Thêm hàng loạt di chứng mới ở người khỏi Covid-19

Lauren Nichols mắc Covid-19 lần đầu tiên vào ngày 10/3/2020. Các triệu chứng người phụ nữ này gặp phải là mệt mỏi rã rời, đau đầu, sương mù não.

"Thực quản của tôi rất đau đớn, mỗi lần hít thở không khí là một lần tôi cảm tưởng như muốn chết", nữ bệnh nhân tại Mỹ tâm sự. Các bác sĩ chẩn đoán cô bị trào ngược axit hậu Covid-19.

Khi nhiễm virus, Lauren cho rằng các triệu chứng sẽ biến mất sau vài tuần. Nhưng hai năm trôi qua, người phụ nữ này vẫn mòn mỏi hy vọng, chờ đợi các nhà khoa học tìm ra cách chữa trị hội chứng Long Covid.

Tại Mỹ, tháng 7/2021, hội chứng này đã được chính quyền coi là một dạng khuyết tật. Ngày càng nhiều nghiên cứu cho thấy những gì giới khoa học biết về hậu Covid-19 vẫn còn rất ít ỏi. Và chúng ta vẫn đang phải chiến đấu với kẻ thù vô hình đầy nguy hiểm.

Triệu chứng nhiều, không thể nắm bắt hết

Long Covid-19 là thuật ngữ chung chỉ những vấn đề sức khỏe mới hoặc xuất hiện trở lại sau khi người bệnh khỏi Covid-19. Các triệu chứng sẽ có từ nhẹ (đau đầu, mệt mỏi, mất ngủ) đến suy nhược (tổn thương cơ quan, đông máu, sương mù não, vấn đề về sức khỏe tâm thần).

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) liệt kê một số triệu chứng kéo dài hậu Covid-19 là khó thở, hụt hơi; mệt mỏi; kiệt sức khi tập luyện; khó suy nghĩ, thiếu tập trung (sương mù não); ho; đau ngực hoặc đau dạ dày; nhức đầu; tim đập nhanh; đau khớp hoặc cơ; cảm giác tê bì tay chân như kim châm; tiêu chảy; khó ngủ; sốt; chóng mặt khi đứng (lâng lâng); phát ban; thay đổi tâm trạng; thay đổi khứu giác hoặc vị giác; rối loạn kinh nguyệt...

TS Nasia Safdar, Giám đốc y tế kiểm soát nhiễm trùng, Đại học Wisconsin, Mỹ, trả lời phỏng vấn của Cnet: "Chìa khóa để nhận biết người mắc hội chứng Long Covid là các triệu chứng mới phát triển hoặc không bao giờ biến mất, bắt đầu khoảng 30 ngày sau khi F0 nhiễm virus. Mọi người khó mô tả rõ những triệu chứng đó nhưng họ rõ ràng nhận thấy sự thay đổi so với trước đây".

Mất khứu giác là triệu chứng phổ biến nhiều người mắc Covid-19 trong giai đoạn đầu của đại dịch gặp phải. Ảnh: Dmitry Marchenko/EyeEm.

Điều đặc biệt là các triệu chứng như mất khứu giác, vị giác lại xuất hiện ở những người nhiễm biến chủng trước đó nhiều hơn. Số khác khi kéo dài có thể đe dọa tính mạng, bao gồm tổn thương thận như kết quả mà một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Journal of American Nephrology vào tháng 9/2021 đã chỉ ra.

Theo Mayo Clinic, triệu chứng kéo dài hậu Covid-19 cũng đã được ghi nhận là gây tổn thương não, tim, phổi, hình thành cục máu đông, chứng viêm đa hệ.

Trong báo cáo vào tháng 1 của CDC, trẻ em dưới 18 tuổi bị nhiễm nCoV hơn 30 ngày trước đó có khả năng mắc tiểu đường cao hơn. Nghiên cứu khác có quy mô lớn trên tạp chí BMJ của Hiệp hội Y khoa Anh phát hiện người mắc Covid-19 cũng có nguy cơ cao gặp vấn đề về sức khỏe tâm thần như lo lắng, trầm cảm.

Các nhà nghiên cứu xem xét dữ liệu từ cơ sở dữ liệu chăm sóc sức khỏe quốc gia của Bộ Cựu chiến binh Mỹ cho thấy ngay cả những người mắc bệnh nhẹ cũng dễ gặp vấn đề về nhận thức, tâm lý như rối loạn giấc ngủ, suy giảm nhận thức...

Trong khi đó, nghiên cứu khác được công bố trên tạp chí Nature phát hiện những thay đổi về cấu trúc trong não, mất chất xám ở nhiều bệnh nhân 51-81 tuổi. Ngoài ra, họ còn có tổn thương mô đối ở các vùng kết nối chức năng với vỏ khứu giác chính, nơi xử lý mùi.

Hai nghiên cứu được công bố trên tạp chí Frontiers in Aging Neuroscience chỉ ra hơn 50% người tham gia không thể làm việc trong thời gian dài và 1/3 mất việc vì di chứng hậu Covid-19.

Theo một nghiên cứu từ Đại học Cambridge, Anh, gần 2/3 số người bị ảnh hưởng lâu dài từ Covid-19 gặp các vấn đề về khả năng tập trung và trí nhớ. Khoảng 78% cho biết khó tập trung, 69% báo cáo bị sương mù não (được mô tả là suy nghĩ chậm chạp hoặc "mờ mịt"), 68% hay quên và 60% có vấn đề trong việc tìm từ thích hợp trong lời nói.

