Thầy thuốc chiến khu xanh

Ngành Y tế Phú Yên ngày càng lớn mạnh về số lượng và chất lượng, nhất là phát triển y học hiện đại.

Trong ảnh:

Một ca phẫu thuật niệu tại Bệnh viện Sản - Nhi Phú Yên. Ảnh: YÊN LAN

9 năm kháng chiến chống Pháp

Sau Cách mạng Tháng Tám, khi thực dân Pháp nổ súng xâm lược tạm chiếm Nha Trang và tỉnh Khánh Hòa ngày 23/10/1945, chính quyền cách mạng tỉnh Phú Yên tổ chức Ban Dân y, mở một phòng bệnh với quy mô 30 giường bệnh, tiếp nhận, cấp cứu và điều trị thương binh chặn địch ở phòng tuyến đèo Cả. Đầu năm 1946, phòng bệnh Ban Dân y đổi thành Bệnh xá Quân y Phan Đình Phùng, có thời điểm tăng lên 150-250 giường bệnh, để kịp thời cứu chữa thương binh và cả người dân.

Tháng 2/1946, Đại đoàn 27 được thành lập, đóng quân tại TX Tuy Hòa, Bệnh xá Quân y Phan Đình Phùng trở thành quân y viện của đại đoàn. Quân khu 5 tăng cường về Phú Yên các bác sĩ: Lê Khắc Quyến, Dương Bá Bành, Trương Gia Thọ và thành lập thêm một quân y viện ở tỉnh lỵ Sông Cầu do bác sĩ Dương Bá Bành phụ trách. Tháng 3/1946, trung ương tăng cường cho Phú Yên một tổ phẫu thuật do bác sĩ Hoàng Đình Cầu phụ trách.

Ngoài hệ thống quản lý của Đại đoàn 27, Trung đoàn 79, còn có Bệnh xá Quân y Trung đoàn 84 đóng ở Bàn Nham, Bàn Thạch (xã Hòa Xuân, huyện Tuy Hòa cũ). Để đáp ứng vai trò là tỉnh địa đầu của vùng tự do Liên khu 5, chính quyền cách mạng tỉnh Phú Yên thành lập Ty Y tế, bổ nhiệm y sĩ Phạm Như Trác làm trưởng ty. Ngành Y tế của tỉnh nhanh chóng đào tạo đội ngũ, mở rộng cơ sở điều trị khắp các địa phương đáp ứng yêu cầu cứu chữa thương bệnh binh, phòng và chữa bệnh cho người dân trong toàn tỉnh suốt 9 năm kháng chiến chống Pháp.

Xây dựng cơ sở y tế rộng khắp các chiến trường

Bà Đàm Thị Lý nhớ lại những năm tháng oanh liệt tham gia chữa bệnh trong chiến tranh. Ảnh: PHẠM THÙY

Bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ, sau khi có Nghị quyết 15, đoàn cán bộ Phú Yên hơn 30 người được trung ương phân công về quê hương có một thầy thuốc là y tá trưởng Lý Kim Châu (Xuân). Người thầy thuốc này đã tổ chức trạm xá đầu tiên của tỉnh Phú Yên ở Ma Dú (xã Phước Tân, huyện Sơn Hòa). Sau đó, Quân khu 5 điều động y sĩ Nguyễn Văn Thi (Hải) vào làm trạm trưởng. Sau khi Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam ra đời (20/12/1960), Tỉnh ủy Phú Yên thành lập Ban Y tế vào tháng 4/1961, tại suối Cà Tơn (xã Phước Tân), do y sĩ Nguyễn Văn Thi phụ trách.

Sau đó, trung ương và Khu 5 chi viện cho Phú Yên 4 đoàn cán bộ y tế để đáp ứng yêu cầu cứu chữa bệnh cho thương binh và người dân, trong đó có nhiều thầy thuốc là người Phú Yên. Bác sĩ Phan Công (người Phú Yên) được trung ương phân về Ban Y tế Khu 6 năm 1970, trên đường ra Bắc chữa bệnh, khi đến Phú Yên ông xin ở lại và được Khu ủy Khu 5 quyết định về làm Bệnh xá trưởng Bệnh xá Trúc Bạch và sau đó làm Trưởng ban Dân y tỉnh. Một thế hệ thầy thuốc trí thức từ miền Bắc phơi phới vào chiến trường, nên lãnh đạo tỉnh Phú Yên đặt tên bệnh xá là Trúc Bạch để hoài niệm về thủ đô ở hậu phương lớn miền Bắc.

Ngoài bệnh xá Trúc Bạch, các huyện đều có trạm xá. Phú Yên còn thành lập Bệnh xá Tiền Phương (trung tuyến), tiếp nhận kịp thời thương bệnh binh từ tuyến mặt trận đưa về và thành lập thêm ở tỉnh (tuyến y tế tỉnh) Bệnh xá Hồ Tây, Bệnh xá Sông Ba và các trạm xá dã chiến khắp các chiến trường nóng bỏng ở các địa phương.

