thế cạnh tranh trực tiếp với các quốc gia khác. Ngoài ra, các ưu đãi hiện có từ EVFTA cũng gián tiếp hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam khi tiếp cận thị trường này.

Song hành với những thuận lợi, hoạt động xuất khẩu sang các nước thuộc khối EFTA còn đối diện với nhiều thách thức, nhất là về chi phí logistics, năng lực cạnh tranh... Theo Vụ Phát triển thị trường nước ngoài, trong khối EFTA, Thụy Sĩ và Na Uy là hai thị trường có thứ hạng cao trong nhập khẩu thế giới (thứ 18 và 41); tuy nhiên, Việt Nam chưa khai thác tốt các cơ hội tại đây.

“Việc xuất khẩu sang Thụy Sĩ và Iceland gặp khó khăn, cho thấy cần có chiến lược tiếp cận thị trường rõ ràng hơn, bao gồm cải thiện chất lượng sản phẩm và đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật của EFTA” - Vụ Phát triển thị trường nước ngoài thông tin.

Ngoài ra, EFTA nổi tiếng là khu vực có tiêu chuẩn nhập khẩu nghiêm ngặt, đặc biệt trong các lĩnh vực thực phẩm, dệt may và thủ công mỹ nghệ. Các sản phẩm không chỉ phải đạt yêu cầu về chất lượng, mà còn phải đáp ứng các tiêu chí về truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn vệ sinh và chứng nhận môi trường.

Mặt khác, hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang khối EFTA sẽ chịu áp lực cạnh tranh mạnh mẽ từ các đối tác. Đơn cử, trong lĩnh vực thủy sản, Na Uy và Iceland là các quốc gia xuất khẩu hàng đầu thế giới. Trong ngành dệt may, Ấn Độ và Bangladesh là những đối thủ lớn với giá cả cạnh tranh. Ngoài ra, các quốc gia Nam Mỹ như Brazil và Colombia cũng chiếm lĩnh thị phần lớn trong ngành cà phê đặc sản, gây áp lực lớn lên doanh nghiệp Việt Nam khi thâm nhập thị trường.

Không những vậy, người tiêu dùng EFTA không chỉ quan tâm đến chất lượng sản phẩm, mà còn chú ý đến quy trình sản xuất và tác động môi trường. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam không chỉ đáp ứng tiêu chuẩn sản phẩm, mà cần đảm bảo tính bền vững trong chuỗi cung ứng và tuân thủ các trách nhiệm xã hội. Đây là một thách thức lớn đối với nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa có nguồn lực đủ lớn để đầu tư vào các hệ thống quản lý phức tạp.

Để khai thác hiệu quả tiềm năng tại thị trường EFTA, lãnh đạo Vụ Phát triển thị trường nước ngoài cho rằng, cần tập trung vào các thị trường có tăng trưởng tốt như Na Uy; đồng thời cải thiện chiến lược tiếp cận thị trường Thụy Sĩ. Theo đó, việc mở rộng xuất khẩu sang EFTA sẽ góp phần đa dạng hóa thị trường và giảm sự phụ thuộc vào các đối tác truyền thống.

Bích Hà