Thêm 'lớp bảo vệ' nhà đầu tư trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ

Đây được xem là động thái cần thiết để thúc đẩy và kiểm soát tốt hơn thị trường trái phiếu doanh nghiệp trong dài hạn, nhất là trong bối cảnh lượng trái phiếu phát hành riêng lẻ vẫn chiếm chủ đạo trên thị trường này.

Giới hạn tỷ lệ đòn bẩy của doanh nghiệp phát hành

Thị trường trái phiếu về bản chất được xem là kênh tài sản an toàn hơn so với thị trường cổ phiếu. Tuy nhiên, từ năm 2022, niềm tin của nhà đầu tư vào thị trường này đã bị ảnh hưởng nặng nề, sau các vụ việc liên quan đến phát hành trái phiếu của Tân Hoàng Minh và Vạn Thịnh Phát. Dù các trái chủ trong hai vụ việc trên đã và đang được bồi hoàn tiền, song vấn đề khả năng thu hồi vốn và thời gian đền bù trở thành mối lo ngại lớn cho nhà đầu tư.

Trong bối cảnh nhu cầu vốn đầu tư tăng cao, việc phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp được xem là kênh dẫn vốn quan trọng nhằm giảm áp lực cung ứng vốn cho hệ thống ngân hàng. Để củng cố niềm tin thị trường, nhiều chính sách quản lý, ổn định thị trường trái phiếu doanh nghiệp đã được ban hành.

Đáng chú ý, tại kỳ họp vừa qua, Quốc hội chính thức thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Doanh nghiệp, với việc đưa ra quy định mới về giới hạn tỷ lệ đòn bẩy tài chính đối với các công ty chưa đại chúng phát hành trái phiếu riêng lẻ.

Theo đó, các tổ chức phát hành này phải duy trì tỷ lệ nợ phải trả (bao gồm cả trái phiếu dự kiến phát hành) không vượt quá 5 lần vốn chủ sở hữu theo báo cáo tài chính năm liền kề trước năm phát hành được kiểm toán. Quy định này sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2025.

Giới phân tích cho rằng, việc quản lý chặt chẽ hơn đối với nhóm phát hành riêng lẻ sẽ thúc đẩy và kiểm soát tốt hơn thị trường trái phiếu doanh nghiệp trong dài hạn, nhất là trong bối cảnh lượng trái phiếu phát hành riêng lẻ vẫn chiếm chủ đạo trên thị trường này.

Thống kê của FiinGroup cho thấy, hoạt động phát hành mới trái phiếu doanh nghiệp tiếp tục xu hướng hồi phục trong thời gian gần đây. Tính đến cuối tháng 5/2025, tổng giá trị trái phiếu doanh nghiệp đang lưu hành vượt mức 1,3 triệu tỷ đồng, tăng 2,9% so với tháng trước và tăng 9,3% so với cùng kỳ năm 2024.

Đáng lưu ý, trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ vẫn là động lực chính thúc đẩy tăng trưởng toàn thị trường, với giá trị lưu hành đạt gần 1,15 triệu tỷ đồng, chiếm khoảng 88% tổng giá trị. Các tổ chức phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ trong tháng 5 phần lớn thuộc ngành ngân hàng và bất động sản.

Ông Nguyễn Thế Minh, chuyên gia đầu tư tài chính cho rằng, quy định này được đưa ra để bảo vệ nhà đầu tư nhỏ lẻ và các trái chủ, vốn là những đối tượng chính cần được bảo vệ.

Theo ông Minh, nguyên nhân chính của cuộc “khủng hoảng” trên thị trường trái phiếu năm 2022 là do mục đích sử dụng vốn của các doanh nghiệp phát hành không đúng sau khi huy động. Các doanh nghiệp không đại chúng thường thiếu minh bạch trong báo cáo tài chính, dẫn đến rủi ro lớn cho trái chủ khi vốn huy động có thể bị sử dụng cho mục đích cá nhân.

Do đó, việc siết chặt điều kiện phát hành trái phiếu riêng lẻ đối với các doanh nghiệp chưa đại chúng sẽ giúp đảm bảo tính minh bạch trong hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ và kiểm soát dòng tiền được giải ngân đúng mục đích, giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư. Mặc dù điều này có thể gây khó khăn cho nhóm doanh nghiệp này trong việc huy động vốn, nhưng đây là động thái cần thiết để bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư.

