Thấy gì từ vụ ám sát ông Ismail Haniyeh?

Kể từ khi cái chết của ông được công bố, đã có rất nhiều phản ứng từ các thành viên của “Trục kháng chiến”. Nhóm này tập hợp một số quốc gia, các nhóm chính trị, quân sự và khủng bố để chống lại Israel. Nhóm bao gồm Iran, Syria, Thổ Nhĩ Kỳ, Hamas, nhóm khủng bố Hồi giáo Jihad, phong trào Hezbollah của người Shiite ở Lebanon và phiến quân Houthi ở Yemen.

Nhà lãnh đạo chính trị Ismail Haniyeh của phong trào Hamas đã bị ám sát ngay tại Thủ đô Tehran của Iran.

Lời đe dọa từ “Trục kháng chiến”

Tổng thống Iran Massoud Pezeshkian thề sẽ khiến những kẻ chủ mưu “hối hận” vì “hành động hèn nhát” này. Ông Pezeshkian tuyên bố trên mạng xã hội X, bày tỏ lòng kính trọng đối với ông Ismail Haniyeh, được mô tả là “nhà lãnh đạo can đảm”. Lãnh đạo tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei tuyên bố sẽ giáng “hình phạt nghiêm khắc” đối với Israel.

Ông nói: “Với hành động này, chế độ tội phạm và khủng bố theo chủ nghĩa Do Thái đã chuẩn bị nền tảng cho sự trừng phạt nghiêm khắc dành cho chính mình và chúng tôi coi nhiệm vụ của mình là trả thù cho máu của Haniyeh đã đổ trên lãnh thổ Cộng hòa Hồi giáo Iran”, ông tuyên bố trong một thông cáo với hãng thông tấn chính thức Irna. Chính phủ Iran cho biết trong một tuyên bố: “Cộng hòa Hồi giáo Iran đã công bố 3 ngày quốc tang sau cái chết của ông Ismail Haniyeh”.

Là thành viên của “Trục kháng chiến”, Thổ Nhĩ Kỳ lên án vụ ám sát thủ lĩnh Hamas, người thân cận với Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan: “Chúng tôi lên án vụ ám sát người đứng đầu văn phòng chính trị Hamas, Ismail Haniyeh, trong một hành động hèn hạ ở Tehran”. Bộ Ngoại giao nước này cho rằng, “cuộc tấn công này cũng nhằm mục đích mở rộng cuộc chiến ở Gaza sang quy mô khu vực”.

Ông Recep Tayyip Erdogan bày tỏ sự đau buồn trước “vụ ám sát hèn nhát” đối với “người anh em” Ismail Haniyeh. “Xin Chúa rủ lòng thương người anh em Ismail Haniyeh của tôi, người đã tử vì đạo sau cuộc tấn công đê hèn này”, ông nói trên mạng xã hội X.

Ông Ismail Haniyeh là người đối thoại đặc quyền của Ankara, phóng viên Anne Andlauer ở Istanbul nhắc lại. Ông đã ủng hộ chính trị vững chắc cho phong trào Hồi giáo Palestine trong cuộc chiến ở Gaza. Tổng thống Erdogan còn tiếp đón ông Ismail Haniyeh cách đây 3 tháng. Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ đã nói chuyện với ông qua điện thoại 2 tuần trước.

Mặc dù bị loại khỏi các nỗ lực hòa giải, Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố có một số ảnh hưởng đối với Hamas, từ lâu đã có văn phòng ở nước này. Một lần nữa vào đầu tuần này, ông Tayyip Erdogan tuyên bố rằng Hamas đã chấp nhận đề xuất ngừng bắn theo lời khuyên của Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng Israel đã khiến đề xuất này thất bại.

Người đối thoại đặc quyền, Ismail Haniyeh, trong những tháng gần đây, đặc biệt tham gia vào nỗ lực ngoại giao của Thổ Nhĩ Kỳ nhằm đàm phán trao đổi con tin Israel với các tù nhân Palestine. Do đó, vụ ám sát lãnh đạo Ismail Haniyeh làm làm gia tăng nỗi lo ngại chính của Thổ Nhĩ Kỳ kể từ khi bắt đầu chiến tranh: Đó là xung đột leo thang trên toàn khu vực.

Căng như dây đàn

Vẫn còn phải chờ xem liên minh do Iran đứng đầu sẽ có hành động gì để đáp trả đối với thế lực gây ra cái chết của ông Haniyeh. Abdolrasool Divsallar, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu giải trừ quân bị của Liên hợp quốc, cho biết một phản ứng “phối hợp” từ Iran và các lực lượng ủy nhiệm của nước này có thể nằm trong kế hoạch như một phương tiện để tăng mức độ nguy hiểm. “Tôi nghĩ, điều quan trọng là số lượng và quy mô của phản ứng cũng như mức độ phối hợp và tôi nghĩ chúng ta chưa từng thấy một cuộc tấn công phối hợp nào nhằm vào Israel cùng lúc”, ông nói với Middle East Eye.

