Thị trường điện cạnh tranh sẽ hiện thực hóa mục tiêu tăng 3 lần công suất điện

EVNHANOI đầu tư nghiên cứu các giải pháp thông minh, công nghệ quản lý tiên tiến gắn với phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. (Ảnh: EVNHANOI)

Với mục tiêu tăng công suất nguồn điện gấp ba lần trong 5 năm tới và đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, việc xây dựng thị trường điện cạnh tranh đã trở thành yêu cầu cấp bách.

Thách thức từ mục tiêu tăng trưởng "khủng"

Tại hội nghị lấy ý kiến chuyên gia, nhà quản lý, doanh nghiệp và các đơn vị liên quan lĩnh vực năng lượng về triển khai thị trường điện cạnh tranh do Bộ Công thương tổ chức ngày 30/9, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh: "Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2050 đã xác định các mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp rất rõ ràng về phát triển thị trường điện cạnh tranh, thực hiện giá điện hai thành phần, khắc phục tình trạng bù chéo giá điện."

Thách thức lớn nhất hiện nay là trong vòng 5 năm tới, công suất nguồn điện phải tăng gấp ba lần, từ 81.000 MW lên 234.000-251.000 MW theo Quy hoạch Điện VIII điều chỉnh. Đây là mức tăng trưởng "khủng" mà ít quốc gia nào từng phải đối mặt. Bộ trưởng Bộ Công Thương khẳng định: "Nếu không có thị trường đúng nghĩa, minh bạch, việc thực hiện mục tiêu này sẽ hết sức khó khăn."

Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả trong việc xây dựng khung pháp lý và tái cơ cấu ngành điện, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên thẳng thắn nhìn nhận: "Thị trường điện Việt Nam chưa thực sự đầy đủ, còn nhiều điểm nghẽn: Khó khăn, chậm trễ trong thu hút đầu tư và đàm phán giá điện; cơ chế giá chưa minh bạch, vẫn tồn tại bù chéo giữa các nhóm khách hàng; người tiêu dùng chưa có quyền lựa chọn đơn vị bán điện."

Ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng cũng chỉ ra một vấn đề cốt lõi: "Một thị trường điện cạnh tranh lành mạnh chỉ có thể hình thành khi có đủ hàng hóa để mua bán. Hiện chỉ khoảng 38% tổng công suất tham gia thị trường điện." Điều này đồng nghĩa với việc thị trường thiếu "người bán," không thể phản ánh đúng quan hệ cung-cầu.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên phát biểu tại hội nghị lấy ý kiến chuyên gia, nhà quản lý, doanh nghiệp và các đơn vị liên quan lĩnh vực năng lượng về triển khai thị trường điện cạnh tranh. (Ảnh: Bộ Công Thương)

Đại diện EVN, ông Nguyễn Xuân Nam, Phó Tổng Giám đốc nhấn mạnh: "Quá trình xây dựng thị trường điện cạnh tranh phải đặt trong bối cảnh đặc thù của Việt Nam."

Cụ thể, tỷ trọng năng lượng tái tạo đã chiếm tới 30% công suất hệ thống (gần 30.000 MW), tạo áp lực lớn cho công tác điều độ, vận hành, đồng thời, nhu cầu tăng trưởng điện 12-15%/năm là mức rất "nóng" so với các nước phát triển (chỉ khoảng 3%).

Bảo đảm cạnh tranh lành mạnh, không phân biệt đối xử

Để thực hiện mục tiêu kép vừa tăng tính cạnh tranh, vừa bảo đảm an ninh năng lượng, ông Nguyễn Đức Ninh, Tổng Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Vận hành hệ thống điện và Thị trường điện quốc gia (NSMO) đề xuất một số nhóm giải pháp, như: Ban hành sớm lộ trình phát triển thị trường điện thay thế Quyết định 63/2013/QĐ-TTg, tạo nền tảng pháp lý đồng bộ cho giai đoạn mới; Tổ chức triển khai chi tiết, phân công rõ ràng trách nhiệm giữa Cục Điện lực, NSMO, EVN và các đơn vị liên quan để bảo đảm tiến độ; Bố trí nguồn lực hạ tầng công nghệ thông tin cấp bách: phê duyệt và triển khai dự án hệ thống thị trường điện MMS cùng các hạ tầng khác trong năm 2025.

Trong khi đó, đại diện Hiệp hội Năng lượng đưa ra kiến nghị: "Mọi nhà máy điện, không phân biệt quy mô và loại hình, sau thời gian ưu đãi phải tham gia thị trường điện cạnh tranh. Chỉ khi tăng dần tỷ lệ nguồn tham gia, giá điện mới phản ánh chi phí thực và tạo tín hiệu đầu tư đúng hướng."

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đưa ra 5 nguyên tắc cơ bản trong phát triển thị trường điện cạnh tranh gồm: Bám sát các chủ trương của Đảng và Chính phủ, đặc biệt là Nghị quyết 70/NQ-TW, bảo đảm thực hiện nhất quán nguyên tắc đã quy định tại Luật Điện lực; bảo đảm công khai, minh bạch, bình đẳng, cạnh tranh lành mạnh, không phân biệt đối xử giữa các đối tượng tham gia thị trường; bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các đơn vị điện lực cũng như khách hàng sử dụng điện; tôn trọng quyền tự do lựa chọn đối tác và hình thức giao dịch phù hợp với từng cấp độ thị trường điện cạnh tranh; có lộ trình phù hợp với điều kiện thực tiễn, trên cơ sở đáp ứng đầy đủ các điều kiện tiên quyết về hệ thống văn bản quy phạm pháp luật.

Bộ trưởng Bộ Công Thương cũng nhấn mạnh vai trò quan trọng của EVN trong việc tái cơ cấu ngành điện: "Xây dựng và thực hiện tái cơ cấu ngành điện theo hướng vừa bảo đảm mức độ cạnh tranh của thị trường, vừa giữ vững an ninh năng lượng và an sinh xã hội. Đây là chức năng mà có lẽ chỉ Tập đoàn Điện lực Việt Nam, với tư cách tập đoàn Nhà nước, mới có thể thực hiện."

Thể hiện quyết tâm mạnh mẽ, Bộ trưởng khẳng định: "Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị là mệnh lệnh của thực tiễn. Không còn chỗ cho sự chần chừ; ai không đồng thuận với cải cách phải 'đứng sang một bên'."

Với những nỗ lực đã triển khai như tách Trung tâm Điều độ Hệ thống điện Quốc gia thành NSMO, xây dựng cơ cấu thị trường với hơn 140 nhà máy tham gia chào giá và hàng trăm công ty bán lẻ điện, Việt Nam đang từng bước hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu tăng gấp ba lần công suất trong 5 năm tới, cần có sự đồng thuận và hành động quyết liệt từ tất cả các bên liên quan./.

(Vietnam+)