Thảo luận về quyền chất vấn của đại biểu HĐND với Chánh án, Viện trưởng Viện Kiểm sát

Quang cảnh phiên họp. Ảnh: Phương Hoa/TTXVN

Theo giải thích của Ban soạn thảo, có hai lý do để bỏ quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân. Thứ nhất là sắp tới, theo chủ trương của Đảng về kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện, sẽ không tổ chức Tòa án nhân dân và Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện mà thay thế bằng các Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân khu vực không gắn với đơn vị hành chính cụ thể, nên không có HĐND ngang cấp để thực hiện quyền chất vấn.

Thứ hai là, tuy Hiến pháp không quy định thẩm quyền chất vấn, HĐND vẫn thực hiện được thẩm quyền giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương (bao gồm giám sát hoạt động của Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân và các cơ quan nhà nước khác trên địa bàn) và HĐND vẫn có quyền kiến nghị với các cơ quan, tổ chức hữu quan.

"Dân bị oan sai sẽ nhờ cậy ai chất vấn để bảo vệ quyền lợi?"

Cho biết không đồng tình với cả 2 lý do trên, đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy (Đà Nẵng) lý giải, trong đổi mới cơ cấu sắp tới, bên cạnh Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân khu vực, vẫn còn Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân cấp tỉnh thì rất khó thuyết phục đại biểu HĐND cấp tỉnh và cử tri của họ: vì sao họ không còn được quyền chất vấn người đứng đầu 2 cơ quan này như Hiến pháp 2013 quy định. Còn Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân khu vực tuy không gắn với đơn vị hành chính cụ thể, nhưng những cơ quan đó vẫn khởi tố, truy tố, xét xử công dân của những đơn vị hành chính cụ thể mà đại biểu HĐNĐ là đại diện.

Đại biểu Quốc hội thành phố Đà Nẵng Nguyễn Thị Kim Thúy phát biểu. Ảnh: Phương Hoa/TTXVN

Không để dân bị oan sai không biết sẽ nhờ cậy ai chất vấn để bảo vệ quyền lợi của họ - bà Thúy đề nghị trước khi thông qua mô hình Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân khu vực, Quốc hội xem xét kĩ về việc tổ chức thực hiện giám sát đối với các cơ quan này.

Đại biểu này cũng phân tích rằng lý do thứ hai mâu thuẫn với lý do thứ nhất. "Nếu đã cho rằng Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân khu vực không gắn với đơn vị hành chính cụ thể, nên không có HĐND ngang cấp để thực hiện quyền chất vấn thì thẩm quyền giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật của HĐND đối với những cơ quan tư pháp đó ở mức nào? Phải chăng thẩm quyền ấy chỉ ngang với thẩm quyền giám sát đối với các doanh nghiệp trung ương đóng trên địa bàn?", đại biểu đặt vấn đề.

Tuy nhiên, theo bà, điều đáng quan ngại nhất là lập luận của Ban soạn thảo đã "đánh đồng các hình thức giám sát khác nhau", trong khi chúng có ý nghĩa, vai trò và hiệu lực pháp lý rất khác nhau. Giám sát việc tuân thủ Hiến pháp, pháp luật và quyền kiến nghị hoàn toàn không thể thay thế cho quyền chất vấn - vốn là hình thức giám sát trực tiếp, công khai, buộc người bị chất vấn phải trả lời trực tiếp và chịu trách nhiệm về câu trả lời của mình.

Không có quyền chất vấn, đại biểu HĐND sẽ khó có thể yêu cầu Chánh án hoặc Viện trưởng ra trước kỳ họp HĐND để trả lời cụ thể từng vấn đề, đối thoại công khai với đại biểu và cử tri. "

Đại biểu Đà Nẵng cũng nhận định, việc Hiến pháp không còn quy định thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án Tòa án nhân dân và Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân " chưa đúng với Nghị quyết số 27-NQ/TW về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Nêu dẫn chứng ở một địa phương về việc có 28 vụ việc bản án, quyết định của tòa tuyên không rõ, gây khó khăn cho việc thi hành án dân sự, trong đó 11 vụ có kiểm sát viên tham gia kiểm sát xét xử (chiếm 39,2%), đại biểu Thúy băn khoăn, trong những trường hợp như vậy, nếu đại biểu HĐND chỉ có quyền kiến nghị thì kiến nghị ấy có hiệu lực pháp lý như ý kiến chất vấn công khai trước kỳ họp HĐND không?

