Thay đổi lớn trong quan điểm của Ukraine về an ninh và lãnh thổ tại đàm phán với Mỹ ở Berlin

Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff (phải, phía trước) cùng phái đoàn tới Moskva để hội kiến Tổng thống Liên bang Nga Vladimir Putin về cuộc xung đột ở Ukraine, ngày 2/12/2025. Ảnh: Anadolu Agency/TTXVN

Báo The Kyiv Post của Ukraine ngày 15/12 cho biết sau năm giờ đàm phán kín, một nhóm đặc phái viên thân cận với Tổng thống Mỹ Donald Trump, và một nhóm do Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đứng đầu đã phát tín hiệu linh hoạt nhưng chưa đưa ra cam kết cuối cùng, làm các đường nét của một kịch bản kết thúc cuộc chiến đẫm máu nhất ở châu Âu trong nhiều thế hệ dần hiện ra ngay cả khi những câu hỏi lớn nhất vẫn chưa có lời giải.

Theo bản tóm tắt của phía Mỹ, các cuộc thảo luận hôm 14/12 giữa các Đặc phái viên Mỹ là ông Steve Witkoff và ông Jared Kushner cùng Tổng thống Volodymyr Zelensky tập trung vào một kế hoạch hòa bình 20 điểm, cải cách kinh tế và tái thiết hậu chiến.

Trong một tuyên bố sau đó, ông Witkoff cho biết: “Rất nhiều tiến triển đã đạt được”, đồng thời xác nhận hai bên sẽ tái họp vào sáng 15/12, theo giờ Berlin (Đức).

Thời lượng và thành phần của các cuộc đàm phán cho thấy Washington tin rằng cuối cùng cũng có thể xuất hiện một cơ hội ngoại giao sau gần bốn năm Liên bang Nga triển khai chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine.

Một quan chức phương Tây tham gia tiến trình mô tả cuộc gặp là “cuộc trao đổi chi tiết nhất về trình tự mà chúng tôi từng thấy – cơ chế ngừng bắn, bảo đảm an ninh và ổn định kinh tế đều được đặt lên bàn cùng lúc”.

“Đây không phải là buổi chụp ảnh. Đây là cuộc thương lượng kéo dài năm giờ đầy căng thẳng, nơi không ai giả vờ rằng những đánh đổi sẽ không gây bùng nổ chính trị”, quan chức này nói với báo The Kyiv Post.

Góc nhìn của Kiev: An ninh trước, lãnh thổ sau

Từ phía Kiev, các cuộc đàm phán tại Berlin hoàn toàn không hoàn toàn bằng phẳng. Trước cuộc gặp, Tổng thống Zelensky cảnh báo các phóng viên trong một buổi trao đổi qua WhatsApp rằng các cuộc thương lượng về lãnh thổ, đặc biệt là những khu vực ở Donetsk do Ukraine kiểm soát, là “cực kỳ nhạy cảm và rất căng thẳng”.

“Nếu chúng ta nói về một vùng đệm dọc theo tuyến tiếp xúc, hoặc một khu kinh tế nơi chỉ có lực lượng cảnh sát hiện diện, thì câu hỏi rất đơn giản”, ông Zelensky nói và đặt câu hỏi: “Nếu lực lượng Ukraine rút lui 5–10 km, tại sao lực lượng Nga lại không rút lui cùng khoảng cách đó sâu hơn vào các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng?”

Vấn đề này, theo ông Zelensky, vẫn chưa được giải quyết.

Theo các quan chức phương Tây, Tổng thống Zelensky nêu bảo đảm an ninh như điều kiện tiên quyết cho bất kỳ thỏa thuận cuối cùng nào, trong khi phía Mỹ đưa ra cách tiếp cận nhiều giai đoạn, theo đó các bảo đảm sẽ được hoàn thiện dần theo thời gian - một trình tự mà Kiev nhìn nhận với sự thận trọng.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky phát biểu trong một cuộc họp báo tại Kiev. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Chuyển hướng trong vấn đề NATO và những giới hạn

Tín hiệu quan trọng nhất từ Berlin là việc Tổng thống Zelensky bày tỏ sẵn sàng từ bỏ mục tiêu gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) ngay lập tức như một phần của khuôn khổ hòa bình – một thay đổi lớn đối với một quốc gia có mục tiêu này được ghi trong hiến pháp.

“Ngay từ đầu, mong muốn của Ukraine là gia nhập NATO, đó là những bảo đảm an ninh thực sự”, ông Zelensky nói, và cho biết thêm rằng “một số đối tác từ Mỹ và châu Âu không ủng hộ hướng đi này”.

Tuy nhiên, các quan chức Ukraine nhấn mạnh điều đó không đồng nghĩa với việc chính thức từ bỏ tư cách thành viên NATO. Thay vào đó, NATO sẽ không đóng vai trò là bảo đảm an ninh trong khuôn khổ kế hoạch hòa bình cụ thể này – một sự phân biệt mà Tổng thống Zelensky mô tả là “mối liên kết”, chứ không phải là sự nhượng bộ.

Thay vào đó, Kiev thúc đẩy các bảo đảm song phương có tính ràng buộc pháp lý từ Mỹ, cùng với các cam kết từ các đồng minh và đối tác châu Âu như Canada và Nhật Bản. “Đây đã là một sự thỏa hiệp từ phía chúng tôi”, nhà lãnh đạo Ukraine nói.

