Tập trung nguồn lực phổ biến pháp luật cho các đối tượng yếu thế

Các đồng chỉ chì Hội thảo

Đồng chủ trì Hội thảo có TS. Lê Vệ Quốc, Vụ trưởng Vụ Phổ biến giáo dục pháp luật (PBGDPL), Bộ Tư pháp và ông Watanabe Yoshitaka, chuyên gia pháp lý Bộ Tư pháp Nhật Bản, chuyên gia dài hạn của Dự án JICA. Tham dự Hội thảo có TS. Trần Văn Đạt, Q. Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Giáo dục và Đào tạo; Đại tá Phạm Đức Hoài, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Quốc phòng; ông Nguyễn Thanh Sơn, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; cùng với sự có mặt của các chuyên gia, nhà khoa học ông Dại Murakami và Bà Eriko Kikuchi, Luật sư của Chính phủ Nhật Bản và nhiều đại diện từ các cơ quan trung ương và địa phương.

Nhiều thành quả sau 09 năm thực hiện Luật PBGDPL

Theo báo cáo tại Hội thảo,sau 09 năm thực hiện Luật PBGDPL có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2013, công tác PBGDPL trên toàn quốc đã đạt được nhiều kết quả tích cực, cụ thể như: Sau khi Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật được thông qua và có hiệu lực, công tác ban hành văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn, triển khai thi hành Luật được Chính phủ, bộ, ngành, địa phương chú trọng. Ở trung ương, hiện đã có 19 văn bản quy phạm pháp luật về công tác PBGDPL được ban hành. Hiện có 46/63 địa phương đã ban hành Nghị quyết của Hội đồng nhân dân hoặc Quyết định của UBND cấp tỉnh quy định về bảo đảm nguồn lực cho công tác PBGDPL.

Hoạt động PBGDPL cũng đã được thực hiện dưới nhiều hình thức đa dạng, phong phú, sáng tạo, phù hợp với từng vùng, miền, từng nhóm đối tượng, quan tâm hơn đến nhóm đối tượng đặc thù. Theo thống kê, từ năm 2013 đến hết năm 2021, cả nước đã tổ chức hơn 8,6 triệu cuộc phổ biến pháp luật trực tiếp dưới nhiều hình thức thu hút hàng trăm triệu lượt người tham dự; tổ chức hơn 104.000 cuộc thi tìm hiểu pháp luật thu hút hơn 61 triệu lượt người tham gia; phát hành hơn 444 triệu bản tài liệu pháp luật, trong đó có nhiều tài liệu phổ thông được dịch ra tiếng dân tộc thiểu số, tiếng nước ngoài.Bên cạnh các hình thức truyền thống, các cơ quan, tổ chức chú trọng hơn đến ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác PBGDPL như: tổ chức thi tìm hiểu pháp luật trực tuyến; đối thoại, tư vấn văn bản pháp luật trực tuyến; PBGDPL qua mạng xã hội; giải đáp pháp luật qua thư điện tử, gửi ý kiến giải đáp qua đường bưu điện; giải đáp vướng mắc của doanh nghiệp và người dân trên Cổng Thông tin điện tử, qua điện thoại…

Việc triển khai các Chương trình, Đề án đã tạo điều kiện tập trung nguồn lực cho công tác PBGDPL đối với một số lĩnh vực, đối tượng đặc thù, địa bàn trọng điểm, tập trung giải quyết những vấn đề cấp bách, đổi mới trong công tác PBGDPL như: PBGDPL cho các đối tượng đặc thù (người lao động, người dân nông thôn, đồng bào dân tộc thiểu số, người dân vùng biên giới, hải đảo, các đối tượng đang chấp hành hình phạt tù hoặc lang thang cơ nhỡ…); về các vấn đề nóng như tham nhũng, đất đai; hướng công tác PBGDPL về cơ sở; triển khai phương thức PBGDPL mới ứng dụng công nghệ thông tin.

Quang cảnh Hội thảo.

Tính đến 31/12/2021, cả nước có 1.624 báo cáo viên pháp luật trung ương, 7.368 báo cáo viên cấp tỉnh, 17.548 báo cáo viên cấp huyện và 145.531 tuyên truyền viên pháp luật cấp xã. Một số ngành còn xây dựng, kiện toàn đội ngũ báo cáo viên pháp luật của ngành (lực lượng Quân đội nhân dân và Công an nhân dân). Đội ngũ giáo viên dạy môn pháp luật, môn giáo dục công dân từng bước được bổ sung và chuẩn hóa, cơ bản đáp ứng yêu cầu triển khai thực hiện nhiệm vụ.

