Thách thức trong phát triển điện gió ngoài khơi ở Nhật Bản
Từ một cảng cá nhìn ra biển, những cột tuabin gió trắng mảnh mai lấp lánh dưới nắng - hình ảnh giản dị nhưng mang trong nó kỳ vọng lớn của Nhật Bản trên con đường hướng tới năng lượng xanh, dù vẫn còn không ít trở ngại.
Con đường phát triển điện gió ngoài khơi ở Nhật Bản không hề bằng phẳng. (Ảnh: AFP)
Tuabin gió nổi - Lời giải phù hợp hơn
Tháng này, 8 tuabin gió nổi vừa được lắp đặt gần quần đảo Goto, phía tây nam Nhật Bản, và dự kiến sẽ phát điện từ tháng 1 tới. Đây sẽ là dự án điện gió nổi thương mại đầu tiên của đất nước.
Khác với tuabin cố định dưới đáy biển, công nghệ tuabin nổi được coi là phù hợp hơn với địa chất Nhật Bản, nơi vùng biển nhanh chóng trở nên rất sâu. Tại Goto, chỉ cách bờ 5 km, mực nước đã chạm tới 140 mét.
“Các cấu trúc nổi cũng khá ổn định ngay cả khi gặp động đất hay bão - điều thường xuyên xảy ra ở Nhật”, Kei Ushigami, phụ trách mảng năng lượng tái tạo biển của công ty Toda - đơn vị chính trong dự án - chia sẻ.
65% điện vẫn từ nhiên liệu hóa thạch
Nhật Bản đặt mục tiêu đạt trung hòa carbon vào năm 2050, và xem điện gió ngoài khơi là một “lợi thế lớn” để đưa năng lượng tái tạo trở thành nguồn điện chủ lực trước năm 2040. Nhưng con đường không hề dễ dàng cho quốc gia được coi là nền kinh tế phát thải CO₂ lớn thứ năm thế giới - nghèo tài nguyên, phụ thuộc nặng nề vào nhiên liệu hóa thạch nhập khẩu.
Năm 2024, khoảng 65% nhu cầu điện của Nhật vẫn đến từ các nhà máy nhiệt điện than và khí, trong khi năng lượng tái tạo chỉ chiếm 26,7%, theo Viện Chính sách Năng lượng Tái tạo Nhật Bản.
Trong bản kế hoạch năng lượng cập nhật đầu năm 2025, Chính phủ đặt mục tiêu nâng tỷ trọng điện gió lên mức 4-8% vào năm 2040, từ mức chỉ khoảng 1% hiện nay.
Một nhiệm vụ vĩ mô
Con đường phát triển điện gió ngoài khơi ở Nhật Bản không hề bằng phẳng. Cuối tháng 8, tập đoàn Mitsubishi bất ngờ rút khỏi ba dự án lớn vì chi phí tăng cao. Nhiều nhà đầu tư khác cũng lên tiếng kêu gọi chính phủ hỗ trợ mạnh tay hơn, buộc Tokyo phải cân nhắc bổ sung các biện pháp hậu thuẫn.
“Chính phủ cần sớm khắc phục những lỗ hổng trong hệ thống đấu thầu hiện nay, vốn không lường trước được ảnh hưởng từ lạm phát toàn cầu sau khi thị trường đã được phân bổ”, bà Yoko Mulholland, chuyên gia của tổ chức nghiên cứu E3G, nhận định. Theo bà, cải cách thể chế là chìa khóa để hạ chi phí, từ việc tinh giản thủ tục quản lý đến nới lỏng quy định xây dựng, giúp rút ngắn tiến độ và giảm chi phí dự án.
Ông Hidenori Yonekura, thuộc Tổ chức Năng lượng mới và Công nghệ công nghiệp Nhật Bản, cho rằng cần giảm thiểu rủi ro sai lệch so với dự báo, nhất là thông qua cơ chế điều chỉnh theo lạm phát. Ông nhấn mạnh, phát triển điện gió nổi - dù mới ở giai đoạn đầu - sẽ giúp giảm chi phí về lâu dài khi Nhật có thể lắp đặt thêm nhiều tuabin trong vùng đặc quyền kinh tế rộng tới 4,5 triệu km².
Nhưng thách thức phía trước thực sự “khổng lồ”: Để đạt mục tiêu 45 GW điện gió nổi vào năm 2040, Nhật Bản cần lắp đặt 3 GW mỗi năm, tương đương khoảng 200 tuabin loại 15 MW. “Cơ sở hạ tầng hiện chưa đủ để làm được điều đó”, ông Yonekura thừa nhận. “Nhật Bản chưa có nhà khai thác tuabin trong nước, cơ sở khai thác cũng hạn chế. Việc xây dựng ngành công nghiệp chế tạo tuabin là yếu tố sống còn cho cả an ninh năng lượng lẫn chính sách công nghiệp”.
Chung sống với nghề cá
Các nhà thầu còn phải giải quyết nhiều khó khăn kỹ thuật từ công nghệ mới. Tại dự án Goto, sự cố trong cấu trúc nổi của một tuabin buộc công ty Toda phải thay thế linh kiện, khiến dự án chậm tới hai năm.
Ngoài ra, “chung sống” với nghề cá là vấn đề then chốt. Toda cho biết họ đã thực hiện đánh giá môi trường và khẳng định dự án không gây ảnh hưởng xấu tới nguồn cá. Ngư dân địa phương còn được chia một phần doanh thu từ bán điện và thuế đất, thậm chí được thuê tàu để giám sát công trường.
Tuy nhiên, theo ông Takuya Eashiro - lãnh đạo hợp tác xã ngư dân Fukue ở Goto - dự án điện gió được triển khai “từ trên xuống” và “đặt ngư dân trước một quyết định đã rồi”. Dù vậy, ông cũng thừa nhận: “Ngư dân hiểu tầm quan trọng của nó đối với Nhật Bản”.
Liên đoàn hợp tác xã nghề cá toàn quốc thậm chí đã gửi kiến nghị phản đối chính phủ sau khi Mitsubishi rút lui, nhắc lại rằng ngư dân đã đồng ý hợp tác với kỳ vọng dự án sẽ đem lại lợi ích kinh tế. “Khi nghề cá ngày càng khó khăn, nhiều người hy vọng con cháu họ có thể tìm việc trong ngành bảo dưỡng tuabin gió”, ông Eashiro nói thêm.
