Tháo nút thắt năng suất lao động

Công nhân Công ty cổ phần Kim Long Motor Huế thực hiện các công đoạn lắp ráp ô tô. Ảnh: Lê Thọ

Xếp đầu tiên trong chuỗi các nhiệm vụ

NSLĐ là chỉ số đánh giá hiệu quả sản xuất và ảnh hưởng sâu rộng đến kinh tế, xã hội và đời sống người dân. Nó là thước đo hiệu quả được thể hiện bằng số lượng sản phẩm hoặc giá trị gia tăng trên mỗi đơn vị lao động trong một khoảng thời gian nhất định.

NSLĐ cao giúp nâng cao hiệu quả sử dụng lao động, giảm giá thành sản phẩm, tăng cường năng lực cạnh tranh của cá nhân, doanh nghiệp và nền kinh tế, qua đó sẽ góp phần nâng cao thu nhập của người lao động. Vì vậy, nâng cao NSLĐ luôn được xem là một nội dung quan trọng trong quá trình thực hiện các kế hoạch, chiến lược phát triển của mỗi một địa phương, doanh nghiệp và cả nền kinh tế.

Đối với cá nhân, NSLĐ thể hiện năng lực và hiệu quả làm việc của mỗi người. NSLĐ cao sẽ góp phần nâng cao thu nhập cho những cá nhân đó. Đối với các gia đình, NSLĐ cao sẽ đem lại thu nhập cao. Đối với doanh nghiệp, NSLĐ cao sẽ làm giảm giá thành sản phẩm, tối ưu hóa việc sử dụng nguồn lực, nâng cao năng lực cạnh tranh và giúp tăng lợi nhuận. Đối với xã hội và nền kinh tế, NSLĐ cao sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh, cải thiện mức sống dân cư và tăng năng lực cạnh tranh quốc gia trên thị trường quốc tế.

Do có vai trò quan trọng như vậy nên NSLĐ luôn được xếp đầu tiên trong chuỗi các nhiệm vụ “nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế” được thể hiện trong các văn bản của Đảng và Nhà nước ta hiện nay.

Lao động sản xuất tại Công ty CP Dệt may Huế. Ảnh: Hải Thuận

Mới bằng 61,87% năng suất lao động bình quân của cả nước

Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê và Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), NSLĐ của Việt Nam năm 2024 chỉ bằng khoảng 55 - 60% so với mức trung bình của ASEAN-6 (bao gồm Singapore, Malaysia, Thái Lan, Indonesia, Philippines và Brunei). So với Singapore - quốc gia dẫn đầu về năng suất trong khu vực, Việt Nam mới đạt khoảng 1/10 NSLĐ của họ. Khoảng cách này mặc dù đã thu hẹp phần nào trong thập kỷ qua, nhưng vẫn là một cảnh báo về chất lượng lao động, trình độ công nghệ và hiệu quả quản lý nền kinh tế.

Ở TP. Huế, giai đoạn 2021 - 2025, NSLĐ tăng bình quân ước đạt 9,3%/năm, cao hơn mức trung bình của cả nước (5,1%/năm). Tuy vậy, NSLĐ của thành phố năm 2024 theo giá hiện hành mới chỉ đạt 137,3 triệu đồng/lao động, tăng 13,5 triệu đồng/lao động so với năm 2023. Trong đó, NSLĐ khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản đạt 89,3 triệu đồng/lao động; khu vực công nghiệp và xây dựng 130,1 triệu đồng/lao động và khu vực dịch vụ đạt 134,3 triệu đồng/lao động. Tính theo giá so sánh 2010, NSLĐ của thành phố năm 2024 mới đạt 70,9 triệu đồng/lao động, tăng 5,2 triệu đồng/lao động, tăng 7,8% so với năm 2023. Trong đó, NSLĐ khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản đạt 44,4 triệu đồng/lao động; khu vực công nghiệp và xây dựng 70,8 triệu đồng/lao động và khu vực dịch vụ 67,4 triệu đồng/lao động.

Như vậy, năm 2024, NSLĐ của thành phố tính theo giá hiện hành (137,3 triệu đồng/lao động) mới bằng 61,87% NSLĐ bình quân của cả nước (221,9 triệu đồng/lao động). NSLĐ thấp là nguyên nhân dẫn đến GRDP bình quân đầu người hiện nay của thành phố (2.840 USD) thấp hơn mức bình quân chung của cả nước (4.700 USD), bằng 60,4% và điều này cũng làm cho thu nhập của người dân thành phố còn thấp. Nếu không có nguồn tài trợ khác từ bên ngoài, về mặt lý thuyết, thu nhập của người dân không thể cao hơn NSLĐ mà họ tạo ra, bởi người lao động chỉ hưởng một phần từ năng suất này do phải trang trải chi phí phát sinh trong quá trình sản xuất, dịch vụ và chăm lo cho những người chưa đến tuổi lao động và những người không tham gia lao động để tạo ra sản phẩm, dịch vụ cho xã hội… Đây là vấn đề then chốt mà thành phố cần giải quyết để Huế theo kịp, tiến cùng, vượt lên, xứng tầm là một trong 6 thành phố trực thuộc Trung ương của cả nước trong giai đoạn hiện nay. Để bắt kịp, tiến cùng với các nước ASEAN-6 thì Huế cần phải có một cuộc cách mạng về NSLĐ trong thời gian tới.

