Thấy gì từ những nỗ lực đàm phán thương mại Mỹ – Trung?

Quan hệ thương mại Mỹ - Trung Quốc vừa trải qua một giai đoạn đầy sôi động với nhiều sự kiện lớn nối tiếp nhau.

Từ vòng đàm phán Madrid tới cuộc điện đàm cao cấp Mỹ - Trung

Quan hệ thương mại Mỹ - Trung Quốc vừa trải qua một giai đoạn đầy sôi động với nhiều sự kiện lớn nối tiếp nhau. Đầu tiên, vòng đàm phán thương mại thứ tư giữa các quan chức hai nước đã diễn ra tại Madrid (Tây Ban Nha) từ ngày 14 đến 15-9-2025.

So với các vòng đàm phán trước đó, vòng đàm phán lần này diễn ra trong bối cảnh không thực sự thuận lợi khi căng thẳng thương mại giữa hai nền kinh tế liên tục gia tăng. Ngay trước thềm đàm phán, Washington đã bổ sung 23 thực thể có trụ sở tại Trung Quốc vào danh sách đen thương mại. Bắc Kinh ngay lập tức đã đáp trả mạnh mẽ bằng các cuộc điều tra nhắm vào ngành công nghiệp bán dẫn Mỹ và sau đó yêu cầu các công ty trong nước ngừng mua chip của Nvidia.

Do vậy, dễ hiểu vì sao triển vọng thành công của vòng đàm phán này ngay từ đầu đã không thực sự khả quan. Các cuộc đàm phán dù được đánh giá là “có tính xây dựng”, nhưng đã kết thúc sớm hơn hai ngày so với dự kiến ban đầu.

Về cơ bản, hai bên chỉ đạt được sự đồng thuận trong một số vấn đề như giảm thiểu rào cản đầu tư; thúc đẩy hợp tác kinh tế, thương mại; và đặc biệt là giải quyết các vấn đề liên quan đến TikTok thông qua hợp tác.

Những tiến triển này đã được tiếp nối bằng cuộc điện đàm giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào ngày 19-9. Trong cuộc điện đàm thứ hai kể từ khi ông Trump quay trở lại Nhà Trắng hồi đầu năm nay, hai nhà lãnh đạo Mỹ - Trung đã trao đổi về nhiều vấn đề từ thương mại cho đến địa chính trị.

Tổng thống Donald Trump sau đó đã mô tả cuộc gọi kéo dài gần hai giờ đồng hồ là “rất hiệu quả”. Hai nhà lãnh đạo đã nhất trí khởi động một loạt các cuộc gặp, bắt đầu bằng hội nghị thượng đỉnh tại Hàn Quốc trong sáu tuần tới, trên cơ sở nỗ lực quản lý cuộc chiến thương mại và “xác định quyền kiểm soát ứng dụng TikTok”.

Về phần mình, Chủ tịch Tập Cận Bình khẳng định quan hệ Mỹ - Trung có thể đạt được “thành công và thịnh vượng chung”. Ông cũng kêu gọi Washington tránh áp đặt các biện pháp thương mại đơn phương, thiết lập môi trường kinh doanh “cởi mở, công bằng và không phân biệt đối xử” cho doanh nghiệp Trung Quốc.

Những kỳ vọng về cuộc gặp bên lề APEC

Theo ông George Chen, Đồng Chủ tịch bộ phận Thực hành kỹ thuật số tại The Asia Group, một trong những thành tựu lớn nhất từ cuộc điện đàm chính là việc hai nhà lãnh đạo xác nhận rằng họ sẽ tiếp tục đối thoại bên lề Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) khai mạc ngày 31-10 tại Gyeongju, Hàn Quốc. Ông Trump cũng cho biết sẽ thăm Trung Quốc đầu năm tới, trong khi Chủ tịch Tập Cận Bình sẽ sang thăm Mỹ “vào thời điểm thích hợp”.