Các chuyên gia của Công ty cổ phần Chứng khoán VPBank (VPBankS) cũng cho rằng, việc siết chặt điều kiện phát hành trái phiếu riêng lẻ đối với doanh nghiệp chưa đại chúng sẽ nâng cao kỷ luật tài chính và giảm thiểu rủi ro vỡ nợ trên thị trường, bảo vệ nhà đầu tư nhỏ lẻ và tăng niềm tin chung.

Về dài hạn, chính sách này khuyến khích các doanh nghiệp chưa đại chúng củng cố cấu trúc vốn, minh bạch báo cáo tài chính và thúc đẩy cổ phần hóa, qua đó dần tạo lập thị trường trái phiếu doanh nghiệp an toàn, bền vững hơn.

Nhà đầu tư vẫn cần lưu ý rủi ro

Dù quy định trên mang tính siết chặt hơn, tuy nhiên giới phân tích nhận định điều này không cản trở hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ của doanh nghiệp.

Theo dữ liệu của Tổ chức xếp hạng tín nhiệm VIS Rating về toàn bộ các công ty không đại chúng ở Việt Nam trong 3 năm gần đây, chỉ có khoảng 25% các công ty có tỷ lệ này vượt quá 5 lần hoặc là vốn chủ sở hữu âm.

Các chuyên gia của VIS Rating cho rằng, mặc dù tỷ lệ đòn bẩy cao là một rủi ro tín dụng quan trọng đối với các tổ chức phát hành có xếp hạng tín nhiệm thấp, tuy nhiên trong 182 doanh nghiệp đã chậm trả trái phiếu nguyên nhân chính không phải là đòn bẩy cao, mà là dòng tiền yếu và quản lý thanh khoản yếu kém.

Đáng chú ý, chưa đến 1/4 trong số này có tỷ lệ đòn bẩy vượt quá 5 lần hoặc vốn chủ sở hữu âm, trong khi tỷ lệ trung bình của 3/4 còn lại chỉ là 2,8 lần, bằng xấp xỉ mức bình quân của các tổ chức phát hành khác không bị chậm trả trái phiếu.

Mặc dù tỷ lệ đòn bẩy ở mức vừa phải, 90% các tổ chức chậm trả trái phiếu không tạo ra đủ dòng tiền từ hoạt động kinh doanh để trả lãi định kỳ hoặc thiếu thanh khoản để trả khoản nợ gốc đến hạn.

Gần 40% trái phiếu chậm trả có kỳ hạn phát hành rất ngắn từ 1-3 năm, thường được dùng cho các dự án dài hạn không tạo ra dòng tiền kịp thời.

Khi không có dòng tiền thu ổn định, các tổ chức phát hành phải phụ thuộc nhiều vào việc tái cấp vốn, nói cách khác là dùng nợ mới trả nợ cũ. Kết quả là 85% các trường hợp chậm trả xảy ra trong ba năm đầu tiên kể từ khi phát hành.

Ngoài ra, khoảng 40% số trái phiếu chậm trả có tài sản đảm bảo nhưng tài sản khó định giá hoặc khó thanh lý. Chẳng hạn như các khoản phải thu liên quan đến dự án bất động sản, hợp đồng hợp tác kinh doanh và quyền thu nhập từ dự án trong tương lai. Việc thiếu cơ chế tái cơ cấu nợ hiệu quả và hạn chế trong việc áp dụng cách tiếp cận bằng pháp lý càng làm tăng tỷ lệ chậm trả.

Với những dữ liệu trên, ông Nguyễn Đình Duy, Giám đốc - Chuyên gia cao cấp VIS Rating cho rằng, nhà đầu tư cần xem xét nhiều thứ hơn là đơn thuần nhìn vào đòn bẩy tài chính khi mua trái phiếu doanh nghiệp. Việc đánh giá cần toàn diện hơn, bao gồm cả mục tiêu sâu xa phía sau việc phát hành trái phiếu, khả năng tạo dòng tiền bền vững của tổ chức phát hành, cũng như rủi ro trả nợ được giảm bớt thông qua tài sản bảo đảm giá trị cao hoặc bảo lãnh thanh toán của bên thứ ba uy tín.

Các chuyên gia của VIS Rating cũng khuyến nghị nhà đầu tư phải đánh giá không chỉ rủi ro tín dụng ở cấp tổ chức phát hành mà còn cả các rủi ro cụ thể trong từng công cụ nợ. Những yếu tố này bao gồm thứ tự ưu tiên thanh toán, chất lượng tài sản bảo đảm và các cam kết pháp lý.

Hứa Chung (TTXVN)