Thấp thỏm sống chung với sạt lở

Một căn nhà bị nhấn chìm dưới kênh Thơm Rơm, phường Thuận Hưng, thành phố Cần Thơ do sạt lở.

Hàng loạt vụ sạt lở liên tiếp xảy ra từ đầu năm 2025 không chỉ gây thiệt hại nặng nề về tài sản, ảnh hưởng đến hạ tầng giao thông mà còn là lời cảnh báo khẩn thiết về sự "nổi giận" của dòng sông, đòi hỏi những giải pháp căn cơ và bền vững hơn.

Tài sản cả đời trôi theo dòng nước

Chỉ trong phút chốc, căn nhà kiên cố rộng 80 m2 với nền lót gạch men, mái tôn, tường xây của gia đình ông Nguyễn Văn Dũng ở ấp Thới Khánh A, xã Tân Thạnh (nay là xã Trường Thành) đã bị dòng sông Ô Môn nuốt chửng vào ngày 20/5. Toàn bộ tài sản tích cóp cả đời, trị giá ước tính 150 triệu đồng, đã nằm lại dưới lòng sông. Vụ sạt lở còn kéo theo một đoạn đường giao thông nông thôn dài 35m, khoét sâu vào đất liền 2,5m, tạo thành một "hàm ếch" đe dọa sự an toàn của các hộ dân lân cận.

Cuộc sống của gia đình bà Trần Thị Mùi (ngụ phường Thới An Đông) cũng bị đảo lộn hoàn toàn sau vụ sạt lở trên sông Trà Nóc vào đêm 7/5. Vụ sạt lở đã cuốn trôi 15 mét đường, khiến ngôi nhà của bà bị nứt toác. "Gia đình tôi thiệt hại nặng nề nhất, những ngày qua cả nhà rất lo lắng, từ đêm bị sạt lở đến nay cả nhà không dám yên giấc. Sạt lở khiến nhà tôi bị nứt rất nhiều và không biết phải đi lại ra sao, xe cộ hoàn toàn không di chuyển được", bà Mùi lo lắng chia sẻ.

Gần nhất vào ngày 21/7, một vụ sạt lở nghiêm trọng khác lại xảy ra tại hộ ông Nguyễn Văn Hùng ở kênh Tám Lẹo, ấp Đông Lợi A, xã Phú Hữu. Hơn 30m bờ sông sụp xuống, ăn sâu vào bờ tới 6m, làm mất gần 180 m2 đất và tuyến đường giao thông nông thôn, thiệt hại hơn 100 triệu đồng.

Vị trí sạt lở trên tuyến kênh Thơm Rơm đoạn qua khu vực Tân Phú, phường Thuận Hưng, thành phố Cần Thơ làm sụp 3 căn nhà và 1 lò sản xuất bánh tráng xảy ra ngày 16/5.

Những câu chuyện như của gia đình ông Dũng, bà Mùi hay ông Hùng không còn là hiếm ở Cần Thơ. Theo báo cáo của Văn phòng Thường trực Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự - Phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn thành phố, từ đầu năm 2025 đến nay, trên địa bàn đã xảy ra 41 điểm sạt lở với tổng chiều dài gần 1.200m, làm ảnh hưởng trực tiếp đến 39 hộ dân. Tổng thiệt hại về tài sản ước tính khoảng 6,8 tỷ đồng.

Sạt lở không chỉ tấn công nhà dân mà còn phá hủy cả những công trình hạ tầng kiên cố. Rạng sáng ngày 13/5, một đoạn đường dài 46m cặp bờ trái sông Bằng Tăng (phường Thới Long) vừa được đầu tư hơn 10 tỷ đồng nâng cấp đã bị sạt lở hoàn toàn, ăn sâu vào đất liền 4m, dù khu vực này mới hoàn thành thi công cuối năm 2024.

Xã Phú Hữu đang trở thành "điểm nóng" về sạt lở của thành phố Cần Thơ. Chỉ trong 7 tháng qua, xã đã ghi nhận 23 điểm sạt lở, gây thiệt hại gần 2,5 tỷ đồng. Ông Lê Minh Thành, Chủ tịch UBND xã Phú Hữu cho biết, chính quyền địa phương đã chủ động triển khai các giải pháp khắc phục theo phương châm "bốn tại chỗ", vận động người dân gia cố tạm thời các điểm sạt lở nhỏ để đảm bảo lưu thông. Tuy nhiên, đó chỉ là giải pháp tình thế.

Một cuộc khảo sát gần đây của ngành chức năng đã xác định thêm 27 điểm có nguy cơ sạt lở cao tại các xã ven sông Hậu như Châu Thành, Đông Phước, Phú Hữu, đe dọa cuộc sống của khoảng 100 hộ dân.

Trước tình hình cấp bách, chính quyền các cấp đã nhanh chóng vào cuộc. Ngay sau các vụ sạt lở, lực lượng chức năng đã có mặt để giăng dây, đặt biển báo và huy động phương tiện khắc phục tạm thời. Nhưng với người dân sống trong vùng nguy hiểm, mỗi ngày trôi qua là một ngày thấp thỏm, lo âu. Tiếng nước vỗ bờ, một vết nứt nhỏ trên nền đất cũng đủ làm họ giật mình, không biết tai họa sẽ ập đến lúc nào.

Tìm giải pháp giải quyết sạt lở

Điểm sạt lở trên tuyến kênh Thơm Rơm đoạn qua khu vực Tân Phú, phường Thuận Hưng, thành phố Cần Thơ làm sụp 3 căn nhà và 1 lò sản xuất bánh tráng xảy ra ngày 16/5/2025.