Bên cạnh những kết quả đạt được vẫn còn một số tồn tại, hạn chế như: Ở một số địa phương, công tác PBGDPL chưa được xác định là nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị. Nội dung PBGDPL đôi lúc còn dàn trải, thiếu trọng tâm, trọng điểm, chưa bám sát yêu cầu thực tiễn. Việc tham mưu xây dựng, theo dõi, đôn đốc thực hiện một số chương trình, đề án về PBGDPL chưa bảo đảm hiệu quả; việc triển khai các Đề án tại một số địa phương còn trùng lặp về nội dung, đối tượng gây lãng phí về nguồn lực; cơ sở vật chất, kinh phí dành cho công tác PBGDPL còn chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ, nhất là ở các địa phương miền núi, vùng sâu, vùng xa, hải đảo, vùng dân tộc thiểu số, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn. Chất lượng hiệu quả ứng dụng công nghệ thông tin trong PBGDPL còn chưa đồng đều ở các bộ, ngành, địa phương.

Các đại biểu tham dự dưới hình thức trực tuyến.

Thời gian tới, để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác PBGDPL cần tiến hành tổng kết 10 năm thực hiện Luật PBGDPL, qua đó xác định những tồn tại, hạn chế, bất cập để nghiên cứu, đề xuất hoàn thiện thể chế, chính sách về công tác PBGDPL nhằm khắc phục tồn tại, hạn chế và phù hợp với bối cảnh, đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác PBGDPL theo hướng tăng cường trách nhiệm tự tìm hiểu pháp luật của người dân, Nhà nước ưu tiên bố trí, tập trung nguồn lực PBGDPL cho các đối tượng yếu thế, đối tượng gặp khó khăn trong việc tiếp cận pháp luật; Tăng cường chỉ đạo công tác truyền thông chính sách có tác động lớn đến xã hội ngay từ khâu đề xuất chính sách và soạn thảo văn bản, coi đây là giải pháp quan trọng để gắn kết chặt chẽ công tác xây dựng pháp luật với công tác tổ chức thi hành pháp luật; chú trọng PBGDPL về lĩnh vực được dư luận xã hội quan tâm hoặc cần định hướng dư luận xã hội; ý thức chấp hành pháp luật là thước đo hiệu quả công tác PBGDPL. Đổi mới hoạt động PBGDPL theo hướng lấy người dân làm trung tâm, hướng về cơ sở; có trọng tâm, trọng điểm. Nội dung, hình thức PBGDPL phù hợp với từng đối tượng, địa bàn; ưu tiên các đối tượng đặc thù, yếu thế trong xã hội.

Chú trọng ứng dụng công nghệ 4.0 trong công tác PBGDPL

Chia sẻ những khó khăn, vướng mắc, bất cập trong triển khai công tác giáo dục pháp luật trong các cơ sở giáo dục của hệ thống giáo dục quốc dân TS. Trần Văn Đạt, Q. Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết, trong gần 10 năm thực hiện, Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật đã tạo cơ sở pháp lý đồng bộ, thống nhất cho công tác PBGDPL, tạo chuyển biến căn bản, bền vững về hiệu quả của hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật, với việc huy động toàn bộ hệ thống chính trị tham gia công tác phổ biến, giáo dục pháp luật; trong đó, Nhà nước giữ vai trò nòng cốt; xác lập trách nhiệm và cơ chế phối hợp, huy động các nguồn lực của các cơ quan, tổ chức và xã hội cho công tác phổ biến, giáo dục pháp luật. Việc ban hành Luật đã góp phần bảo đảm sự công khai, minh bạch của các chính sách, pháp luật của Nhà nước; bảo đảm mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân và doanh nghiệp đều có quyền và được tạo điều kiện thuận lợi tiếp cận thông tin về pháp luật, qua đó nâng cao hiểu biết pháp luật và ý thức tuân thủ, chấp hành pháp luật.