NSLĐ thấp còn phản ánh chất lượng tăng trưởng, hiệu quả và sức cạnh tranh của kinh tế thành phố chưa cao. Nguyên nhân là do nguồn nhân lực hiện nay chưa được sử dụng hiệu quả; công nghệ sản xuất, dịch vụ còn lạc hậu; trình độ quản trị doanh nghiệp còn hạn chế; số lượng sản phẩm, dịch vụ của nền kinh tế có hàm lượng giá trị gia tăng cao chưa nhiều; chưa tham gia được nhiều vào các khâu, các giai đoạn then chốt tạo ra nhiều giá trị gia tăng của chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu… Để thu hẹp khoảng cách phát triển, nâng cao thu nhập của người dân, chìa khóa then chốt hiện nay của thành phố là phải nâng cao NSLĐ.

Sớm có những thay đổi mang tính chiến lược

NSLĐ phụ thuộc vào nhiều yếu tố như nguồn nhân lực và chất lượng nguồn nhân lực; ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số vào sản xuất và dịch vụ; trình độ quản trị của các cơ sở sản xuất, kinh doanh; môi trường đầu tư kinh doanh; thể chế pháp lý; sản phẩm, dịch vụ chủ yếu của nền kinh tế và việc tham gia vào những khâu nào của chuỗi giá trị… Để giải bài về NSLĐ, cần tác động đồng thời vào tất cả các yếu tố trên. Trong đó, phải có giải pháp để sử dụng tối đa nguồn nhân lực hiện có của địa phương và nguồn nhân lực vãng lai, nhất là sinh viên sau khi tốt nghiệp tại các trường thuộc Đại học Huế vào các hoạt động sản xuất, dịch vụ trên địa bàn. Giảm tỷ lệ thất nghiệp toàn phần và thất nghiệp bán thời gian của lực lượng lao động, làm sao cho ai cũng có việc làm, có thu nhập để trang trải cuộc sống. Bên cạnh đó, cần tiếp tục tập trung đào tạo có trọng tâm, trọng điểm để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phục vụ cho các định hướng, khai thác hiệu quả các thế mạnh phát triển của kinh tế thành phố như công nghiệp văn hóa, kinh tế di sản, kinh tế số, trí tuệ nhân tạo, y tế, công nghiệp phần mềm, công nghiệp ô tô, thời trang, bán dẫn, dược phẩm, trang thiết bị y tế, du lịch, dịch vụ… Đây là những ngành thành phố có thế mạnh, đồng thời có khả năng tạo ra giá trị gia tăng cao để nâng cao NSLĐ.

Bên cạnh đó, thành phố cần tiếp tục đẩy mạnh việc hỗ trợ, khuyến khích các doanh nghiệp, các cơ sở sản xuất, kinh doanh ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ, chuyển đổi số vào quá trình quản lý, sản xuất và dịch vụ. Thúc đẩy mạnh mẽ đổi mới sáng tạo, khởi sự kinh doanh để hình thành các sản phẩm, dịch vụ mới đáp ứng yêu cầu của thị trường. Đây là giải pháp có tính đột phá để nâng cao NSLĐ và thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển nhanh và bền vững.

Tiếp tục hoàn thiện thể chế pháp lý; cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính; kiến tạo phát triển, tạo môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi cho mọi chủ thể trong nền kinh tế để giải phóng cho được mọi nguồn lực xã hội phục vụ cho phát triển. Có giải pháp để hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận đất đai, vốn, công nghệ và thị trường, tham gia vào các khâu quan trọng của chuỗi giá trị ngành hàng... Thực hiện có hiệu quả bộ các nghị quyết mới ban hành của Bộ Chính trị, nhất là Nghị quyết số 68 - NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân.

Tiếp tục thực hiện tái cơ cấu kinh tế và đổi mới mô hình tăng trưởng của kinh tế thành phố theo hướng tập trung thu hút, kêu gọi các doanh nghiệp đầu tư vào các ngành hàng, các sản phẩm, dịch vụ, các khâu của chuỗi giá trị có khả năng tạo ra giá trị gia tăng cao nhằm nâng cao NSLĐ. Hạn chế dần các ngành sản xuất thâm dụng nhiều lao động nhưng tạo ra giá trị gia tăng thấp do nguồn nhân lực tại địa phương có hạn.

Thực hiện có hiệu quả ba đột phá chiến lược về thể chế, nhân lực và hạ tầng nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động sản xuất, kinh doanh trên địa bàn và giao thương khu vực, quốc tế để hấp dẫn, thu hút đầu tư trong và ngoài nước.

NSLĐ không chỉ là một con số mà còn là thước đo của tương lai kinh tế cả nước nói chung và TP. Huế nói riêng. Nếu không sớm có những thay đổi mang tính chiến lược và đột phá, Huế sẽ khó có thể thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình và khó theo kịp, tiến cùng cả nước, nhất là các đầu tàu kinh tế. Nâng cao NSLĐ là hành trình dài, đòi hỏi sự đồng lòng từ Nhà nước, doanh nghiệp đến từng người lao động.

Tuấn Hà