Tăng cường sự tham gia của người dân trong quản trị môi trường

PGS.TS Dương Trung Ý, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phát biểu khai mạc và đề dẫn tọa đàm. Ảnh: Văn Điệp/TTXVN

Phát biểu tại tọa đàm, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Dương Trung Ý, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nêu rõ, gần 40 năm kiên trì thực hiện đồng bộ công cuộc đổi mới đất nước (1986-2025), Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, có ý nghĩa lịch sử về phát triển kinh tế - xã hội; nhất quán, kiên trì hiện thực hóa cam kết các mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc.

Thành tựu to lớn mà Việt Nam đạt được có thể khẳng định như lời của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng: “Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”.

Tuy nhiên, cũng như nhiều quốc gia trên thế giới, tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam cũng kéo theo nhiều thách thức, đe dọa về an ninh về môi trường, bao gồm ô nhiễm không khí và nguồn nước, suy thoái tài nguyên thiên nhiên, gia tăng chất thải rắn, cũng như các rủi ro ngày càng rõ nét do biến đổi khí hậu. Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề, dễ bị tổn thương do tác động của biến đổi khí hậu.

Những hậu quả này đang ngày càng rõ nét. Chỉ tính riêng năm 2025, Việt Nam đã hứng chịu 15 cơn bão, 6 cơn áp thấp nhiệt đới; mưa lớn, lũ vượt lịch sử khiến 420 người chết, mất tích; 730 người bị thương; nhiều nơi “bão chồng bão, lũ chồng lũ”, kèm lũ quét và sạt lở đất. Thiệt hại kinh tế ước trên 99.469 tỷ đồng, cao hơn 1,1 lần so với cùng kỳ năm 2024.

Giải pháp tăng cường sự tham gia của người dân trong quản trị môi trường: Yêu cầu đặt ra trong mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Ảnh: Văn Điệp/TTXVN

Những năm qua, các chủ trương, quyết sách của Đảng và hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước đều nhất quán quan điểm đây là sự nghiệp chung, của mọi cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân; khẳng định nguyên tắc “lấy người dân làm trung tâm”, “dân là chủ”, “dân làm chủ” và thúc đẩy quản trị môi trường theo hướng minh bạch, có sự tham gia và trách nhiệm giải trình.

Trong đó, sự tham gia của người dân đóng vai trò then chốt trong bảo đảm tính bền vững của môi trường và khí hậu. Kinh nghiệm quốc tế cũng như nhiều nghiên cứu trong nước đều khẳng định rằng sự tham gia của người dân là yếu tố quyết định để các chính sách môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu phát huy hiệu quả.

Người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà còn là chủ thể quan trọng trong giám sát, phản biện, thực thi và gìn giữ các giá trị môi trường. Hơn ai hết, họ có khả năng phát hiện sớm các rủi ro, đề xuất giải pháp phù hợp và tham gia thực hiện các hoạt động giảm thiểu - thích ứng theo bối cảnh địa phương.

Cách tiếp cận chính sách thay vì “từ trên xuống” thì nay cần kết hợp “dưới lên” và “đồng tham gia”, “đồng kiến tạo sáng kiến và cam kết tham gia giữa các bên liên quan” nhằm giải quyết các vấn đề chung ngày càng được ưa chuộng và phổ biến. Điều này trở nên đặc biệt quan trọng tại các tỉnh, thành phố của Việt Nam đang trong tiến trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nơi bài toán môi trường vượt xa khả năng xử lý bằng biện pháp kỹ thuật hay mệnh lệnh hành chính đơn thuần.

Trong bối cảnh đó, học hỏi, trao đổi kinh nghiệm về huy động sức dân, nguồn lực từ nhân dân và các bên liên quan trong hoạch định, thực thi chính sách bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu từ thực tiễn Việt Nam là điều cần thiết. Qua đó, các bên có thể mở rộng tầm nhìn, nâng cao kiến thức và góp phần tìm ra những mô hình, giải pháp phù hợp với điều kiện cụ thể của mỗi bên. Đây cũng là mục tiêu của sự hợp tác giữa Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh và Quỹ Rosa Luxemburg tại Việt Nam nhiều năm qua.

Với mục tiêu phát triển bền vững, không đánh đổi tăng trưởng kinh tế bằng mọi giá, Đảng, Nhà nước ta đã ban hành nhiều nghị quyết, chính sách nhằm tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường, chủ động ứng phó biến đổi khí hậu; coi đây là trách nhiệm của các cấp ủy, địa phương, cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, gia đình và vai trò then chốt của mỗi người dân trong bảo vệ môi trường.

Kinh nghiệm quốc tế cũng như nhiều nghiên cứu trong nước cho thấy sự tham gia của người dân là nhân tố quyết định để phát huy hiệu quả các chính sách về môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu. Người dân là chủ thể thụ hưởng, đồng thời là chủ thể quan trọng trong giám sát, phản biện, thực thi và gìn giữ các giá trị về bảo vệ môi trường.

PGS.TS Lê Văn Chiến, Viện trưởng Viện Lãnh đạo học và Hành chính công phát biểu. Ảnh: Văn Điệp/TTXVN

Tại tọa đàm, các đại biểu đã trao đổi, chia sẻ những kết quả nghiên cứu, kinh nghiệm và ý tưởng mới, kết nối lý luận và thực tiễn trong thúc đẩy sự tham gia của người dân đối với hoạch định, thực thi chính sách bảo vệ môi trường và biến đổi khí hậu gắn với điều kiện đặc thù về thể chế chính trị của Việt Nam và văn hóa, tập quán của từng địa phương.

Nhiều ý kiến mang tính tổng kết thực tiễn, nêu bật những bài học quý, sâu sắc, đưa ra những kiến nghị chính sách về bảo vệ môi trường và biến đổi khí hậu, góp phần thực hiện có hiệu quả Nghị quyết Đại hội XIV của Đảng sắp tới, tạo đà cho địa phương, đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới.

Đỗ Bình (TTXVN)