Tuy nhiên, việc triển khai công tác giáo dục pháp luật trong các cơ sở giáo dục của hệ thống giáo dục quốc dân còn gặp một số khó khăn, vướng mắc, bất cập như : Công tác PBGDPL tại một số địa phương, cơ sở giáo dục còn chưa ngang tầm với yêu cầu của thực tiễn, chưa khai thác hết tiềm năng, thế mạnh của cơ sở; hoạt động PBGDPL đôi khi vẫn mang tính thời vụ, thiếu tính xuyên suốt, tính hệ thống, nhất là trong bối cảnh thực hiện đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Một số địa phương, nhà trường còn có tâm lý chờ hướng dẫn của cấp trên mà chưa chủ động, linh hoạt trong xây dựng các mô hình, phương pháp, cách làm phù hợp với điều kiện thực tế; tại một số tỉnh, thành phố, một vài đơn vị trường học chưa chủ động thực hiện tốt công tác phối hợp với các ban, ngành, tổ chức chính trị xã hội, chính quyền địa phương; việc triển khai thực hiện các nhiệm vụ đôi khi chưa đồng bộ, còn mang tính hình thức, chưa chú trọng đến chất lượng; chưa phát huy được vai trò của các tổ chức chính trị xã hội trong nhà trường trong thực hiện nhiệm vụ nhất là tổ chức Đoàn, Hội, Đội; Chương trình giáo dục pháp luật tại các cơ sở đào tạo không chuyên luật còn nặng về lý thuyết.

Bên cạnh đó, TS. Trần Văn Đạt đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện quy định trong Luật phổ biến, giáo dục pháp luật góp phần tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, bất cập trong triển khai công tác giáo dục pháp luật trong các cơ sở giáo dục của hệ thống giáo dục quốc dân: Nghiên cứu sửa đổi khoản 2 Điều 25 Luật phổ biến, giáo dục pháp luật hiện hành quy định về trách nhiệm của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong công tác PBGDPL để phù hợp với quy định của pháp luật chuyên ngành (Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học), có thể theo hướng giao Bộ Giáo dục và Đào tạo trách nhiệm chỉ đạo, hướng dẫn triển khai công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong nhà trường; chỉ đạo hướng dẫn đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp phổ biến, giáo dục pháp luật, biên soạn, phát hành tài liệu tham khảo phục vụ việc dạy và học pháp luật trong nhà trường; triển khai các hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật ngoại khóa; chỉ đạo biên soạn sách giáo khoa, tài liệu phổ biến, giáo dục pháp luật cho cán bộ quản lý, nhà giáo, học sinh, sinh viên về nội dung giáo dục pháp luật trong các nhà trường….

Bổ sung quy định trong Luật PBGDPL nhằm tăng cường công tác phối hợp giữa Hội đồng PHPBGDPLTW và Hội đồng PHPBGDPL các Bộ ngành, các địa phương, giữa Bộ Tư pháp với các Bộ ngành khác trong đó có Bộ GDĐT trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, bảo đảm sự phối hợp nhịp nhàng, kịp thời phát hiện những vướng mắc, bất cập, những vấn đề mới phát sinh để điều chỉnh cho phù hợp.

Nghiên cứu, bổ sung quy định của Luật về việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong các hoạt động PBGDPL, yêu cầu đa dạng hóa các hình thức bồi dưỡng, tập huấn, phổ biến pháp luật gắn với ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong các lĩnh vực.

PGS.TS Nguyễn Tất Viễn phát biểu tại chương trình Hội thảo.

Trao đổi tại chương trình về thực trạng triển khai và yêu cầu đổi mới nội dung, hình thức PBGDPL gắn với tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và thực hiện chuyển đổi số đáp ứng yêu cầu trong giai đoạn hiện nay - định hướng hoàn thiện quy định về vấn đề trên, PGS.TS Nguyễn Tất Viễn, Trưởng Bộ môn Luật, Trường Đại học Quốc tế Sài Gòn,nguyên Vụ trưởng Vụ PBGDPL, Bộ Tư pháp nêu rõ, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã làm thay đổi quá trình phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội, tác động mạnh mẽ đến không gian truyền thống của pháp luật. Trong tố tụng tư pháp, cách thức điều tra, thu thập chứng cứ, xét xử cũng phát triển tương thích với công nghệ 4.0. Các tòa án sẽ xét xử trực tuyến dưới dạng Tòa án internet, Tòa án số. Đặc biệt sẽ xuất hiện những sự kiện pháp lý dưới dạng hành vi mới lạ mà tòa án phải thụ lý giải quyết khi xảy ra tranh chấp dù chưa có điều luật quy định (như các ứng dụng từ blockchain, giao dịch tiền ảo…). Hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật cũng không nằm ngoài tác động của cách mạng công nghiệp 4.0.

