Tạo không gian cho AI phát triển: Cần một khung pháp lý linh hoạt và cởi mở

Trí tuệ nhân tạo (AI) đã có sự triển nhanh trong những năm gần đây. AI là nền tảng công nghệ mang tính đột phá của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, tác động sâu rộng tới mọi lĩnh vực: từ sản xuất, kinh doanh, giáo dục, y tế, giao thông, đến quốc phòng và an ninh. Tại Việt Nam, AI được xác định là một trong những công nghệ ưu tiên quốc gia, đóng vai trò then chốt trong chuyển đổi số, phát triển kinh tế tri thức và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Ông Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nêu rõ, Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị - về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã đặt mục tiêu Việt Nam thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển trí tuệ nhân tạo; từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, công nghệ số như trí tuệ nhân tạo; phát triển mạnh mẽ ứng dụng trí tuệ nhân tạo dựa trên dữ liệu lớn đối với các ngành, lĩnh vực quan trọng.

Tuy nhiên ông Khải cho rằng, sự phát triển nhanh chóng của AI cũng đặt ra nhiều thách thức về pháp lý, đạo đức, an toàn và trách nhiệm xã hội. Do đó, cần thiết phải có hành lang pháp lý phù hợp, vừa quản lý chặt chẽ, vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

"Việc xây dựng và trình Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo để Quốc hội xem xét tại Kỳ họp thứ 10 là bước đi quan trọng và kịp thời. Đây là một trong những đạo luật đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực này, tạo nền tảng pháp lý cho nghiên cứu, phát triển, ứng dụng và quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn", ông Khải nói.

Ảnh minh họa: KT

Đánh giá cao việc xây dựng dự án Luật Trí tuệ nhân tạo, theo Phó Tổng Thư ký kiêm Trưởng Ban Pháp chế của VCCI Đậu Anh Tuấn, việc Quốc hội và Chính phủ chủ động xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo là một bước đi kịp thời, thể hiện tư duy kiến tạo thể chế, đón bắt xu thế công nghệ và khơi mở không gian đổi mới sáng tạo. Đây là đạo luật đầu tiên tại Việt Nam đặt nền móng pháp lý cho toàn bộ hệ sinh thái AI - từ phát triển, ứng dụng, đến quản lý rủi ro và bảo vệ quyền lợi người dân.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, VCCI đánh giá cao tinh thần cầu thị, khoa học và đổi mới trong Dự thảo Luật. Nhiều nội dung then chốt đã được tiếp cận theo chuẩn mực quốc tế như: quản lý dựa trên rủi ro, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), đạo đức và quyền con người trong AI, hay các quy định về minh bạch, giải trình và gắn nhãn nội dung sinh ra bởi AI.

Đồng thời, ông Đậu Anh Tuấn đưa ra đề nghị: "Tôi cho rằng, cần bảo đảm sự linh hoạt và khả năng thích ứng trong khung khổ pháp lý, bởi AI luôn thay đổi nhanh. Do đó, việc luật hóa phải đi đôi với cơ chế cập nhật, thử nghiệm và phản hồi chính sách hiệu quả. Cần giảm tối đa rào cản hành chính cho doanh nghiệp đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ, starup- cần thiết lập quy trình đơn giản, minh bạch và thực sự phục vụ doanh nghiệp. Cùng với đó, cần đầu tư mạnh mẽ, nghiêm túc cho hạ tầng dữ liệu và tính toán; và xác định rõ trách nhiệm pháp lý trong toàn bộ chuỗi giá trị AI từ nhà phát triển, nhà cung cấp đến đơn vị triển khai. Tạo dựng một hành lang pháp lý vừa đủ an toàn để khuyến khích đổi mới, vừa đủ minh bạch để kiểm soát rủi ro".

Góp ý kiến tại hội thảo, từ góc độ của các chuyên gia, hiệp hội doanh nghiệp, doanh nghiệp cho rằng, cần tạo không gian cho AI phát triển. Theo đó cần quy định rõ hơn về quyền sở hữu trí tuệ, vạch ra ranh giới về quyền sở hữu trí tuệ giữa các nhà cung cấp, phát triển và triển khai; cần quy định cụ thể, rõ ràng hơn về phạm vi, mức độ áp dụng AI phải gắn nhãn nhằm bảo đảm sự minh bạch; nghiên cứu bổ sung nguyên tắc miễn trừ trách nhiệm đối với những cá nhân, tổ chức phát triển AI phục vụ vì lợi ích công cộng nếu cá nhân, tổ chức đó đã bảo đảm tuân thủ đầy đủ các nguyên tắc cơ bản trong dự thảo luật.