Với những lập luận đã nêu, đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy đề nghị Quốc hội giữ lại quy định về thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân trong Hiến pháp. Trên cơ sở đó luật chuyên ngành quy định cụ thể, phù hợp với mô hình tổ chức mới. Đây chính là cơ chế kiểm soát quyền lực Nhà nước và nội dung này hiện chưa phát sinh vướng mắc.

Tăng cường giám sát, kiểm soát tốt việc thực hiện quyền lực nhà nước

Tán thành với việc cần phải giữ lại quy định về quyền chất vấn của đại biểu HĐND với Chánh án Tòa án nhân dân và Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân cấp tỉnh, đại biểu Lê Xuân Thân (Khánh Hòa) cho hay, không còn HĐND cấp huyện nữa nên người chất vấn Chánh án và Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện không còn, nhưng vẫn còn Tòa án cấp khu vực và Viện Kiểm sát cấp khu vực. Vì vậy, trách nhiệm của Chánh án Tòa án nhân dân và Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân cấp tỉnh nặng nề hơn, bao quát hơn so với trước, cần phải giữ lại quy định trên.

Đại biểu Quốc hội tỉnh Khánh Hòa Lê Xuân Thân phát biểu. Ảnh: Phương Hoa/TTXVN

Một mặt kiến nghị giữ nguyên chủ thể này được chất vấn như trong Hiến pháp năm 2013, đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân (Bình Dương) cũng kiến nghị bổ sung thêm đối tượng chất vấn là cơ quan nhà nước khác trong việc thực hiện pháp luật tại địa phương vào đối tượng được đại biểu HĐND chất vấn tại khoản 2, Điều 115 của Hiến pháp, bởi điều đó sẽ giúp cho việc thực hiện trách nhiệm giải trình trong việc thực hiện chính sách, pháp luật và thực thi công vụ trên địa bàn được tốt hơn, nhất là trong điều kiện các cơ quan như Viện Kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân, cơ quan Thuế, Hải quan, Kho bạc, Bảo hiểm xã hội, Ngân hàng Chính sách xã hội đều được tổ chức ở cấp tỉnh và khu vực. Việc thực hiện các nhiệm vụ của các cơ quan này liên quan trực tiếp đến thực thi pháp luật, đến các giải pháp thực hiện các mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh do cấp trên giao.

Đồng thời, cuộc cách mạng về sắp xếp tổ chức bộ máy theo hướng phân công, phân cấp, phân quyền ngày càng mạnh cho các địa phương và bộ, ngành Trung ương, trong đó có các cơ quan ngành dọc của Trung ương tại địa phương. Việc mở rộng đối tượng chất vấn sẽ giúp cho đại biểu dân cử nói riêng và cơ quan nhà nước cấp trên nói chung tăng cường giám sát, kiểm soát tốt việc thực hiện quyền lực nhà nước. Ngoài ra, thông qua chất vấn của đại biểu HĐND làm rõ trách nhiệm, giải pháp của UBND, các cơ quan nhà nước có liên quan trong thực thi pháp luật và thực hiện phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

"Hiện nay, chính quyền cấp tỉnh nhiều nơi có các chính sách hỗ trợ về cơ sở vật chất, kinh phí, phương tiện hỗ trợ hoạt động cho các cơ quan ngành dọc Trung ương đóng chân trên địa bàn. Với cơ chế chất vấn này sẽ giúp cho việc giám sát việc sử dụng nguồn lực của Nhà nước hiệu quả", đại biểu Xuân nêu quan điểm.

Đại biểu tỉnh Bình Dương nhấn mạnh, các cơ quan nhà nước tại địa phương chịu sự giám sát của nhân dân thông qua cơ chế chất vấn của đại biểu là hoàn toàn phù hợp với quy định của Hiến pháp. Có đủ cơ sở pháp lý và thực tiễn cần thiết kiến nghị Quốc hội xem xét giữ nguyên và nghiên cứu mở rộng đối tượng được chất vấn của đại biểu HĐND tại địa phương trong Hiến pháp.

Chu Thanh Vân (TTXVN)