Thanh thiếu niên châu Âu dần nói 'không' với thuốc lá và rượu bia

Hiệu quả của chính sách công và sự thay đổi trong nhận thức xã hội đã góp phần vào sự sụt giảm đáng kể việc sử dụng chất kích thích của giới trẻ tại châu Âu. (Ảnh: Getty)

Bức tranh toàn cảnh về hành vi sử dụng chất gây nghiện như thuốc lá và rượu bia ở giới trẻ châu Âu có những thay đổi theo chiều hướng tích cực khi xu hướng sử dụng chất gây nghiện giảm được ghi nhận, nhất là ở các quốc gia Tây Âu và Địa Trung Hải. Điều này phản ánh rõ nét tính hiệu quả của các chính sách cộng động và công tác tuyên truyền thực hiện trong nhiều năm qua.

Viện quan sát nghiên cứu ma túy và chất kích thích Pháp (OFDT) lần đầu tiên được thực hiện dự án này vào năm 1995. Được tiến hành 4 năm một lần, cuộc khảo sát ESPAD là một công cụ quan trọng để theo dõi và so sánh hành vi rủi ro sức khỏe cho thanh thiếu niên tại 37 quốc gia châu Âu. Cuộc điều tra gần nhất được triển khai với sự tham gia của 113.882 học sinh.

Một trong những thành công nổi bật nhất của công tác tuyên truyền là sự sụt giảm mạnh mẽ trong việc sử dụng thuốc lá truyền thống ở học sinh, sinh viên.

Kết quả từ khảo sát ESPAD 2024 cho thấy một bức tranh toàn cảnh với nhiều nét tích cực về hành vi sức khỏe của thanh thiếu niên 16 tuổi ở châu Âu. (Ảnh: La Cigarette)

Từ năm 2003, việc tiêu thụ thuốc lá có chiều hướng suy giảm dần ở hầu hết các quốc gia Tây Âu và Địa Trung Hải. Kết quả này có được là nhờ vào chính sách quyết liệt của các chính phủ châu Âu như tăng giá bán, nghiêm cấm bán cho trẻ vị thành niên và in các thông điệp cảnh báo sức khỏe trên vỏ bao bì sản phẩm.

Kết quả được công bố trong tháng 9/2025 ghi nhận: gần 7% thanh thiếu niên châu Âu sử dụng thuốc lá mỗi ngày. Tuy nhiên, giữa các quốc gia vẫn có sự chênh lệch đáng kể. Tỷ lệ thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá hàng ngày ở Iceland chỉ ở mức 0,8%, thấp hơn rất nhiều so với con số 20% ở Bulgaria và Croatia. Các quốc gia Đông Âu và vùng Balkan thường có tỷ lệ cao hơn.

Pháp là một ví dụ điển hình cho sự thay đổi tích cực này, đặc biệt trong trong giai đoạn 2015-2024. Tỷ lệ thanh thiếu niên hút thuốc lá mỗi ngày tại Pháp vào năm 2015 ghi nhận ở mức 16% giảm xuống còn 3,1% vào năm 2024. Tín hiệu đáng mừng này đã đưa Pháp vào top 10 quốc gia châu Âu có tỷ lệ dưới 5%, chủ yếu là các nước Bắc Âu.

Đối với cấp độ chỉ dùng thử nghiệm thuốc lá ở độ tuổi 16, tỷ lệ này ở học sinh Pháp được ghi nhận ở mức 20%, vẫn thấp hơn mức trung bình toàn khu vực là 32%.

Tuy nhiên, một thực tế khác lại dần hiện ra. Trong khi thuốc lá truyền thống suy giảm, thuốc lá điện tử lại “lên ngôi” như một thói quen phổ biến trong giới trẻ châu Âu.

Khảo sát ESPAD 2024 cho thấy mức độ thử nghiệm thuốc lá điện tử dao động tại Bồ Đào Nha là 22%, cao nhất là tại Hungary với 57%. Về tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử hàng ngày ở thanh thiếu niên 16 tuổi, có đến 17 trên tổng số 37 nước ghi nhận mức 10% trở lên.

Tại Pháp, 38% thanh thiếu niên đã thử nghiệm thuốc lá điện tử và 5,8% sử dụng hàng ngày.

Sự gia tăng hành vi sử dụng thuốc lá điện tử đặt ra những thách thức mới, ngay cả khi cuộc chiến chống thuốc lá truyền thống và bảo vệ sức khỏe cộng đồng đang gặt hái những thành quả nhất định.

Hướng tới mục tiêu đẩy lùi vấn nạn thuốc lá truyền thống và điện tử, ngày 29/5 vừa qua, Bộ trưởng Y tế Pháp đã công bố kế hoạch mở rộng lệnh cấm.

Trong đó, việc hút thuốc tại các không gian công cộng ngoài trời có trẻ em như bãi biển, công viên, khu vực quanh trường học và trạm xe buýt hoàn toàn bị nghiêm cấm kể từ ngày 01/7/2025. Mọi hành vi vi phạm sẽ bị xử phạt tới 135 euro.

Cơ quan Y tế cộng đồng Pháp cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cần phải nâng cao ý thức không sử dụng thuốc lá như một hành vi chuẩn mực trong việc phát triển xã hội.

Tình trạng uống rượu say túy lúy (API) ở giới trẻ vẫn là một vấn đề đáng lo ngại tại châu Âu. (Ảnh: Le Figaro)

Tương tự như thuốc lá, việc tiêu thụ rượu bia trong thanh thiếu niên châu Âu cũng đang trên đà giảm dần, tuy nhiên vẫn ở mức đáng kể.