Lực lượng thầy thuốc Phú Yên từ tỉnh đến cơ sở được tăng cường cả chất và lượng. Phú Yên còn cử đội ngũ thầy thuốc về Ban Y tế Khu 5 để đào tạo nâng cao trình độ đáp ứng yêu cầu công tác. Trường đào tạo y tế của tỉnh chính thức thành lập năm 1965, tại Hóc Kè (xã Sơn Long, Sơn Hòa). Ngày 10/4/1972, Phú Yên thành lập Trại Điều dưỡng, tiền thân của Bệnh viện Phục hồi chức năng hiện nay, tại thôn Trung Trinh, xã Sơn Long.

Ngày 1/4/1975, lá cờ chiến thắng tung bay trên đỉnh tháp Nhạn, quê hương Phú Yên sạch bóng quân thù. Dưới sự chỉ đạo của Ban Quân chính tỉnh, Ban Dân y tỉnh tiếp quản bệnh viện, kho thuốc, cùng các cơ sở ý tế khác, giữ gìn, bảo quản nguyên vẹn tài sản, thuốc men, dụng cụ y tế và nhanh chóng triển khai hoạt động, kịp thời phục vụ thương binh, Nhân dân và cả tù, hàng binh của địch.

Áo trắng băng qua lửa đạn

Năm 1966, sau khi tốt nghiệp Trường đại học Y Hà Nội, bác sĩ trẻ Huỳnh Thị Kim Huê (quê Thừa Thiên - Huế) được tăng cường về công tác ở chiến trường Phú Yên. Trong buổi gặp mặt thầy thuốc qua các thế hệ, do Sở Y tế tổ chức nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam, nữ bác sĩ chiến khu xanh một thời chia sẻ: Tôi được phân công phụ trách điều trị thương bệnh binh tại Bệnh xá huyện Tuy An (mật danh Y13) đến cuối năm 1972. Đây là quãng thời gian địch đánh phá ác liệt, Y13 phải liên tục thay đổi địa điểm, từ An Lĩnh dời qua An Xuân rồi xuống An Nghiệp... Chúng tôi vừa điều trị, vừa lo chạy càn. Cứ 10 ngày, nửa tháng giặc lại càn một lần, phải di tản. Cũng không hiểu được làm sao có thể sống sót giữa mưa bơm bão đạn như vậy”, bác sĩ Huỳnh Thị Kim Huê nhớ lại.

Còn bà Đàm Thị Lý, cuối tháng 10/1961, sau khi tham gia giải thoát thành công Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, nữ y tá quê Bình Kiến, TP Tuy Hòa này thoát ly về công tác tại Bệnh xá Hồ Tây. Bà Lý nhớ lại: Thời kỳ đó, đói cơm, lạt muối là chuyện thường ngày. Gạo không có, anh chị em chúng tôi phải ăn trái sung, trái cây rừng... trừ cơm. Đang chữa trị thương binh, nghe pháo kích, giặc càn phải di tản là chuyện thường ngày.

Trong kháng chiến chống Mỹ, các ca phẫu thuật thương binh được tiến hành từ ban ngày cho đến ban đêm, dưới ánh đèn măng xông có dụng cụ chụp che sáng nhằm tránh không để máy bay địch phát hiện. Lương thực, thuốc men được tiếp tế từ miền Bắc vào rất ít ỏi, có những ca phẫu thuật bác sĩ chỉ có dao và kháng sinh, dịch truyền tự chế mà không hề có một giọt thuốc gây tê!

Không chỉ điều trị, những người thầy thuốc còn tích cực tăng gia sản xuất để có thêm lương thực, thực phẩm cho thương, bệnh binh và cho chính mình. Hơn thế, các y bác sĩ thời chiến còn là những chiến sĩ thực thụ, trải qua tuổi xanh trong hai cuộc kháng chiến “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Các thầy thuốc một vai hai nhiệm vụ, vừa chăm sóc thương bệnh binh vừa tham gia chống càn, cứu đồng đội trong các chiến dịch dưới mưa bom bão đạn. “Trong hoàn cảnh vô cùng khó khăn gian khổ, chúng ta vẫn lạc quan, hoàn thành nhiệm vụ được giao, vẫn vui vẻ điều trị, chăm sóc thương bệnh binh”, nữ y tá Đàm Thị Lý nói.

Nhân kỷ niệm 70 năm Ngày Thầy thuốc Việt Nam, tìm trong lịch sử, trong suốt hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, ngành Y tế Phú Yên đã âm thầm cống hiến, trở thành hậu phương vững chắc cho quân dân ta. Những người thầy thuốc không chỉ cứu chữa thương binh mà còn trực tiếp cầm súng chiến đấu, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc. Trong khói lửa chiến tranh, họ là những anh hùng không danh hiệu, những con người viết nên bản hùng ca thầm lặng giữa bom đạn. Nhiều cán bộ, nhân viên y tế đã hy sinh tính mạng hoặc một phần thân thể của mình để bảo toàn tính mạng của thương bệnh binh. Họ xứng đáng được tôn vinh, để thế hệ hôm nay và mai sau luôn nhớ về những cống hiến không thể nào quên. Họ sống mãi trong lòng hậu thế về một thời “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”.

PHẠM THÙY