Một quan chức phương Tây cấp cao mô tả các cuộc đàm phán là nỗ lực mở rộng “sự bảo vệ kiểu Điều 5 nhưng không có Điều 5”.

“Đó là cây cầu hẹp mà mọi người đang cố băng qua”, quan chức này nói với báo The Kyiv Post, và cho biết thêm, “Ukraine muốn sự chắc chắn. Mỹ muốn quyền linh hoạt. Và Liên bang Nga muốn quyền phủ quyết đối với cả hai”.

Theo Tổng thống Zelensky, Kiev chưa có các cuộc đàm phán trực tiếp với Moskva, nhưng ám chỉ rằng một lệnh ngừng bắn dọc theo các tuyến tiền tuyến hiện tại có thể chấp nhận được nếu được đặt trong một thỏa thuận tổng thể rộng hơn.

Châu Âu điều chỉnh với sự dè dặt

Các đồng minh châu Âu, bao gồm Anh, Pháp và Đức, đang tinh chỉnh các đề xuất của Mỹ, theo đó Ukraine sẽ phải nhượng bộ lãnh thổ, từ bỏ tham vọng NATO và chấp nhận các giới hạn đối với lực lượng vũ trang của mình.

Song song đó, họ đang tìm cách ổn định tài chính cho Kiev, bao gồm việc tận dụng các tài sản của Ngân hàng Trung ương Liên bang Nga bị đóng băng để hỗ trợ ngân sách quân sự và dân sự của Ukraine.

Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius gọi sự can dự của Washington là “một dấu hiệu tốt”, đồng thời thừa nhận những nghi ngờ về khuôn khổ đàm phán. “Chắc chắn nó không lý tưởng. Nhưng bạn chỉ có thể nhảy múa với những người đang có mặt trên sàn”, ông Pistorius nói.

Bộ trưởng Quốc phòng Đức cũng cảnh báo việc quá phụ thuộc vào các bảo đảm an ninh mà thiếu sức mạnh của Mỹ, viện dẫn quyết định năm 1994 của Ukraine từ bỏ kho vũ khí hạt nhân để đổi lấy các bảo đảm mà sau này cho thấy chúng không có tác dụng gì. Nếu không có sự tham gia đáng kể của Mỹ, ông Pistorius nói, những lời hứa như vậy “sẽ chẳng có nhiều giá trị”.

Trả lời phỏng vấn báo The Kyiv Post hôm 14/12, ồng Andrew D’Anieri, Phó giám đốc Trung tâm Á-Âu của Hội đồng Đại Tây Dươngcho rằng: “Việc Thủ tướng Đức Merz tham gia sau các cuộc điều phối Ukraine–châu Âu từ tuần trước là khá tích cực”.

Chuyên gia này nói: “Việc Ukraine cho thấy họ có đồng minh và ‘quân bài’ khi tiến tới một thỏa thuận là điều tốt, ngay cả khi chính quyền Mỹ vẫn hoài nghi về sức mạnh và vai trò của châu Âu”.

Italy đã nổi lên như một nhân tố thầm lặng tại Berlin, với việc Thủ tướng Giorgia Meloni thúc đẩy một điều khoản an ninh lấy cảm hứng từ Điều 5 của NATO, dù các câu hỏi về thực thi và ý chí chính trị vẫn còn tồn tại.

(Từ trái sang) Thủ tướng Đức Friedrich Merz, Thủ tướng Anh Keir Starmer, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tại cuộc gặp ở London ngày 8/12/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Câu hỏi chưa có lời đáp

Đối với những người ủng hộ Ukraine, các cuộc đàm phán tại Berlin vừa mang lại động lực vừa tiềm ẩn rủi ro.

Trao đổi với báo The Kyiv Post tối 14/12, ông Doug Klain thuộc Razom, một tổ chức hỗ trợ Ukraine có trụ sở tại Mỹ, gọi các cuộc gặp là “vòng đàm phán căng thẳng nhất cho đến nay trong năm nay”.

Theo ông Klain, “Ukraine rõ ràng sẵn sàng đưa ra những nhượng bộ lớn để đạt được một thỏa thuận. Câu hỏi then chốt là nếu Ukraine và Mỹ nói có, nhưng Liên bang Nga nói không – thì Washington sẽ làm gì?”

Ông Klain nhấn mạnh: “Nếu Mỹ sau đó lựa chọn cuối cùng tiến hành một chiến dịch gây sức ép thực sự đối với Moskva thì vẫn có thể còn hy vọng cho hòa bình”.

Hiện tại, các quan chức đang rà soát các dự thảo văn bản và chuẩn bị quay lại bàn đàm phán.

Như một nhà ngoại giao phương Tây nhận định: “Không ai nghĩ mọi chuyện đã xong. Nhưng lần đầu tiên sau một thời gian dài, người ta ít nhất đang tranh luận về cách kết thúc chiến tranh – chứ không phải là có kết thúc hay không”.

Tại Berlin, chỉ riêng điều đó thôi cũng đã được cảm nhận như một sự chuyển dịch.

Thành Nam/Báo Tin tức và Dân tộc