Cuộc tấn công của Iran vào Israel hồi tháng 4 được thiết kế để thể hiện phản ứng từ Cộng hòa Hồi giáo, nhưng trên thực tế, vụ việc không gây ra thương vong và thiệt hại ở mức tối thiểu. Nhưng, một tiền lệ đã được thiết lập và một cuộc tấn công trực tiếp vào một trong những nhà lãnh đạo chính trị cấp cao nhất của Palestine tại Iran - với tư cách là khách mời trong lễ nhậm chức của tân tổng thống - lại là một vấn đề khác.

“Tôi nghĩ trong trường hợp này, mọi chuyện có thể diễn ra theo một trong 2 cách”, Seamus Malekafzali, một nhà văn người Mỹ gốc Iran chuyên viết về Iran, cho biết. “Nếu các phương tiện truyền thông và các chính trị gia tập trung đưa tin về ông Haniyeh như một người đã tử vì đạo và rằng cái chết của ông sẽ được trả thù, nhưng lại tránh xa chủ quyền, thì tôi nghĩ Iran có thể sẽ hài lòng khi đáp trả bằng cách ủng hộ các hành động của Hezbollah hoặc người Yemen”, ông nói thêm.

“Tuy nhiên, nếu bắt đầu nói về các cuộc thảo luận về đất đai, về chủ quyền bị xâm phạm, do đó tập trung vào mối quan tâm về lòng tự hào dân tộc và lòng yêu nước, vượt ra ngoài mối quan hệ đồng minh với người Palestine thì trên thực tế, họ có thể trực tiếp làm điều gì đó”, ông Malekafzali lưu ý.

“Tôi nghĩ rằng, phe “Trục kháng chiến” phải phản ứng theo cách nào đó. Nếu không, điều đó sẽ gây nguy hiểm cho mục đích của liên minh”, ông Malekafzali nói, “khi Hamas được cho là đang đàm phán thay mặt cho “Trục kháng chiến” bởi thủ lĩnh Hezbollah Hassan Nasrallah và những người khác, sau đó thủ lĩnh Hamas bị giết, tại Iran, theo cách trắng trợn như vậy, có vẻ là một cuộc không kích hoặc một cuộc tấn công bằng tên lửa, không chỉ là một vụ ám sát đơn thuần, thì bạn phải làm gì đó - nếu không, Israel sẽ biết rằng những ranh giới đỏ mà họ nghĩ là tồn tại trước đây thực tế là không tồn tại”.

Ngôi nhà có căn phòng nơi ông Ismail Haniyeh bị ám sát.

Bên bờ vực hỗn loạn?

Qatar lên án vụ ám sát lãnh đạo Hamas, coi đây là “tội ác ghê tởm” và cảnh báo về “leo thang nguy hiểm” trong khu vực. Qatar coi vụ ám sát là một “sự vi phạm trắng trợn luật pháp quốc tế và luật nhân đạo, có thể khiến khu vực rơi vào hỗn loạn và làm tổn hại đến cơ hội hòa bình”, theo thông cáo báo chí của Bộ Ngoại giao nước này.

Qatar là nơi tổ chức bộ phận chính trị của Hamas, trong đó có ông Haniyeh và làm trung gian cho các cuộc đàm phán về một lệnh ngừng bắn ở Dải Gaza. Thủ tướng Qatar Mohammed bin Abdelrahmane Al-Thani đã đặt câu hỏi về tính khả thi của việc tiếp tục hòa giải giữa Israel và Hamas sau vụ ám sát này. “Các vụ ám sát chính trị và việc tiếp tục nhắm mục tiêu vào dân thường ở Gaza khiến chúng tôi đặt câu hỏi làm thế nào hòa giải có thể thành công khi một bên ám sát nhà đàm phán của bên kia”, ông Sheikh Mohammed nói trên X. “Hòa bình cần những đối tác nghiêm túc”, ông cho biết, khi đàm phán về một lệnh ngừng bắn ở Gaza đang trì trệ.

Syria cũng có quan điểm tương tự khi khẳng định rằng cái chết của thủ lĩnh Hamas có thể làm “bùng nổ toàn khu vực”. Bộ Ngoại giao Syria cho biết trong một tuyên bố: “Syria tố cáo sự xâm lược trắng trợn của người Do Thái và sự vi phạm nghiêm trọng chủ quyền đối với Cộng hòa Hồi giáo Iran”.

Nga cũng tố cáo “một vụ ám sát chính trị hoàn toàn không thể chấp nhận được và điều này sẽ dẫn đến căng thẳng leo thang hơn nữa”, Thứ trưởng Ngoại giao Nga Mikhail Bogdanov nói với hãng thông tấn nhà nước RIA Novosti.

Người phát ngôn của Chính phủ Afghanistan bày tỏ sự tiếc nuối về “một mất mát lớn lao”. Zabihullah Mujahid, người phát ngôn của Taliban nói thêm: “Ông Haniyeh để lại những bài học về sự phản kháng, kiên nhẫn, bao dung và sự hy sinh cho những người theo sau ông”. Bộ Ngoại giao Pakistan cho biết “vụ ám sát” lãnh đạo Hamas là “hành động vô trách nhiệm” và tạo thành “sự leo thang nguy hiểm ở một khu vực đang bất ổn”.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc bày tỏ: “Chúng tôi rất quan ngại về vụ việc, chúng tôi cực lực phản đối và lên án vụ ám sát này”, Mao Ninh, Người phát ngôn ngoại giao Trung Quốc, tuyên bố.