“Một số ý kiến thất vọng vì cuộc gặp sắp tới không diễn ra tại Bắc Kinh. Nhưng như vậy vẫn còn hơn không. Ít nhất thì hai nhà lãnh đạo cũng sẽ gặp nhau và đối thoại. Việc đối thoại là rất quan trọng vào thời điểm hiện tại”, ông George Chen đánh giá.

Nhiều chuyên gia đánh giá, việc lựa chọn địa điểm gặp gỡ ở bên lề một hội nghị tại châu Á cũng phản ánh rõ nét những toan tính của cả hai bên về tiến trình đàm phán.

Ông Scott Kennedy, Giám đốc Chương trình Kinh doanh và Kinh tế Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và Quốc tế (CSIS), nhận định : “Chúng ta đang nói đến một hội nghị thượng đỉnh ở châu Á, chứ không phải ở Mỹ, tức là trên “sân nhà” của ông Tập. Do vậy, khuôn khổ cuộc gặp nhìn chung sẽ mang lại sự thoải mái cho Bắc Kinh. Họ có lẽ cảm thấy ít bị đe dọa hơn so với vài tháng trước”.

Theo bà Bonnie Glaser, Giám đốc Chương trình Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, Quỹ Marshall Đức tại Mỹ: “Việc quyết định gặp gỡ bên lề APEC thay vì để Tổng thống Donald Trump sang Bắc Kinh trong năm nay cho thấy phía Mỹ muốn đạt được thêm một số tiến triển ở những vấn đề mà ông Trump quan tâm trước khi ông đồng ý dự một hội nghị thượng đỉnh tại Trung Quốc”.

Những bước tiến trong vấn đề TikTok

Thành tựu lớn thứ hai từ cuộc điện đàm chính là những bước tiến trong vấn đề TikTok. Tổng thống Donald Trump tỏ ra hào hứng khi cho biết ông cùng Chủ tịch Tập Cận Bình đã “phê duyệt thỏa thuận TikTok”, và một lễ ký kết chính thức sẽ sớm diễn ra.

Wall Street Journal dẫn các nguồn tin cho biết, theo thỏa thuận sơ bộ, một thực thể mới tại Mỹ sẽ vận hành TikTok với khoảng 80% cổ phần thuộc về các nhà đầu tư Mỹ, bao gồm Silver Lake và Oracle. ByteDance, công ty mẹ Trung Quốc, sẽ giữ dưới 20% cổ phần nhằm tuân thủ luật pháp Mỹ.

Thuật toán đề xuất nội dung của TikTok sẽ được sao chép và đào tạo lại dưới sự giám sát của Oracle và Chính phủ Mỹ, nhằm đảm bảo an ninh và tránh kiểm soát từ phía Trung Quốc. Người dùng tại Mỹ có thể tiếp tục sử dụng ứng dụng TikTok hiện tại mà không cần tải ứng dụng mới.

Chính phủ Mỹ dự kiến sẽ nhận một khoản phí hàng tỉ đô la từ thỏa thuận. Tuy nhiên, thỏa thuận vẫn chưa được chốt hoàn toàn, bởi một số chi tiết pháp lý và danh sách nhà đầu tư cuối cùng còn phải được hoàn thiện, trước khi được Tổng thống Donald Trump ký sắc lệnh hành pháp.

Người phát ngôn Đại sứ quán Trung Quốc tại Washington Liu Pengyu gọi thỏa thuận này là “khuôn khổ cơ bản”. Ông nói Chính phủ Trung Quốc sẽ xem xét và phê duyệt các vấn đề liên quan đến TikTok như xuất khẩu công nghệ và cấp phép sử dụng sở hữu trí tuệ theo luật pháp liên quan.

