Thị trường toàn cầu lo ngại về kế hoạch chi tiêu của Nhật Bản

Việc nền kinh tế Nhật Bản đã suy giảm 1,8% trong quí 3 vừa qua - quí tăng trưởng âm đầu tiên sau sáu quí liên tiếp. Ảnh: CNN

Nhật Bản tìm cách thúc đẩy nền kinh tế đang trì trệ

Kích thích tăng trưởng kinh tế đồng thời kiểm soát chi phí sinh hoạt leo thang đã là ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự của Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi kể từ khi bà nhậm chức vào tháng 10.

Là người ngưỡng mộ cố Thủ tướng Shinzo Abe, bà Takaichi cam kết theo đuổi một chính sách tương tự như “Abenomics” - tập hợp các biện pháp bao gồm nới lỏng tiền tệ cực độ, kích thích tài khóa và cải cách cơ cấu, nhằm đưa Nhật Bản thoát khỏi vòng xoáy giảm phát kéo dài nhiều thập kỷ với giá cả suy giảm và tiêu dùng yếu kém.

Việc nền kinh tế Nhật Bản với quy mô lớn thứ tư thế giới đã suy giảm 1,8% trong quí 3 vừa qua - quí tăng trưởng âm đầu tiên sau sáu quí liên tiếp mở rộng, càng gia tăng sức ép lên chính quyền của bà Takaichi.

Hồi tháng trước, chính phủ của bà công bố một gói chi tiêu quy mô lớn nhằm thúc đẩy tăng trưởng và hỗ trợ các hộ gia đình Nhật Bản. Gói kích thích trị giá 135 tỉ đô la bao gồm các biện pháp trợ cấp tiền mặt cho các gia đình và trợ giá năng lượng.

Theo Văn phòng Nội các Nhật Bản, gói kích thích dự kiến giúp GDP tăng trưởng thêm 24.000 tỉ yen (155 tỉ đô la), tương đương 1,4 điểm phần trăm mỗi năm trong ba năm tới, trong khi lạm phát giảm trung bình 0,7 điểm phần trăm trong quí 1-2026.

Liệu kích thích tài khóa có thể thúc đẩy tăng trưởng?

Tuy nhiên, ông Werner Pascha, chuyên gia về Nhật Bản và là giáo sư danh dự tại Viện Nghiên cứu Đông Á, Đại học Duisburg-Essen (Đức), cho rằng gói kích thích mới sẽ không tạo ra cú hích đáng kể cho tăng trưởng kinh tế.

“Thứ nhất, nhu cầu tăng thêm sẽ tạo áp lực lạm phát lớn hơn, có thể ngay trong ngắn hạn, nhưng ít nhất là trong trung hạn”, ông nói với DW; “thứ hai, có những nghi ngờ về việc liệu Chính phủ Nhật Bản có thể thực sự đẩy nhanh chi tiêu hiệu quả như mong muốn. Trong quá khứ, họ từng không làm được điều đó”.

Chia sẻ quan điểm trên, bà Margarita Estevez-Abe, chuyên gia về Nhật Bản tại trường Maxwell, Đại học Syracuse (Mỹ), cho rằng chi tiêu nhiều hơn “là phương thuốc sai lầm” đối với các vấn đề của Nhật Bản, vốn bắt nguồn từ những “thách thức mang tính cơ cấu” như dân số già hóa và ngày càng suy giảm, sự đầu tư không đầy đủ cho giáo dục công, cũng như việc phân bổ vốn sai lầm vào các ngành hoạt động không hiệu quả.

Tài chính công của Nhật Bản trong tình trạng xấu

Các kế hoạch chi tiêu mở rộng của Thủ tướng Takaichi có nguy cơ tiếp tục làm xấu thêm tình hình tài chính công của Nhật Bản.

Nước này hiện có gánh nặng nợ công cao nhất trong nhóm các nền kinh tế phát triển, tương đương khoảng 250% tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Dù vậy, cho đến nay, Nhật Bản vẫn tránh được một cuộc khủng hoảng, phần lớn nhờ vào cấu trúc đặc thù của khoản nợ.