Phương Tây lo ngại “logic trả thù” và yêu cầu ngừng bắn ở Gaza

Chính phủ Đức, có truyền thống ủng hộ Israel, cho biết sau vụ ám sát thủ lĩnh Hamas ở Tehran và một hành động quân sự nhắm vào một chỉ huy của Hezbollah ở Tehran, “logic của việc trả thù” ở Trung Đông “không phải là con đường đúng đắn”. Người phát ngôn Sebastian Fischer tại Bộ Ngoại giao nước này nói với báo chí: “Điều quan trọng là tránh leo thang hơn nữa và lây lan xung đột trong khu vực, trước hết cần phải giữ một cái đầu lạnh và phản ứng bình tĩnh”.

Về phần mình, Liên minh châu Âu kêu gọi “tất cả các bên” thể hiện “sự kiềm chế lớn nhất” và tránh “bất kỳ sự leo thang nào nữa”. Peter Stano, người phát ngôn của người đứng đầu cơ quan ngoại giao châu Âu Josep Borrell tuyên bố: “Quan điểm của EU về nguyên tắc là bác bỏ các vụ hành quyết ngoài tư pháp và ủng hộ pháp quyền, kể cả trong bối cảnh công lý hình sự quốc tế”. Ông nói thêm: “Không quốc gia hay dân tộc nào được hưởng lợi từ sự leo thang mới ở Trung Đông”.

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã từ chối bình luận về cái chết của lãnh đạo Ismail Haniyeh, nhưng nhấn mạnh “sự bắt buộc” phải đạt được lệnh ngừng bắn ở Gaza. “Tất nhiên, tôi đã xem tin tức và tất cả những gì tôi có thể nói với bạn vào lúc này là không có gì phải nghi ngờ về tầm quan trọng của việc đạt được lệnh ngừng bắn”, ông nói, khi được hỏi trong một diễn đàn thảo luận ở Singapore, đồng thời khẳng định rằng Mỹ “không được thông báo và cũng không liên quan” đến vụ tấn công ở Tehran.

Một kịch bản khác?

Các hành động của Israel trong ngày qua đã khiến một số người tin rằng chiến tranh sắp bắt đầu và đây là những nước cờ đầu tiên. Nhưng, có thể có một kịch bản ngược lại. Các cuộc tấn công nhắm vào Shukr và Haniyeh có thể sẽ giúp giảm căng thẳng. Israel đã thực hiện các vụ ám sát như là một lựa chọn thay thế cho việc tấn công toàn diện Hezbollah. Thông điệp của những vụ ám sát có thể khiến Hamas và Hezbollah (cũng như các nhóm khác) hiểu rằng Iran không thể bảo vệ được họ. Hay, nói như báo Atlantic: "Họ vẫn còn sống chỉ vì Israel chưa quyết định giết họ".

Ảnh hưởng của cái chết của ông Haniyeh đối với cuộc chiến ở Gaza có thể không lớn như người ta tưởng. Ông Haniyeh là một nhà lãnh đạo chính trị, nhưng trong suốt 10 tháng qua, ông gần như không đạt được bất kỳ thỏa thuận chính trị nào. Ví dụ như cuộc tấn công ngày 7/10/2023, không phải do ông mà do ông Yahya Sinwar chỉ huy, người không có ý định đàm phán.

Việc ám sát Haniyeh không cải thiện triển vọng đạt được thỏa thuận hòa bình hoặc giải pháp chính trị, vì ông không phải là người đang nắm quyền quyết định chính về các chiến lược quân sự hoặc đàm phán. Israel đã quen với tình thế tiến thoái lưỡng nan này: “Đôi khi, người sẵn sàng đàm phán hoặc thảo luận về các thỏa thuận không phải là người có quyền quyết định cuối cùng”.

Iran là một nước bảo trợ quan trọng cho các nhóm vũ trang như Hezbollah và Houthi. Israel có thể tấn công trực tiếp các nhóm này, nhưng việc tấn công Iran, quốc gia bảo trợ chính, có thể dẫn đến xung đột quy mô lớn hơn hoặc thậm chí chiến tranh toàn diện. Trong tình huống này, Israel đã chọn một cách trung gian.

Thay vì tấn công trực tiếp vào Iran, Israel đã thực hiện các cuộc tấn công nhằm vào đồng minh của Iran, trên lãnh thổ Iran, để gửi thông điệp rằng Iran không thể bảo vệ các đồng minh của mình. Điều này có nghĩa là Israel đang chứng minh rằng, mối quan hệ giữa Iran và các nhóm được Iran bảo trợ không bền chặt như trước đây. Nếu thông điệp này đúng như dự đoán, vụ ám sát ông Haniyeh sẽ làm giảm căng thẳng trong khu vực thay vì làm chúng gia tăng.

Mộc Thạch (Tổng hợp)