Theo giới phân tích, Trung Quốc nhận thức rõ mong muốn của Tổng thống Donald Trump trong việc giữ TikTok hoạt động tại Mỹ. Kể từ khi trở lại Nhà Trắng, ông từng nhiều lần gia hạn thời hạn cấm ứng dụng vốn đã giúp ông thu hút cử tri trẻ trong cuộc bầu cử hồi năm ngoái - dù chính ông là người khởi xướng nỗ lực ngăn chặn TikTok trong nhiệm kỳ đầu tiên.

Phó Giáo sư Brian Wong tại Đại học Hồng Kông (Trung Quốc) nhận định rằng Chính phủ Trung Quốc đã khéo léo tận dụng TikTok - một công cụ không quá quan trọng với giới chính trị Bắc Kinh nhưng lại rất quan trọng với phong trào MAGA ở Mỹ - để đổi lấy các nhượng bộ khác, có thể bao gồm nới lỏng kiểm soát xuất khẩu chất bán dẫn, nới lỏng các biện pháp hạn chế đầu tư, và tháo gỡ thuế quan.

Yun Sun, Giám đốc Chương trình Trung Quốc tại Stimson Center, cho rằng sự hợp tác về TikTok cho thấy sự linh hoạt của Trung Quốc trong việc ứng xử với Mỹ. Từ chỗ phản đối sức ép của Washington về việc bán TikTok, giờ đây, Bắc Kinh mô tả thỏa thuận mới là “cùng có lợi”, nhấn mạnh đến việc tôn trọng quyền doanh nghiệp và nguyên tắc thị trường.

Quan hệ thương mại Mỹ - Trung Quốc vừa trải qua một giai đoạn đầy sôi động với nhiều sự kiện lớn nối tiếp nhau.

Các điểm nóng chưa được giải quyết

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, quan hệ thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vẫn còn nhiều điểm nóng chưa được giải quyết. Theo ông Sun Chenghao, Giám đốc Chương trình Mỹ - châu Âu tại Trung tâm An ninh và Chiến lược quốc tế Đại học Thanh Hoa, các điểm nóng này bao gồm cáo buộc về buôn bán fentanyl, cũng như mức thặng dư thương mại khổng lồ của Trung Quốc với Mỹ.

“Dù các cuộc trao đổi gần đây đã tạo không gian để xử lý vấn đề TikTok, nhưng các bên đều nhận thấy rằng quan hệ kinh tế Mỹ - Trung vẫn bị chính trị hóa nặng nề”, ông Sun nói. “Trừ khi hai nước có thể cải thiện quan hệ thương mại một cách căn bản… sẽ rất khó để quan hệ kinh tế song phương thực sự phục hồi”.

Mỹ và Trung Quốc đã bị cuốn vào “cuộc chiến thương mại leo thang” từ đầu năm nay, với mức thuế vọt lên tới ba chữ số, trước khi hai nước đạt được một “thỏa thuận tạm hoãn áp thuế” hồi tháng 5-2025. Kể từ đó, hai bên đã tổ chức nhiều cuộc đàm phán để tìm kiếm một thỏa thuận lâu dài hơn. Xuyên suốt các vòng đàm phán, Bắc Kinh vẫn giữ “lập trường cứng rắn” và cho thấy họ có nhiều công cụ đòn bẩy.

Đầu tiên là đất hiếm. Hồi tháng 4, để đáp trả mức thuế cao ngất ngưởng của Washington, Bắc Kinh đã đưa ra các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt đối với các nguyên liệu thô cần thiết để sản xuất máy bay không người lái quân sự, thiết bị điện tử tiêu dùng và cả thuốc điều trị ung thư - một động thái khiến giới chức và doanh nghiệp Mỹ lo ngại. Đến tháng 6, sau các cuộc đàm phán tại London, Bắc Kinh đã “đồng ý đẩy nhanh” quá trình xuất khẩu đất hiếm.

