Tạo đột phá trong phát triển khu công nghiệp sinh thái

Khu công nghiệp sinh thái đã và đang được chú trọng phát triển, mở rộng quy mô ở nước ta. (Ảnh: HNV)

Ở nước ta, kể từ năm 1992, mô hình khu công nghiệp sinh thái xuất hiện khi khu công nghiệp Nomura được xây dựng – khu công nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đầu tiên kể từ khi có Luật Đầu tư nước ngoài (1987).

Giai đoạn 2015-2019, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính) đã phối hợp với Tổ chức Phát triển công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) triển khai hỗ trợ 4 khu công nghiệp thí điểm chuyển đổi từ khu công nghiệp truyền thống sang khu công nghiệp sinh thái, bao gồm: Khánh Phú, Gián Khẩu, Hòa Khánh và Trà Nóc 1, 2.

Từ năm 2020-2024, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính) tiếp tục phối hợp với UNIDO dưới sự tài trợ của Thụy Sĩ để nhân rộng mô hình khu công nghiệp sinh thái tại 3 địa phương là Hải Phòng, Đồng Nai và Thành phố Hồ Chí Minh.

Quy hoạch tổng thể một khu công nghiệp sinh thái Hải Dương (cũ), miền bắc Việt Nam. (Ảnh: PV)

Việt Nam có dư địa lớn phát triển khu công nghiệp sinh thái

Theo thống kê đến quý I/2025, cả nước có 433 khu công nghiệp đang hoạt động với diện tích đất tự nhiên lên tới gần 130.000ha. Dự báo đến năm 2030, diện tích đất phát triển khu công nghiệp sẽ đạt hơn 210.000ha. Đây là dư địa rất lớn để lồng ghép định hướng phát triển sinh thái vào quy hoạch các khu công nghiệp trong tương lai.

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi vẫn đang diễn ra rất chậm. Theo Bộ Công thương, đến tháng 5/2024, chỉ khoảng 1-2% trong tổng số hơn 400 khu công nghiệp thực hiện chuyển đổi sang mô hình sinh thái.

Thực tế, vài năm trở lại đây, việc xây dựng khu công nghiệp xanh, khu công nghiệp sinh thái và chuyển đổi các khu công nghiệp hiện hữu thành khu công nghiệp sinh thái đã trở thành nhu cầu cấp thiết để thích ứng với bối cảnh phát triển mới.

Một góc khu công nghiệp Cà Mau, miền nam Việt Nam. (Ảnh: HNV)

Về chính sách, Nghị định 82/2018/NĐ-CP và sau đó là Nghị định 35/2022/NĐ-CP đã bước đầu xác lập khái niệm, tiêu chí, điều kiện và cơ chế ưu đãi đối với các khu công nghiệp sinh thái. Đặc biệt, Nghị định 35/2022 làm rõ trách nhiệm của các địa phương, bổ sung quy định về xây dựng nhà ở cho công nhân, dịch vụ tiện ích trong khu công nghiệp và khuyến khích hợp tác công-tư để phát triển mô hình sinh thái.

Thông tư 05/2025/TT-BKHĐT cũng được ban hành, trong đó quy định rõ về "Báo cáo theo dõi, giám sát, đánh giá hiệu quả thực hiện khu công nghiệp sinh thái, doanh nghiệp sinh thái".

Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, hiện tại, khung pháp lý về khu công nghiệp sinh thái chủ yếu nằm trong các văn bản dưới luật, chưa có luật riêng biệt về khu công nghiệp để tạo hành lang pháp lý vững chắc, gây ra sự thiếu nhất quán và chưa đủ mạnh mẽ để thúc đẩy phát triển khu công nghiệp sinh thái.

Đáng nói hơn, các nội dung liên quan đến sử dụng năng lượng tái tạo, nước tái chế, điện mặt trời áp mái trong khu công nghiệp… vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể, khiến doanh nghiệp lúng túng trong triển khai. Không ít nhà đầu tư cũng chia sẻ những lo ngại tương tự: chuyển đổi sang mô hình sinh thái thì được gì, thủ tục ra sao, ưu đãi như thế nào…

Đáng lưu ý, giai đoạn 2024-2028, Chính phủ Thụy Sĩ đã cam kết hỗ trợ 3,6 triệu USD cho dự án "Nhân rộng phương pháp tiếp cận khu công nghiệp sinh thái để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam". Dự án sẽ tiếp tục được triển khai tại các địa phương như Hải Phòng, Bắc Ninh, Đồng Nai, Thành phố Hồ Chí Minh...

Cơ hội để Việt Nam đáp ứng hội nhập và chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Mạnh Hùng, giảng viên Trường đại học Kiến trúc Hà Nội nhận định, phát triển khu công nghiệp sinh thái tại Việt Nam không chỉ là một xu hướng phù hợp với thời đại, mà còn là cơ hội chiến lược để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, đáp ứng yêu cầu hội nhập và chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu.

Chia sẻ với Báo Nhân Dân, Tiến sĩ, Luật sư, doanh nhân Phạm Hồng Điệp, người thành lập Khu công nghiệp Nam Cầu Kiền (Hải Phòng) - khu công nghiệp sinh thái đầu tiên tại Việt Nam - khẳng định, Việt Nam có dư địa lớn để chuyển đổi sang mô hình khu công nghiệp sinh thái, xanh và thông minh. Để mô hình này phát triển mạnh mẽ hơn, cần sự phối hợp đồng bộ giữa chính phủ, chủ đầu tư hạ tầng, doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế trong việc chia sẻ công nghệ, huy động vốn, và nâng cao năng lực quản lý.

Một góc khu công nghiệp Vũng Áng, miền trung Việt Nam. (Ảnh: HNV)

Có thể thấy, Việt Nam có cơ hội lớn để khẳng định vị thế trong dòng chảy đầu tư toàn cầu nếu biết đón đầu xu hướng và đầu tư đúng hướng. Phát triển khu công nghiệp sinh thái tại Việt Nam không chỉ là xu hướng mà còn điều kiện tiên quyết, là cơ hội chiến lược cho các chủ đầu tư và nhà đầu tư trong bối cảnh yêu cầu toàn cầu về phát triển bền vững ngày càng gia tăng.

Dù còn nhiều thách thức về chi phí, công nghệ, quy mô và pháp lý, tiềm năng kinh tế-xã hội và môi trường, nhưng với sự hỗ trợ từ chính phủ, các tổ chức quốc tế, khu công nghiệp sinh thái có thể trở thành động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển kinh tế xanh, bền vững của Việt Nam, đồng thời nâng cao vị thế cạnh tranh trên bản đồ đầu tư toàn cầu.

HÂN NGUYỄN