Thần thánh hóa 'chanh liều cao chữa bách bệnh': Lợi bất cập hại

Trước các phong trào “chanh muối, muối tinh, muối thô, chanh liều cao chữa bách bệnh” được lan truyền trên mạng và thu hút rất nhiều người làm theo, bác sĩ chuyên khoa II Dương Minh Tuấn, Khoa Nội tiết-Đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai đã đưa ra những góc nhìn y học để phân tích cho mọi người hiểu đúng về chanh muối với việc chữa bệnh.

Cơ thể con người không thể “kiềm hóa” bằng đồ uống

Trước thông tin được chia sẻ “bệnh sinh ra do cơ thể bị toan hóa”, và “chỉ cần uống chanh là cơ thể trở nên kiềm, tế bào khỏe mạnh trở lại”, bác sĩ Tuấn cho hay, đây là cách hiểu sai sinh lý học một cách cơ bản.

Theo đó, cơ thể người luôn giữ pH máu trong khoảng rất hẹp: 7,35–7,45, chỉ cần lệch chút về mặt chỉ số là nguy hiểm như nếu pH <7,2 có thể hôn mê, pH >7,6 có thể ngừng tim.

Để giữ được mức ổn định này, cơ thể có cả một hệ thống điều hòa cực kỳ tinh vi như phổi điều chỉnh CO₂, thận thải H⁺ và tái hấp thu HCO₃⁻, và các hệ đệm bicarbonat hoạt động liên tục.

"Không có loại thức uống nào kể cả nước “kiềm”, “chanh muối”, “thần dược” - có thể làm thay đổi được pH máu nếu cơ thể bạn còn khỏe mạnh. Cùng lắm, nó chỉ làm nước tiểu kiềm hơn tạm thời, chứ không liên quan gì đến pH máu hay tế bào", bác sĩ Tuấn khẳng định.

Một tổng quan của nhóm Fenton & Huang (Journal of the American Dietetic Association, 2011) đã kết luận rõ: chế độ ăn “kiềm” không có bằng chứng giúp phòng hay chữa ung thư.

Các tổ chức lớn như WHO hay American Cancer Society cũng chưa từng khuyến cáo bất kỳ hình thức “kiềm hóa cơ thể” nào để trị bệnh.

Chanh không diệt virus, muối không giải độc

Nhiều người tin rằng chanh “diệt khuẩn, diệt virus”, còn muối thì “rửa độc, tẩy tế bào ung thư”.

Tuy nhiên, bác sĩ Tuấn khẳng định, axit citric trong chanh có thể diệt khuẩn trong ống nghiệm, ở nồng độ rất cao (cao hơn hàng trăm lần so với khi bạn uống một ly nước chanh). Nhưng khi vào cơ thể, axit này bị trung hòa ngay trong ruột non, không còn hoạt tính “diệt khuẩn” nào hết.

Muối ăn (NaCl) thì lại càng không phải “thuốc giải độc” mà chỉ là chất điện giải cần thiết để duy trì áp lực thẩm thấu và dẫn truyền thần kinh.

Dư thừa natri lâu ngày lại chính là nguyên nhân của tăng huyết áp, phù, suy tim, tổn thương thận tức là gây bệnh, chứ không “giải độc”.

Đặc biệt, với HIV hay ung thư, cơ chế còn phức tạp hơn. HIV tích hợp vào DNA của tế bào T CD4+, và chỉ thuốc kháng retrovirus (ARV) mới ức chế được quá trình sao chép đó. Ung thư thì bắt nguồn từ đột biến gene và rối loạn tín hiệu phân bào - chanh muối không có bất kỳ tác động sinh học nào đến quá trình này.

Hậu quả khi tin tuyệt đối vào “chanh, muối trị bệnh”

Theo bác sĩ Tuấn, việc tin tuyệt đối vào “chanh, muối trị bệnh” gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng.

Thứ nhất, nhiều người bỏ điều trị chính thống để theo “phương pháp tự nhiên”.

Nghiên cứu của Skylar Johnson (JNCI, 2018) cho thấy: bệnh nhân ung thư chọn điều trị thay thế có nguy cơ tử vong cao hơn gấp 2,5-5 lần.

Con số này không do “chanh muối gây chết người”, mà do mất thời gian vàng điều trị.

Thứ hai, việc pha chanh muối tùy tiện dễ gây rối loạn điện giải: Quá mặn sẽ làm tăng natri máu, khát dữ dội, lú lẫn, co giật; quá loãng sẽ làm hạ natri máu, buồn nôn, phù não, hôn mê.

Việc uống quá nhiều axit gây ra tình trạng viêm dạ dày, trào ngược, mòn men răng. Nếu ăn mặn kéo dài gây ra tình trạng tăng huyết áp, suy tim, bệnh thận mạn, thậm chí tăng nguy cơ ung thư dạ dày.

Theo bác sĩ Tuấn, hiện nay mọi người vẫn làm theo phương pháp này vì một phần ai cũng muốn tìm một cách đơn giản hơn, “tự nhiên” hơn; một phần vì thiếu niềm tin và đối thoại với y tế: bệnh nhân không được giải thích kỹ, nên khi thấy ai đó nói dễ hiểu, họ tin ngay.

Hiệu ứng mạng xã hội cũng rất nguy hiểm khi các video “chữa khỏi ung thư bằng chanh muối” có hàng triệu lượt xem, trong khi bài phản biện có khi chỉ vài trăm.

Những nội dung đơn giản, dễ nghe, có câu chuyện cảm động - luôn lan nhanh hơn dữ liệu khoa học khô khan. Trong các clip, có nhiều người xuất hiện như là "người thật việc thật” càng khiến mọi người tin và làm theo.

Nhưng người ta ít khi nói rằng, bệnh A vốn đã nhẹ, hoặc giai đoạn đó bệnh tự giảm. Hiện tượng này gọi là regression to the mean (bệnh tự nhiên thuyên giảm), rồi bị hiểu nhầm là nhờ “phương pháp”.

Bác sĩ Tuấn khẳng định, chanh muối không hề xấu và đây là thức uống giải khát rất tốt. Chanh có chút vitamin C, muối bù điện giải, rất tốt sau vận động hoặc khi trời nóng nhưng nó chỉ là đồ uống, không phải thuốc.

Còn việc chữa bệnh, đặc biệt là HIV, ung thư, đái tháo đường, hay bệnh thận mạn,... cần điều trị theo phác đồ có chứng cứ.

"Một bệnh nhân HIV sống khỏe đến 80 tuổi là nhờ thuốc ARV, chứ không nhờ uống chanh. Một bệnh nhân ung thư khỏi bệnh là nhờ phẫu thuật, hóa trị, xạ trị, thuốc nhắm trúng đích chứ không nhờ “kiềm hóa cơ thể”.

Không ai phản đối việc sống “tự nhiên” hay ăn uống lành mạnh. Nhưng điều nguy hiểm là khi “tự nhiên” bị biến thành một thứ tôn giáo mới, nơi người ta sẵn sàng bỏ thuốc, bỏ điều trị, để chạy theo một ly nước chanh muối mỗi sáng.

Khoa học không hứa hẹn phép màu, nhưng nó cứu được người bằng dữ liệu, bằng hiểu biết, bằng thử nghiệm và kết quả thật", bác sĩ Tuấn khẳng định.

Bác sĩ khuyến cáo mọi người cần tìm hiểu các thông tin một cách kỹ lưỡng để đừng đánh mất cơ hội chữa bệnh.

THIÊN LAM