Lý giải về tình trạng sạt lở ngày càng gia tăng, chuyên gia nghiên cứu độc lập về Đồng bằng sông Cửu Long Nguyễn Hữu Thiện cho rằng, nguyên nhân gốc rễ là do vùng châu thổ đang thiếu hụt trầm trọng phù sa và cát. Các đập thủy điện ở thượng nguồn đã chặn lại lượng phù sa và cát khổng lồ, trong khi hoạt động khai thác cát dọc sông Mê Kông, đặc biệt ở Campuchia và Việt Nam, đã làm cho lòng sông ngày càng bị hạ thấp. Việc đáy sông bị đào sâu hơn 4-5 mét so với trước đây làm cho bờ sông trở nên cao hơn, nặng hơn và dễ sụp đổ hơn để đạt đến một độ dốc ổn định mới.

Theo ông Thiện, sạt lở thường xảy ra vào cuối mùa khô, đầu mùa mưa vì đây là lúc mực nước sông xuống thấp nhất, bờ sông cao và nặng nhất trong năm. Cùng lúc đó, nước từ thượng nguồn bắt đầu đổ về, âm thầm khoét rỗng chân bờ, tạo ra những "hàm ếch" mà người dân phía trên không hề hay biết cho đến khi cả khối đất khổng lồ trượt xuống sông. Chuyên gia này cảnh báo, sạt lở sẽ còn tiếp tục gia tăng trong vài chục năm tới vì nguyên nhân chính vẫn chưa được giải quyết.

Về các giải pháp hiện nay, ông Thiện nhận định các biện pháp công trình như xây kè bê tông là "dở nhất" vì rất tốn kém, đi ngược lại tự nhiên và dễ gây sạt lở ở nơi khác. Nhiều công trình hàng chục, hàng trăm tỷ đồng đã sụp đổ, và chi phí duy tu, bảo dưỡng về sau là rất lớn. Do đó, giải pháp này chỉ nên áp dụng ở những nơi thật sự xung yếu như thành phố, khu dân cư đông đúc. Các biện pháp mềm như trồng cây, làm kè mềm tuy thân thiện môi trường nhưng chỉ hiệu quả ở nơi sạt lở ít.

Chuyên gia Nguyễn Hữu Thiện đề xuất, giải pháp căn cơ lâu dài là phải chấp nhận sự thật rằng sạt lở sẽ còn tiếp diễn và ưu tiên cho việc di dời người dân ra khỏi vùng nguy hiểm, hỗ trợ họ ổn định sinh kế ở nơi ở mới. "Nhà nước thay vì đầu tư vào những công trình đắt đỏ kém hiệu quả thì nên ưu tiên kinh phí hỗ trợ cho người dân ổn định kế mưu sinh ở nơi ở mới", ông Thiện nhấn mạnh. Song song đó, cần đẩy mạnh công tác cảnh báo sớm, một việc làm không khó và ít tốn kém, bằng cách dùng thiết bị siêu âm rà soát các khu vực rủi ro cao vào cuối mùa khô để phát hiện các vị trí bị khoét rỗng và kịp thời di tản người dân.

Về phía thành phố Cần Thơ, nhiều giải pháp ứng phó đang được triển khai quyết liệt. Ông Huỳnh Thanh Việt, Chi Cục trưởng Chi cục Thủy lợi, Sở Nông nghiệp và Môi trường, Chánh Văn phòng Ban Chỉ huy thành phố cho biết, thành phố đang tập trung xây dựng các công trình kè chống sạt lở tại các điểm xung yếu. Điển hình là xây dựng công trình kè chống sạt lở khẩn cấp phía bờ trái sông Ô Môn (đoạn qua xã Thới Thạnh) với tổng chiều dài trên 490m, kinh phí khoảng 45 tỷ đồng, dự kiến hoàn thành trước ngày 30/4/2026. Một dự án khác cũng trên sông Ô Môn (đoạn qua phường Ô Môn) dài 650m, có tổng kinh phí 130 tỷ đồng cũng đã được triển khai từ tháng 4/2025.

Điểm sạt lở trên tuyến kênh Thơm Rơm đoạn qua khu vực Tân Phú, phường Thuận Hưng, thành phố Cần Thơ làm sụp 3 căn nhà và 1 lò sản xuất bánh tráng xảy ra ngày 16/5/2025.

Tại buổi khảo sát thực tế các điểm sạt lở trên sông Ô Môn hồi tháng 6 vừa qua, ông Huỳnh Thanh Việt đánh giá tình hình sạt lở nghiêm trọng và yêu cầu đơn vị thi công phải phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương, khẩn trương triển khai công trình. Ông cũng đề nghị chính quyền địa phương tích cực vận động người dân bàn giao mặt bằng để đảm bảo tiến độ, kịp thời ngăn chặn sạt lở, bảo vệ an toàn tính mạng và tài sản của nhân dân.

Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự - Phòng, chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn thành phố cũng đã đề nghị các địa phương phải chủ động ứng phó theo phương châm "4 tại chỗ", tăng cường thông tin, tuyên truyền, phổ biến kiến thức phòng chống thiên tai cho người dân.

"Cuộc chiến" với sạt lở ở Cần Thơ vẫn còn nhiều cam go. Dù các công trình kè đang được khẩn trương xây dựng, nhưng đó chỉ là giải pháp phần ngọn. Chừng nào bài toán vĩ mô về cân bằng bùn cát cho toàn vùng Đồng bằng sông Cửu Long chưa có lời giải, chừng đó người dân ven sông vẫn phải tiếp tục sống trong tâm trạng thấp thỏm, phó mặc số phận cho sự rủi may của con nước.

Bài và ảnh: Thanh Liêm (TTXVN)