Toàn bộ trái phiếu chính phủ Nhật Bản đều được phát hành bằng đồng yên, và hơn 90% trong số đó do các tổ chức trong nước nắm giữ, bao gồm hơn một nửa thuộc về Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ).

Tuy nhiên, tình hình đang dần thay đổi khi các nhà đầu tư nước ngoài đang “đổ bộ” vào thị trường trái phiếu chính phủ Nhật Bản. Theo số liệu của Hiệp hội Kinh doanh Chứng khoán Nhật Bản, hiện các nhà đầu tư nước ngoài chiếm khoảng 65% khối lượng giao dịch tiền mặt trái phiếu Nhật Bản hàng tháng, tăng vọt so với mức chỉ 12% vào năm 2009.

Sự tham gia ngày càng sâu của dòng vốn ngoại vừa là nguồn cầu quan trọng, nhưng cũng là tác nhân gây biến động, có thể làm gia tăng nguy cơ dòng vốn rút lui nhanh chóng hoặc thậm chí là dẫn đến tình trạng hỗn loạn.

Lợi suất trái phiếu tăng và lạm phát dai dẳng

Những lo ngại càng trở nên có cơ sở khi nền kinh tế trì trệ cùng gói chi tiêu mới nhất đã làm tăng chi phí vay nợ, trong bối cảnh mức lãi suất mà nhà đầu tư yêu cầu để nắm giữ trái phiếu Nhật Bản đã tăng trong những tháng gần đây.

Lợi suất trái phiếu Nhật Bản kỳ hạn 10 năm - tức tổng mức sinh lời hàng năm mà nhà đầu tư kỳ vọng và biến động ngược chiều với giá trái phiếu - đã tăng lên 1,97% vào đầu tuần trước, mức cao nhất trong 18 năm. Lợi suất trái phiếu kỳ hạn 30 năm cũng đã lập kỷ lục mới trong tháng này, trong khi lợi suất trái phiếu kỳ hạn 20 năm và 40 năm đều tăng khoảng 1 điểm phần trăm trong cùng giai đoạn.

“Thị trường trái phiếu Nhật Bản đang đứng trước nguy cơ tự gây tổn thương cho chính mình”, bà Alicia Garcia-Herrero, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực châu Á - Thái Bình Dương của ngân hàng đầu tư Natixis (Pháp), nhận định. Bà cho rằng sự “chi tiêu liều lĩnh” của Tokyo “giống như một con bạc đang tăng gấp đôi mức cược khi đang thua”.

Trong khi đó, lạm phát tại Nhật Bản vẫn duy trì ở mức cao hơn mục tiêu 2% của ngân hàng trung ương. Là một quốc gia không giàu có về tài nguyên, Nhật Bản phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu lương thực, năng lượng và nguyên liệu thô. Đồng yen yếu càng làm gia tăng áp lực giá cả khi khiến hàng nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn.

“Lạm phát chỉ có thể hạ nhiệt khi đồng yen mạnh lên, nhưng điều đó lại đòi hỏi phải tăng lãi suất, vốn sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng vay nợ của chính phủ”, chuyên gia Estevez-Abe nhận định, đồng thời cho biết thêm rằng kế hoạch của bà Takaichi đang dẫn tới một tình thế tiến thoái lưỡng nan.

BOJ đã nâng lãi suất điều hành từ 0,25% lên 0,5% vào tháng 1, nhưng kể từ đó đã án binh bất động.

Theo Reuters, giới chức BOJ hiện chưa nhận thấy cần can thiệp khẩn cấp để kiềm chế đà tăng của lợi suất trái phiếu chính phủ. Thống đốc BOJ Kazuo Ueda cho rằng đà tăng này là “khá nhanh”, nhưng nhấn mạnh ngân hàng trung ương này sẵn sàng hành động linh hoạt nếu có tình huống bất thường.

Lo ngại về việc đảo chiều “carry trade”

Sự kết hợp giữa lãi suất cao hơn và lợi suất trái phiếu Nhật Bản gia tăng đang khiến thị trường tài chính ngày càng lo ngại về tác động đối với cái gọi là chiến lược “carry trade”.