Trước thềm các cuộc đàm phán tại Tây Ban Nha, trọng tâm đã chuyển sang trí tuệ nhân tạo (AI) và chip bán dẫn - hai lĩnh vực đóng vai trò ngày càng quan trọng trong “cạnh tranh Mỹ - Trung”. Các cuộc điều tra vào ngành chip của Mỹ, và cáo buộc Tập đoàn Nvidia “vi phạm” luật chống độc quyền của Trung Quốc đã trở thành một phần trong “hộp công cụ” mà Bắc Kinh sử dụng để gây sức ép với Washington.

Thương mại nông nghiệp cũng là một lĩnh vực quan trọng khác mang lại lợi thế cho Trung Quốc. Lần đầu tiên kể từ năm 1999, Trung Quốc đã không mua bất kỳ lô đậu tương nào của Mỹ vào đầu mùa xuất khẩu. Đây được coi là đòn giáng mạnh vào ngành nông nghiệp Mỹ, bởi trong năm ngoái, hơn một nửa kim ngạch xuất khẩu đậu tương của Mỹ - khoảng 12 tỉ đô la là dành cho thị trường Trung Quốc.

“Đây là một dấu hỏi lớn”, bà Even Pay, chuyên gia nông nghiệp tại công ty nghiên cứu Trivium China nhận định. “Nếu người mua Trung Quốc không quay lại thị trường, nước Mỹ sẽ phải đối mặt với tình trạng dư cung đậu tương rất lớn… điều này có nghĩa là nông dân sẽ chịu áp lực tài chính khổng lồ”. Do áp lực đó, bà Pay cho rằng việc Trung Quốc mua đậu tương có thể sẽ được đưa vào thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung trong tương lai.

Bắc Kinh vẫn có nhiều lý do để đàm phán

Tuy nhiên, dù sở hữu các công cụ gây sức ép, Bắc Kinh cũng có nhiều lý do để ngồi vào bàn đàm phán. Theo báo Bưu điện Hoa Nam buổi sáng, xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ đã giảm 15,5% trong tám tháng đầu năm 2025, trong đó, một số địa phương hứng chịu mức sụt giảm đặc biệt mạnh như Vân Nam (giảm 71%), Sơn Tây (giảm 47,9%), Thanh Hải (giảm 39,8%).

Đồ nội thất, đồ chơi, giày dép... những mặt hàng khó đa dạng hóa thị trường ngoài Mỹ, đều ghi nhận mức giảm mạnh, trong khi việc thay đổi chính sách miễn thuế cho hàng hóa giá trị nhỏ (de minimis) cũng tác động tiêu cực đến thương mại điện tử xuyên biên giới từ Trung Quốc vào Mỹ.

Trung Quốc đã xoay sở để bù đắp một phần sự suy giảm này bằng cách tăng xuất khẩu sang các nước Đông Nam Á và châu Phi. Nhờ vậy, theo ông Hu Zhongzhong, chuyên gia thương mại quốc tế tại Đại học Ngoại thương và Kinh tế Quốc tế Bắc Kinh, “nền kinh tế Trung Quốc đã vượt qua cơn bão thuế quan tốt hơn dự đoán”.

Tuy nhiên, trên thực tế, nền kinh tế Trung Quốc hiện vẫn đang chật vật với tình trạng thiếu cơ hội việc làm cho sinh viên mới tốt nghiệp, giảm phát kéo dài và khủng hoảng bất động sản khiến “tiết kiệm của các hộ gia đình” trên khắp đất nước bị bào mòn. Và một cuộc chiến thương mại kéo dài sẽ chỉ làm những khó khăn này thêm tồi tệ.

“Từ góc nhìn của Trung Quốc, họ muốn đạt được thỏa thuận”, chuyên gia Yun Sun tại Stimson Center nhận định, “họ sẽ sẵn sàng nhượng bộ, giống như những gì chúng ta đã thấy trong vấn đề TikTok, nhưng tôi không nghĩ họ sẵn sàng cúi mình để nói “đồng ý” với tất cả yêu cầu từ phía Mỹ”.

Nguồn: Washington Post, SCMP, CNN, Al Jazeera, Global Times, Reuters, WSJ

Ngân Diệp