Tạo khung pháp lý để Việt Nam vận hành nhà máy điện hạt nhân trong 5 năm tới

Cục trưởng Cục ATBXHN Nguyễn Tuấn Khải. Ảnh: most.gov.vn

Xin ông cho biết Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) được Quốc hội khóa XV thông qua có ý nghĩa như thế nào?

Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) đã thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết số 189/2025/NQ-QH15 ngày 19/02/2025 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách phát triển điện hạt nhân, đặc biệt đầu tư xây dựng nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1-Ninh Thuận 2.

Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của Đảng trong công tác xây dựng pháp luật; thể chế hóa đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về phát triển năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, đơn giản hóa thủ tục hành chính. Đồng thời, kế thừa, phát triển những quy định hợp lý, có tính nguyên tắc của Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008; khắc phục triệt để những bất cập, chồng chéo của quy định có thể gây khó khăn, vướng mắc trong thực thi. Đặc biệt, Luật tuân thủ nghiêm túc luật pháp quốc tế; nội luật hóa đầy đủ, kịp thời cam kết, nghĩa vụ tại các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Trong bối cảnh hiện nay, điện hạt nhân được xem là lĩnh vực trung tâm của Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi), cả về mục tiêu phát triển lẫn yêu cầu đảm bảo an toàn, an ninh. Ông đánh giá như thế nào về vai trò và định hướng quản lý lĩnh vực này trong Luật sửa đổi?

Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) được Quốc hội khóa XV thông qua gồm 8 Chương với 73 Điều, có tính kế thừa các quy định của của Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008, phù hợp thực tiễn quản lý nhà nước trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử. Luật được thông qua có nhiều điểm "căn cốt", tạo khung pháp lý để Việt Nam có thể đưa nhà máy điện hạt nhân vận hành trong 5 năm tới.

Điện hạt nhân trở thành chiến lược quốc gia, đáp ứng tiêu chí năng lượng sạch, góp phần vào mục tiêu giảm phát thải carbon, bảo đảm nhu cầu và an ninh năng lượng quốc gia, kiến tạo không gian phát triển mới. Sau thời kỳ thoái trào cách đây 10-15 năm thì nay, điện hạt nhân đã trở lại do công nghệ hiện tại chủ yếu là thế hệ III+ được kiểm chứng có độ an toàn rất cao. Do vậy, có thể nói điện hạt nhân là đối tượng quan trọng nhất của Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) cả về phương diện phát triển ứng dụng và quản lý an toàn, an ninh trong bối cảnh hiện tại.

Để phục vụ cho việc triển khai nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của Việt Nam được thuận lợi, Luật Năng lượng nguyên tử sửa đổi có quy định cho phép áp dụng tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn của nước cung cấp công nghệ, dự án có khoản chi cho thẩm định an toàn, thẩm định công nghệ và đào tạo.

Quốc hội thông qua Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi). Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN

Không chỉ tạo hành lang phát lý cho phát triển điện hạt nhân mà Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) còn thúc đẩy ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình, góp phần phát triển kinh tế-xã hội, xin ông nói rõ hơn về vấn đề này?

Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) đáp ứng khung pháp lý cho quản lý nhà nước trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử bao gồm: Thúc đẩy ứng dụng năng lượng nguyên tử trong phát triển kinh tế-xã hội ở các lĩnh vực y tế, nông nghiệp, công nghiệp… đồng thời, bảo đảm an toàn bức xạ, an toàn, an ninh và thanh sát hạt nhân, phù hợp với các điều ước quốc tế.

Luật cũng có chính sách phát triển mạnh mẽ các ứng dụng năng lượng nguyên tử cho mục đích dân sinh trong các lĩnh vực. Thực hiện phân loại mức độ rủi ro của tác động bức xạ đối với con người và môi trường để xã hội hóa phù hợp, thúc đẩy đưa những thành tựu mới nhất của ứng dụng năng lượng nguyên tử phục vụ người dân, phát triển kinh tế-xã hội. Khuyến khích doanh nghiệp tham gia nghiên cứu, phát triển công nghệ, công nghiệp trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử. Bên cạnh đó, Nhà nước có chương trình đào tạo, bồi dưỡng, phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử; có chính sách ưu đãi, trọng dụng chuyên gia trong và ngoài nước; có chính sách ưu đãi và hỗ trợ người được đi đào tạo, bồi dưỡng trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử, từng bước tiến tới làm chủ công nghệ năng lượng hạt nhân để phục vụ phát triển kinh tế-xã hội. Dần hình thành ngành công nghiệp hạt nhân bao gồm nhà máy điện hạt nhân và phát triển lò phản ứng hạt nhân phục vụ cho nghiên cứu và ứng dụng bức xạ.

Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) cũng chú trọng phát triển tiềm lực nội địa về công nghệ hạt nhân, chế tạo trang thiết bị phục vụ phát triển ứng dụng năng lượng nguyên tử, quan trắc phóng xạ, đánh giá và thẩm định an toàn. Trong chiến lược về xây dựng năng lực nội địa hóa, giai đoạn đầu ưu tiên năng lực chế tạo trang thiết bị phục vụ phát triển ứng dụng năng lượng nguyên tử, quan trắc phóng xạ, đánh giá và thẩm định an toàn, sau đó tiến tới năng lực nội địa hóa công nghệ hạt nhân. Ngoài ra, Luật sửa đổi lần này còn đẩy mạnh phân cấp về quản lý cho các địa phương theo mức độ rủi ro của nguồn phóng xạ, thiết bị bức xạ trên phương diện an toàn, an ninh; Xây dựng hệ thống, năng lực quản trị và cơ sở dữ liệu quốc gia về ứng dụng năng lượng nguyên tử, bảo đảm an toàn an ninh

Nguyên tắc bảo đảm an toàn-an ninh đã được thể hiện xuyên suốt cho từng đối tượng quản lý từ nguồn phóng xạ, thiết bị bức xạ cho đến vật liệu hạt nhân, lò phản ứng hạt nhân và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng.

Thêm vào đó, việc quy định một chương riêng về Thanh sát hạt nhân đã thể hiện vai trò phối hợp kiểm soát của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) để bảo đảm các hoạt động hạt nhân ở Việt Nam vì mục đích hòa bình, cũng như trách nhiệm tuân thủ các cam kết, nghĩa vụ quốc gia, đặc biệt trong giai đoạn triển khai xây dựng lò phản ứng nghiên cứu mới và sắp tới là dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1-Ninh Thuận 2.

Trân trọng cảm ơn ông!

Thu Hà/TTXVN (thực hiện)