Trong nhiều thập kỷ, các nhà đầu tư toàn cầu đã vay vốn giá rẻ bằng đồng yen Nhật và dùng số tiền đó để đầu tư vào các tài sản có lợi suất cao hơn ở nước ngoài, như cổ phiếu Mỹ hay trái phiếu chính phủ Mỹ. Chiến lược này chỉ hiệu quả khi lãi suất tại Nhật Bản duy trì ở mức thấp và đồng yen yếu.

Nhưng nếu lãi suất và lợi suất trái phiếu tại Nhật Bản tăng, đồng yen mạnh lên, hoạt động carry trade có thể bị đảo ngược, kéo theo biến động mạnh trên thị trường và gây tổn hại đến định giá tài sản toàn cầu, đặc biệt là các tài sản rủi ro như tiền điện tử và cổ phiếu công nghệ.

“Mớ hỗn độn này đang khuếch đại nỗi lo về một vụ sụp đổ carry trade đồng yen - một “mô hình Ponzi” trị giá 20.000 tỉ đô la, nơi các khoản vay bằng đồng yen giá rẻ đang nuôi dưỡng mọi thứ, từ bong bóng cổ phiếu công nghệ Phố Wall cho đến các hiện tượng quá nóng tại thị trường mới nổi”, chuyên gia Garcia-Herrero nhận định.

Dòng vốn ngoại tác động ra sao tới thị trường

Không phải tất cả đều đồng ý rằng các quỹ nước ngoài nắm quyền chi phối quyết định. Nhiều chuyên gia, trong đó có ông Hirofumi Suzuki, Chiến lược gia trưởng về tiền tệ tại Ngân hàng Sumitomo Mitsui (Tokyo), cho rằng dòng vốn toàn cầu chỉ có thể gây tác động đến một mức độ nhất định.

Trên thực tế, nhà đầu tư trong nước Nhật Bản vẫn đóng vai trò “neo ổn định” cho thị trường. Dữ liệu từ Bloomberg cho thấy BOJ hiện nắm giữ hơn 50% lượng trái phiếu đang lưu hành; các công ty bảo hiểm nhân thọ trong nước nắm 12,8%; các ngân hàng sở hữu 11%; và các quỹ hưu trí giữ 9,1%. Trong khi đó, nhà đầu tư nước ngoài chỉ nắm khoảng 6,5%.

Dẫu vậy, những dấu hiệu rạn nứt ngày càng khó phớt lờ. Theo Bloomberg News, mức độ biến động trái phiếu chính phủ Nhật Bản đã tăng hơn ba lần so với năm 2021. Khi BOJ rút lui khỏi vai trò người mua lớn, các quỹ nước ngoài đang lấp vào khoảng trống. Trong bối cảnh lãi suất tiếp tục tăng và lạm phát vẫn cao hơn mục tiêu 2%, nhà đầu tư nước ngoài sẵn sàng tận dụng mọi cơ hội để bán trái phiếu chính phủ Nhật Bản.

Mặc dù tỷ lệ nắm giữ trái phiếu Nhật Bản của nhà đầu tư nước ngoài còn thấp, họ lại có tính cơ hội cao hơn nhà đầu tư trong nước. Khối ngoại thường thường giao dịch với tần suất cao, hướng tới lợi nhuận và “ít gắn bó” hơn so với các công ty bảo hiểm nhân thọ, quỹ hưu trí và cả ngân hàng trong nước - những tổ chức buộc phải giữ trái phiếu trên bảng cân đối kế toán.

Theo ông Luigi Buttiglione, CEO của LB Macro SA và cựu đối tác tại Brevan Howard, bước ngoặt của Nhật Bản không còn là giả thuyết nữa. Việc lợi suất và biến động tăng cao thực sự có thể gây xáo trộn thị trường tài chính toàn cầu. “BOJ càng chậm trễ trong việc điều chỉnh lãi suất, mức tăng sẽ càng lớn, và tác động đến biến động thị trường toàn cầu cũng sẽ càng mạnh”, ông Buttiglione nhấn mạnh.

Nguồn: DW, Reuters, Japan Times, Bloomberg

Lạc Diệp