Cuộc khảo sát của ESPAD gần nhất cho thấy, hơn 40% học sinh ở Iceland ở độ tuổi 16 đã từng thử rượu bia. Mức độ này không hề nhỏ, nhưng thấp hơn nhiều so với tỷ lệ ở nhiều nước châu Âu tham gia khảo sát.

Thực tế cho thấy: tại hai phần ba số quốc gia châu Âu, tỷ lệ này vượt quá 70%. Hungary và Đan Mạch “đứng đầu bảng” với hơn 90% thanh thiếu niên đã thử rượu.

Các chuyên gia cũng đưa ra thêm một tiêu chí để đánh giá: API, chỉ số “say lướt khướt” với việc uống ít nhất 5 ly trong mỗi cuộc nhậu. Mặc dù chỉ số này đang giảm, nhưng gần một nửa số quốc gia châu Âu có tỷ lệ API trong một tháng vượt quá 30%. Thậm chí, Đan Mạch, Đức và Áo ghi nhận ở mức cao nhất với lần lượt là 55%, 49% và 48%.

Rất may, dù nổi tiếng với văn hóa rượu vang trong mọi bữa ăn, nhưng Pháp lại nằm trong nhóm một phần ba quốc gia có mức tiêu thụ rượu bia thấp nhất ở giới trẻ.

Khoảng 70% thanh thiếu niên Pháp 16 tuổi đã thử rượu bia, thấp hơn một chút so với mức trung bình của châu lục. Chỉ số API ở Pháp là 22%, thấp hơn mức trung bình là 30%.

Mặc dù các tỷ lệ này ở Pháp là những tín hiệu tích cực trong thời gian qua, gần một phần tư (22%) thanh thiếu niên say túy lúy trong các cuộc nhậu vẫn là một vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng lưu tâm.

Nhìn chung, bức tranh toàn cảnh của Dự án khảo sát học đường toàn châu Âu về rượu bia và các chất kích thích cho thấy có một sự phân chia rõ rệt về mặt địa lý: các quốc gia Đông Âu, Trung Âu và vùng Balkan có xu hướng tiêu thụ rượu bia ở mức độ cao hơn, trong khi Tây Âu và Bắc Âu có mức độ thấp hơn.

Các kết quả của cuộc khảo sát ESPAD 2024 cho thấy một tín hiệu lạc quan từ hiệu quả triển khai các chính sách tuyên truyền và bảo vệ sức khỏe cộng đồng của các nước châu Âu trong thời gian qua.

Các biện pháp kiểm soát thuốc lá như tăng giá, cấm bán cho trẻ vị thành niên và các thông điệp sức khỏe in trên bao bì đã cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc giảm tỷ lệ hút thuốc ở châu Âu. (Ảnh: Shutterstock)

Tuy nhiên, sự phổ biến ngày càng tăng của thuốc lá điện tử như một thách thức mới nổi lên đòi hỏi sự quan tâm và các biện pháp quản lý mới.

Phần lớn các quốc gia châu Âu còn lại cũng chú trọng siết chặt việc sử dụng thuốc lá điện tử tại các không gian công cộng, đi kèm với những mức xử phạt hành chính khá nặng.

Hút thuốc tại không gian công cộng trong nhà tại Bồ Đào Nha sẽ bị xử phạt 750 euro và tại Síp lên tới 850 euro. Đặc biệt, Síp còn cấm sử dụng thuốc lá điện tử trong xe hơi cá nhân khi có trẻ vị thành niên hoặc phụ nữ mang thai đi cùng.

Một loạt quốc gia khác như Đức, Áo, Bỉ, Bulgaria, Croatia, Tây Ban Nha và Hy Lạp cũng áp dụng khung phạt từ 35 euro đến vài trăm euro nếu bị phát hiện hút thuốc lá điện tử nơi công cộng.

Ba Lan thậm chí còn nghiêm khắc hơn khi ban hành lệnh cấm tại mọi không gian công cộng, kể cả trong khách sạn. Người vi phạm không chỉ bị phạt 115 euro mà còn có bị tịch thu thiết bị.

Tại Thụy Sĩ, dù được “sự cho phép của những người bạn”, việc sử dụng thuốc lá điện tử tại các không gian công cộng kín hoặc trong nhà phải chịu mức phạt dao động từ 106 đến 1.060 euro.

Có thể thấy chính sách của mỗi quốc gia trong vấn đề này cũng có nhiều sự khác biệt. Sau cùng, thuốc lá điện tử vẫn phải xếp vào hạng mục sản phẩm tiêu dùng bị hạn chế đặc biệt.

Trước thực tế hơn 8 triệu ca tử vong do thuốc lá hằng năm trên toàn cầu, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) hoan nghênh 40 quốc gia đã nỗ lực đóng góp vào công tác bảo vệ sức khỏe cộng đồng với lệnh cấm thuốc lá điện tử.

Về việc sử dụng rượu bia, mặc dù có xu hướng giảm, mức độ say túy lúy ở giới trẻ vẫn còn ở ngưỡng báo động tại nhiều nơi.

Dự án khảo sát học đường toàn châu Âu về rượu bia và các chất kích thích hiện nay vẫn được đánh giá cao như một công cụ để xem xét tính hiệu quả của các chính sách trong công tác nâng cao ý thức cộng đồng. Đây cũng là cơ sở để định hình các chiến lược phù hợp hơn trong tương lai nhằm bảo vệ sức khỏe của thế hệ trẻ châu Âu.

KHẢI HOÀN - MINH DUY Phóng viên Báo Nhân Dân thường trú tại Pháp