Những con số không thể đo đếm

Chính xác có bao nhiêu người bị hội chứng Long Covid-19 vẫn là câu hỏi bỏ ngỏ và mỗi chuyên gia lại có những ước tính khác nhau.

CDC cho biết họ sẽ không có dữ liệu về số lượng người Mỹ mắc Covid-19 từ lâu. Một số nghiên cứu đưa ra con số 10-30% số bệnh nhân khỏi Covid-19 gặp phải di chứng kéo dài. Trong khi nghiên cứu khác ước tính có tới 50% người bệnh gặp triệu chứng hậu Covid-19 kéo dài tới 6 tháng sau khi nhiễm virus lần đầu.

Theo TS Safdar, sự khác nhau từ những con số có thể do lượng tình nguyện viên của các nghiên cứu. Thống kê của Đại học Johns Hopkins, đến nay toàn cầu đã có ít nhất 425 triệu ca mắc Covid-19 mặc dù nhiều người tin con số thực tế còn nhiều hơn thế.

Trong khi chưa thể ước tính con số chính xác, nhiều chuyên gia tập trung vào tìm hiểu ai là nhóm dễ gặp di chứng hậu Covid-19 nhất.

Một báo cáo vào tháng 9/2021 của CDC cho thấy người da màu, phụ nữ, người từ 40 tuổi trở lên và mắc bệnh mạn tính có nguy cơ cao nhất. Đặc biệt, tiểu đường type II là yếu tố chính dẫn tới những triệu chứng Covid-19 kéo dài, theo nghiên cứu trên tạp chí Cell.

Một giả thuyết khác cho rằng nguyên nhân gây ra hội chứng này liên quan các cục máu đông. Nhà khoa học Nam Phi Resia Pretorius đã tìm thấy các phân tử gây viêm bị mắc kẹt trong các mạch máu, ngăn cản tế bào nhận đủ oxy để thực hiện chức năng. Guardian dẫn lời bài báo giải thích đây "có thể là khởi nguồn của nhiều triệu chứng suy nhược".

Bên cạnh đó, một số bằng chứng cho thấy virus có thể ẩn náu trong cơ thể và tế bào, khiến chúng ta vẫn còn gặp phải triệu chứng lâu như vậy.

nCoV có thể gây tổn thương tim, não, phổi, thận và hàng loạt cơ quan khác ngay cả khi người mắc đã khỏi bệnh vài tháng đến một năm. Ảnh: Freepik.

Di chứng có thể phụ thuộc biến chủng người đó nhiễm

Trong phân tích mới do TS Michele Spinicci, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Đại học Florence, Italy dẫn đầu, các triệu chứng kéo dài của Covid-19 có sự khác nhau tùy thuộc từng biến chủng mà bệnh nhân đó nhiễm.

Ông lấy mẫu của những người mắc bệnh từ tháng 3 đến tháng 12/2020. Đây là giai đoạn virus mới được phát hiện và chưa có biến chủng mới nên tạm gọi là chủng gốc. Nhóm còn lại là người mắc bệnh từ tháng 1 đến tháng 4/2021, giai đoạn biến chủng Alpha chiếm ưu thế.

Họ phát hiện tỷ lệ đau nhức cơ bắp, mất ngủ, sương mù não và lo lắng/trầm cảm tăng lên đáng kể trong giai đoạn Alpha lây lan. Trong khi đó, mất khứu giác, rối loạn chức năng (cảm giác méo mó) và ảnh hưởng đến khả năng nghe ít phổ biến hơn.

Phát hiện của họ cũng cho thấy những bệnh nhân trở nặng cần thở oxy dòng cao có nguy cơ gặp di chứng kéo dài cao hơn 40%. Những người cần dùng thuốc ức chế miễn dịch có nguy cơ bị hậu Covid-19 cao gấp 6 lần.

Khi những câu hỏi còn bỏ ngỏ về hậu Covid-19, điều chúng ta có thể làm hiện nay đó là tiêm vaccine. Các nghiên cứu đã chỉ ra người tiêm vaccine có nguy cơ bị di chứng thấp hơn nhiều lần. Khả năng gặp các triệu chứng kéo dài một tháng hoặc hơn cũng giảm khoảng 50% ở những người đã tiêm hai mũi vaccine Pfizer hoặc Moderna.

Một báo cáo vào tháng 2 của Cơ quan An ninh Y tế Vương quốc Anh phát hiện những người được tiêm cả hai liều vaccine Covid-19 ít có khả năng bị chóng mặt, mệt mỏi, đau cơ dai dẳng, rụng tóc, khó thở, mất khứu giác và các triệu chứng khác trong thời gian ngắn, trung hạn và dài hạn.

Phân tích tổng hợp từ 15 nghiên cứu toàn cầu cũng cho thấy nhiều người gặp di chứng hậu Covid-19 trước khi tiêm chủng "đã cải thiện các triệu chứng sau khi tiêm chủng, ngay lập tức hoặc trong vài tuần".

Thế nào là hậu Covid-19? Không phải mọi triệu chứng tồn tại sau khi âm tính với SARS-CoV-2 đều là di chứng hậu Covid-19.

Trương Na