Ông Nguyễn Minh Đức, chuyên gia từ Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ - ASEAN chỉ ra bất cập trong việc quy định doanh nghiệp nước ngoài phát triển AI tại Việt Nam phải đăng ký, chịu sự quản lý của cơ quan chức năng trong nước. Điều này có thể dẫn tới hệ quả là sẽ bỏ qua thị trường Việt Nam, dẫn đến người dùng sẽ không có cơ hội sử dụng các sản phẩm mới, hiện đại tiên tiến của thế giới.

Ông Nguyễn Minh Đức đưa ra dẫn chứng cụ thể: "Trên thực tế, tình trạng này đã diễn ra ở nhiều ngành tại châu Âu. Một số quy định quá chặt chẽ đã khiến nhiều sản phẩm mới trên thị trường thế giới chậm được đưa vào thị trường EU. Có những trường hợp, doanh nghiệp phải mất đến một năm để hoàn tất các thủ tục, đánh giá rủi ro trước khi sản phẩm được phép lưu hành. Điều này phần nào làm giảm năng suất lao động và khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp châu Âu. Từ thực tế đó, chúng tôi cho rằng Việt Nam nên xem xét áp dụng cơ chế quản lý linh hoạt và đơn giản hơn.".

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Tử Quảng, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty cổ phần BKAV cho rằng, Việt Nam nên nghiên cứu, tham khảo các mô hình, cách thức quy định của Luật AI tại các quốc gia trên thế giới. Tại các quốc gia châu Âu, quy định Luật theo hướng quản lý chặt chẽ (quản lý dựa trên rủi ro). Còn theo một số quốc gia châu Á, Luật ưu tiên định hướng phát triển, đặt trọng tâm vào việc phát triển, đổi mới. Từ đó, kiến nghị, để hiện thực hóa mục tiêu chiến lược phát triển thúc đẩy AI cần tạo môi trường pháp lý thuận lợi nhất, có thể áp dụng mô hình của Nhật Bản, thúc đẩy dựa trên hướng dẫn tự nguyện, xây dựng đạo luật khung, mang tính thúc đẩy thay vì một đạo luật mang tính kiểm soát.

Ông Nguyễn Tử Quảng nêu ý kiến: "Trước hết, cần thiết lập các hướng dẫn, không ràng buộc pháp lý, đồng thời ban hành các bộ nguyên tắc về chuẩn mực đạo đức và thực tiễn tốt nhất trong lĩnh vực này. Thứ hai, thay vì xây dựng thêm các chế tài mới khi lĩnh vực này vẫn còn rất mới mẻ trên thế giới, chúng ta nên tận dụng và áp dụng linh hoạt các quy định trong hệ thống pháp luật hiện hành để xử lý các hành vi vi phạm. Ví dụ: nếu AI gây thiệt hại, có thể xử lý theo Bộ luật Dân sự; AI vi phạm dữ liệu cá nhân thì sẽ xử lý theo Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân; AI vi phạm bản quyền, xử lý theo Luật Sở hữu trí tuệ; AI Cạnh tranh không lành mạnh, xử lý theo Luật Cạnh tranh… Cách tiếp cận này sẽ giúp tăng tính linh hoạt, giảm gánh nặng tuân thủ cho doanh nghiệp, đồng thời bảo đảm sự phát triển năng động, bền vững của lĩnh vực trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam".

Việc xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo không chỉ là yêu cầu cấp thiết để quản lý một lĩnh vực công nghệ mới, mà còn là cơ hội để Việt Nam thể hiện tư duy kiến tạo thể chế, đón đầu xu thế toàn cầu. Với tinh thần cầu thị, đổi mới và đồng hành- Luật Trí tuệ nhân tạo đang được kỳ vọng khi được ban hành sẽ là nền tảng vững chắcthúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Từ đó góp phần hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước trong kỷ nguyên số.

Thúy Hằng/VOV1