“Trước đây, chúng ta sử dụng nhiều phương pháp, cách thức PBGDPL mang tính truyên thống, một số hình thức mang tính thủ công phù hợp với tình hình lúc đó. Khi internet trở nên phổ biến ở nước ta, hoạt động PBGDPL đã có sự thay đổi với các hình thức mới như tuyên truyền thông qua các trang thông tin điện tử, các hội nghị phổ biến pháp luật trực tuyến, giải đáp pháp luật qua hộp thư điện tử. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã tác động mạnh đến PBGDPL, sẽ tạo cho hoạt động này một diện mạo mới. Trước đây không có công nghệ thì chúng ta cần nhiều nguồn lực hơn, chi phí nhiều hơn. Khi công nghệ số được ứng dụng, bất kỳ khi nào người có nhu cầu tìm hiểu pháp luật cần, các cơ quan, cá nhân làm công tác PBGDPL có thể đáp ứng kịp thời do hiểu được nhu cầu đích thực của người muốn tìm hiểu pháp luật, cung cấp ngay được những thông tin pháp luật mà người dùng cần và cá thể hóa đến từng người muốn tiếp cận pháp luật trong một lĩnh vực hay một tình huống cụ thể.” - PGS.TS Nguyễn Tất Viễn nhấn mạnh

PGS.TS Nguyễn Tất Viễn chỉ rõ, chuyển đổi số mở ra cơ hội cho việc nâng cao hiệu quả công tác PBGDPL, giúp người dân bình đẳng về cơ hội tiếp cận thông tin pháp luật, thu hẹp khoảng cách văn hóa pháp lý và ý thức chấp hành pháp luật, hướng đến nâng cao trải nghiệm và chất lượng đời sống pháp luật của người dân. Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật hiện hành ghi nhận 8 nhóm hình thức PBGDPL. Trong số đó chỉ duy nhất có một hình thức ứng dụng công nghệ thông tin như: qua internet, Trang thông tin điện tử. Trong khi đó đối tượng PBGDPL rất đa dạng, từ cán bộ, chông chức, viên chức đến người lao động, doanh nhân, hoặc các đối tượng đặc th . Điều đó đòi hỏi phải cá thể hóa sâu hơn nữa hoạt động PBGDPL. Việc làm này nếu không có công nghệ số hỗ trợ sẽ gặp nhiều khó khăn.

Để khắc phục những mặt tồn tại trên, PGS.TS Nguyễn Tất Viễn đề xuất, thời gian tới, về thể chế pháp lý, cần khẩn trương rà soát các quy định pháp luật về PBGDPL, khẩn trương sửa đổi bổ sung Luật PBGDPL và hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành theo hướng tạo hành lang pháp lý rộng và phù hợp cho chuyển đổi số trong PBGDPL, với những dự báo cơ bản hơn, sâu hơn về tác động của công nghệ 4.0 đối với lĩnh vực PBGDPL. Cần sớm xây dựng Đề án chuyển đổi số trong PBGDPL.

Đồng thời, xây dựng hạ tầng số cho PBGDPL, bao gồm hạ tầng viễn thông băng rộng, phủ sóng 5G, mỗi người một máy điện thoại thông minh, mỗi hộ gia đình một đường Internet cáp quang, nền tảng điện toán đám mây, nền tảng danh tính số và các nền tảng về phần mềm, mạng vạn vật, trí tuệ nhân tạo, chuỗi khối, an toàn, an ninh mạng để cung cấp như một dịch vụ. Cần phát triển nền tảng số để cán bộ, nhân dân có thể tra cứu pháp luật dưới dạng hỏi - đáp các tình huống pháp lý; phát triển nền tảng số về tư vấn pháp luật từ xa.

Bên cạnh đó, tiến hành đào tạo và đào tạo lại nguồn nhân lực có chuyên môn, nắm vững kỹ năng tác nghiệp trên môi trường số. Nguồn nhân lực là giải pháp quan trọng nhất bảo đảm cho thành công cho quá trình chuyển đổi số trong PBGDPL. Cần thực hiện đào tạo bổ sung kiến thức về công nghệ thông tin để đội ngũ làm công tác PBGDPL chủ động ứng dụng các công nghệ số trong hoạt động. Trước mắt nên hình thành bộ phận giỏi công nghệ làm hạt nhân để hỗ trợ, thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực PBGDPL ở mỗi cơ quan, đơn vị…

Các đại biểu tham gia trao đổi tại chương trình:

Triệu Oanh