Tăng mức xử phạt hành vi lựa chọn giới tính thai nhi: liều thuốc cho 'bệnh' trọng nam?

Dù là trai hay gái – đều được chào đón và trân trọng như nhau. Ảnh: S.C

Đề xuất phạt lên đến 100 triệu đồng hành vi lựa chọn giới tính thai nhi

Trong dự thảo Luật Dân số đang lấy ý kiến nhân dân, Bộ Y tế đề xuất nâng mức xử phạt hành chính lên đến 100 triệu đồng đối với hành vi lựa chọn giới tính thai nhi, nhằm ngăn chặn tình trạng mất cân bằng giới tính tại Việt Nam. Dự thảo Luật Dân số dự kiến sẽ được trình Quốc hội vào kỳ họp thứ 10 năm 2025

Theo Bộ Y tế, hành vi lựa chọn giới tính thai nhi là một trong những nguyên nhân chủ yếu làm chênh lệch tỉ số giới tính khi sinh - một vấn đề nhân khẩu học đã và đang để lại nhiều hệ lụy dài lâu.

Mất cân bằng giới tính khi sinh trở thành thách thức: Năm 2006, tỷ số giới tính khi sinh ở mức 109,8 bé trai/100 bé gái sinh ra sống - vượt ngưỡng cân bằng tự nhiên (103-107); năm 2015 là 112,8, năm 2024 là 111,4. Như vậy, tỷ số giới tính khi sinh luôn ở mức cao.

Dự báo, nếu tỷ số giới tính khi sinh vẫn giữ nguyên như hiện nay, Việt Nam sẽ dư thừa 1,5 triệu nam giới 15-49 tuổi vào năm 2039 và tăng lên 2,5 triệu vào năm 2059. Điều đó sẽ dẫn tới nguy cơ phá vỡ cấu trúc gia đình, một bộ phận nam giới sẽ phải kết hôn muộn, không có khả năng kết hôn, gia tăng tình trạng buôn bán phụ nữ, trẻ em gái, mại dâm, bạo hành giới, tội phạm xuyên quốc gia

Theo số liệu mới nhất, năm 2024, cứ 100 bé gái chào đời thì có đến 111,4 bé trai - vượt xa mức cân bằng tự nhiên (khoảng 106 bé trai/100 bé gái). Đặc biệt, tình trạng này tập trung nhiều ở các tỉnh phía Bắc, nổi bật như Bắc Ninh, Vĩnh Phúc (118,5), Hà Nội (118,1), Hưng Yên (116,7)... Trong khi đó các tỉnh phía Nam đang giữ được mức giới tính gần cân bằng, dao động từ 105 đến 108 - mức được đánh giá là hợp lý.

Trước thực trạng đó, trong Tờ trình Dự án Luật Dân số, Bộ Y tế cho rằng bên cạnh tiếp tục kế thừa quy định nghiêm cấm hành vi lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức của Pháp lệnh Dân số, bộ đề xuất nâng mức phạt lên đến 100 triệu đồng với các cá nhân vi phạm.

Phải bắt đầu từ việc thay đổi nhận thức và hành vi

Hiện, Việt Nam được xếp vào danh sách các quốc gia có tỷ lệ mất cân bằng giới tính cao nhất thế giới. Tại châu Á, tỷ lệ mất cân bằng giới tính khi sinh của Việt Nam đứng thứ 3, chỉ sau Trung Quốc và Ấn Độ.

Hệ quả của mất cân bằng giới tính khi sinh không chỉ dừng lại ở con số thống kê. Trong dài hạn, nó có thể gây ra hiện tượng thừa nam, thiếu nữ ở độ tuổi kết hôn, từ đó kéo theo hàng loạt vấn đề xã hội như: gia tăng tình trạng độc thân ngoài ý muốn, buôn bán phụ nữ - trẻ em, hôn nhân cưỡng ép, bạo lực gia đình… và mất ổn định xã hội. Một quốc gia không thể phát triển bền vững nếu cấu trúc dân số bị lệch hẳn về một phía, mà nguyên nhân lại bắt nguồn từ định kiến giới đã ăn sâu trong tiềm thức một bộ phận người dân.

