Thách thức cận kề với Tổng thống Serbia

Tổng thống Serbia Aleksandar Vucic đang đối mặt với thách thức cận kề

Những tồn tại kéo dài gần 13 năm của chế độ Tổng thống Aleksandar Vucic đã châm ngòi cho cuộc biểu tình sinh viên với hàng trăm nghìn người tràn vào Thủ đô Belgrade hồi tháng 3-2025 và tạm thời đóng cửa phần lớn nền kinh tế. Tổng thống Serbia trước đó vài tuần đã sa thải Thủ tướng Milos Vucevic trong nỗ lực xoa dịu cơn tức giận của người biểu tình về tình trạng tham nhũng và quản lý yếu kém của chính phủ. Hôm 6-4, ông Aleksandar Vucic đã công bố đề cử Giáo sư Djuro Macut (62 tuổi, xuất thân từ bác sĩ) làm người kế nhiệm Thủ tướng và Serbia sẽ có chính phủ mới vào ngày 18-4.

Trong một bài đăng trên mạng xã hội, nhà lãnh đạo của đất nước Balkan cho rằng, vị trí Thủ tướng là một nhiệm vụ khó khăn. Ông Macut sẽ phải “duy trì hòa bình, ổn định, hành xử khoan dung và kiên nhẫn”. Tuy nhiên, việc bổ nhiệm ông Macut - người từng tuyên bố “chính trị không nên là một phần của trường đại học” - khó có thể làm hài lòng phong trào biểu tình đang lan rộng. Các nhà phân tích cho rằng, những người biểu tình không tin tưởng Tổng thống cũng như người được ông bổ nhiệm. “Việc bổ nhiệm ông Macut cho thấy Tổng thống Serbia đang muốn “câu giờ” cho đến khi kêu gọi bầu cử sớm. Nếu càng kéo dài lâu, ông ấy càng tin rằng các cuộc biểu tình có thể lắng xuống” - bà Helena Ivanov tại tổ chức tư vấn Henry Jackson Society ở London nói.

Cảnh sát Serbia chặn một cây cầu khi người tuần hành phản đối sai phạm dẫn đến vụ sập mái nhà ga xe lửa Novi Sad vào tháng 11-2024

Ngay cả khi Tổng thống Serbia thành công trong việc tìm ra Thủ tướng để lãnh đạo một chính phủ mới và duy trì chế độ của mình, ông cũng giáp mặt với một thách thức cận kề khác. Đó là cuối tháng 4 phải tìm được người mua cổ phần của Nga tại nhà máy lọc dầu duy nhất của Serbia, hoặc phải đối mặt với lệnh trừng phạt của Mỹ về việc cắt đứt nhập khẩu nhiên liệu. Trong khi Mỹ đã 2 lần gia hạn thời hạn chót để Serbia tìm người mua cổ phần nhà máy lọc dầu NIS (do Gazprom và công ty con của họ nắm giữ) thì ngay từ đầu, công ty Nga đã không muốn bán. “Thái độ của Nga là họ muốn giữ nó bằng mọi giá” - ông Aleksandar Vucic thừa nhận.

Cần nói thêm, chính các cuộc biểu tình đã chấm dứt chế độ của nhà lãnh đạo Nam Tư Slobodan Milosevic 25 năm trước và ông Vucic khi đó từng là Bộ trưởng tuyên truyền. Tia lửa cho làn sóng biểu tình mới nhất là cái chết của 16 người vào tháng 11-2024 khi mái nhà ga xe lửa bị sập ở thành phố Novi Sad. Nhà ga đã được cải tạo theo Sáng kiến Vành đai và con đường của Trung Quốc, dẫn đến cáo buộc rằng những người thân cận với Tổng thống đã hưởng lợi từ hợp đồng xây dựng công trình. Tổng thống đã phủ nhận cáo buộc nhưng vẫn chưa công khai toàn bộ hồ sơ về vụ việc.

Ông Milos Damnjanovic - nhà phân tích tại Công ty tư vấn Birn ở Belgrade lý giải, Tổng thống Serbia đã “đánh giá thấp mức độ tức giận” của những người biểu tình và tìm cách “trốn tránh trách nhiệm” đối với hàng loạt thất bại khiến nhiều tầng lớp khác như giáo viên, luật sư, nông dân… cùng xuống đường.

Ông Bojan Klacar - Giám đốc điều hành Trung tâm Bầu cử tự do và dân chủ của Serbia cho rằng, mặc dù chính quyền của Tổng thống Aleksandar Vucic đã có một số động thái sửa đổi, nhưng động thái này đến quá muộn và đáng lẽ phải được đưa ra khi các cuộc biểu tình đang ở đỉnh điểm. “Có khả năng chính phủ sẽ đưa ra những nhượng bộ gián tiếp để xoa dịu các cuộc biểu tình, có thể là thay đổi nhân sự chính phủ, thay đổi một số chính sách và bổ nhiệm những người có trình độ chuyên môn khác nhau. Nhưng tôi không chắc liệu chính phủ có muốn làm nhiều hơn những gì đã làm liên quan đến các yêu cầu hay không”.

Trong khi đó, ông Srdjan Cvijic - chiến lược gia tại Trung tâm Nghiên cứu chính sách an ninh Belgrade tỏ ra bi quan hơn: “Đây chắc chắn là khởi đầu cho hồi kết của ông Vucic. Câu hỏi duy nhất là nó sẽ diễn ra như thế nào”.

Yến Chi