Theo các chuyên gia, việc sinh con theo ý muốn giới tính, đặc biệt là mong muốn có con trai, nguyên nhân cốt lõi chính là định kiến giới, tâm lý ưa thích con trai hơn con gái vẫn luôn tồn tại mãnh liệt cho mỗi cá nhân, mỗi cặp vợ chồng, mỗi gia đình và mỗi dòng họ. Tư tưởng đó ăn sâu vào tiềm thức của mỗi cá nhân và trở thành quan niệm truyền thống của người Việt Nam.

Chính vì những lý do đó, nếu không có chế tài đủ mạnh, hành vi này sẽ tiếp tục âm thầm diễn ra dưới nhiều hình thức biến tướng.

Theo quy định hiện hành, hành vi lựa chọn giới tính thai nhi chỉ bị xử phạt tối đa 20 triệu đồng – một con số quá nhỏ nếu so với chi phí thực hiện các biện pháp can thiệp sinh con theo ý muốn. Trên thực tế, không ít cơ sở y tế chui, phòng khám tư đã lợi dụng kẽ hở này để cung cấp dịch vụ "hướng dẫn lựa chọn giới tính", thậm chí quảng cáo trá hình bằng cách đoán giới tính thai nhi dưới dạng "tư vấn tâm linh", "bói giới tính"...

Luật sư Hoàng Thị Dinh, Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng, việc nâng mức xử phạt lên 100 triệu đồng không chỉ nhằm mục tiêu tăng tính răn đe đối với các cá nhân, tổ chức vi phạm, mà còn thể hiện rõ thông điệp: hành vi lựa chọn giới tính là vi phạm pháp luật và đạo đức, cần loại bỏ.

Tuy nhiên theo luật sư Hoàng Thị Dinh, dù nâng mức phạt là cần thiết, nhưng chỉ chế tài hành chính thôi chưa đủ. Vấn đề gốc rễ nằm ở tư tưởng trọng nam khinh nữ vẫn còn phổ biến trong cộng đồng, nhất là ở vùng nông thôn, miền núi, nơi người dân xem việc có con trai là yếu tố đảm bảo dòng dõi, kế thừa và chăm sóc tuổi già.

Do đó, cần có thêm các biện pháp tuyên truyền để thay đổi nhận thức và nâng cao vị thế phụ nữ thông qua giáo dục và chính sách bình đẳng giới. Cùng với việc tăng mức xử phạt, Bộ Y tế cũng đề xuất công khai định kỳ danh sách các địa phương có tỉ lệ mất cân bằng giới tính cao, đồng thời tăng cường truyền thông, giáo dục cộng đồng thay đổi hành vi nâng cao vai trò, vị thế của phụ nữ và trẻ em gái; đưa các nội dung về xóa bỏ phân biệt, định kiến giới, trọng nam hơn nữ, kỳ thị con gái hoặc con trai.

Theo luật sư Hoàng Thị Dinh, đây là hướng đi đúng và toàn diện, kết hợp giữa "cứng" và "mềm", vừa có tính cưỡng chế, vừa mang tính khuyến khích thay đổi hành vi xã hội. “Muốn chặn đứng tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh, phải bắt đầu từ việc thay đổi nhận thức và hành vi. Truyền thông xã hội, giáo dục gia đình và chính sách công đều cần đồng hành, chứ không thể chỉ dựa vào phạt tiền” - luật sư Hoàng Thị Dinh nói.

Việc tăng mức phạt hành vi lựa chọn giới tính thai nhi lên 100 triệu đồng là hoàn toàn cần thiết trong bối cảnh tỷ lệ giới tính khi sinh tại Việt Nam đang ở mức báo động. Tuy nhiên, đây chỉ là một phần trong chiến lược tổng thể. Để xử lý tận gốc, cần kết hợp pháp luật nghiêm khắc với các biện pháp giáo dục xã hội, từ đó tạo dựng một môi trường mà trẻ em – dù là trai hay gái – đều được chào đón và trân trọng như nhau.

Minh Dương