Quy tắc xuất xứ với nông sản và thủy sản trong bối cảnh hội nhập sâu

Nông sản và thủy sản là nhóm hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, song cũng là lĩnh vực đòi hỏi sự tuân thủ chặt chẽ về quy tắc xuất xứ khi tham gia các thị trường lớn. Theo ông Trần Ngọc Bình - Trưởng phòng Quản lý Xuất nhập khẩu khu vực TP. Hồ Chí Minh cho biết: Để được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O), hàng hóa không chỉ cần đáp ứng thủ tục hồ sơ, mà quan trọng hơn là phải thỏa mãn các tiêu chí xuất xứ theo quy định của từng hiệp định.

Theo ông Bình, đối với nhiều mặt hàng nông nghiệp, quy tắc xuất xứ thường áp dụng theo tiêu chí xuất xứ thuần túy, tức là sản phẩm được trồng, thu hoạch hoàn toàn tại Việt Nam. “Với cây trồng, khi được trồng và thu hoạch tại Việt Nam thì đáp ứng tiêu chí xuất xứ thuần túy của Việt Nam”, ông Bình nêu rõ, đồng thời nhấn mạnh đây là nhóm tiêu chí chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu nông sản.

Nông sản và thủy sản là nhóm hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Ảnh minh họa

Tuy nhiên, để chứng minh yếu tố “thuần túy” này, doanh nghiệp cần có cơ chế xác nhận phù hợp về vùng trồng và nguồn nguyên liệu. Theo ông Bình, việc xác nhận có thể được thực hiện thông qua các chủ thể trong chuỗi sản xuất như địa phương, cơ quan quản lý chuyên ngành, hợp tác xã hoặc hiệp hội, tùy theo từng mặt hàng và quy định cụ thể. Đây là căn cứ quan trọng để bảo đảm minh bạch xuất xứ và hạn chế tình trạng hàng hóa nhập khẩu đội lốt nguồn gốc Việt Nam.

Đối với thủy sản, quy tắc xuất xứ được đánh giá là phức tạp hơn, đặc biệt với nhóm thủy sản khai thác. Ông Trần Ngọc Bình cho biết, xuất xứ thủy sản không chỉ gắn với nơi đánh bắt, mà còn liên quan trực tiếp đến tính hợp pháp của hoạt động khai thác theo các quy định quốc tế.

“Nếu hoạt động khai thác không hợp pháp, thì dù hàng hóa đã đưa về trong nước cũng không đủ điều kiện để cấp C/O”, ông nhấn mạnh.

Theo ông Bình, với thủy sản nuôi trồng trong ao hồ nội địa, việc xác định xuất xứ tương đối rõ ràng. Nhưng với thủy sản khai thác trên biển, yêu cầu đặt ra là phải tuân thủ đầy đủ các quy định về đăng ký tàu, vùng biển khai thác và các nghĩa vụ liên quan đến quản lý nghề cá. Đây cũng là lý do khiến xuất xứ thủy sản ngày càng gắn chặt với các yêu cầu về truy xuất nguồn gốc và chống khai thác bất hợp pháp.

Trong thực tế, nhiều thị trường nhập khẩu, đặc biệt là các thị trường lớn, không chỉ yêu cầu C/O mà còn đòi hỏi các giấy tờ bổ trợ liên quan đến hoạt động khai thác. Theo ông Bình, điều này cho thấy xuất xứ thủy sản đã vượt ra khỏi phạm vi của một thủ tục thương mại đơn thuần, trở thành thước đo mức độ tuân thủ của cả chuỗi sản xuất, khai thác và chế biến.

“Xuất xứ không chỉ là câu chuyện hàng hóa của ai, mà còn là câu chuyện hàng hóa đó được tạo ra như thế nào, có tuân thủ pháp luật hay không”, ông Trần Ngọc Bình chia sẻ. Theo ông, đây là xu hướng tất yếu khi thương mại quốc tế ngày càng coi trọng yếu tố bền vững và trách nhiệm.

Một điểm đáng chú ý khác được ông Bình đề cập là sự khác biệt trong cách áp dụng tiêu chí xuất xứ giữa các hiệp định. Với một số FTA thế hệ mới, phạm vi công nhận xuất xứ có thể linh hoạt hơn trong nội khối, nhưng yêu cầu về minh bạch và tuân thủ lại cao hơn. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải hiểu rõ từng hiệp định cụ thể, tránh áp dụng máy móc hoặc theo thói quen.

Từ góc độ quản lý nhà nước, ông Trần Ngọc Bình cho rằng việc nâng cao nhận thức về quy tắc xuất xứ cho doanh nghiệp nông - thủy sản là hết sức cần thiết. Khi doanh nghiệp hiểu đúng và làm đúng ngay từ khâu sản xuất, việc xin cấp C/O sẽ trở nên thuận lợi hơn, đồng thời giảm rủi ro trong quá trình hậu kiểm.

Thực tiễn cho thấy, nhiều vướng mắc về C/O phát sinh không phải ở khâu hồ sơ, mà bắt nguồn từ việc thiếu căn cứ rõ ràng để chứng minh xuất xứ. Với nông - thủy sản, nếu vùng nguyên liệu không được quản lý chặt, hoặc hoạt động khai thác không tuân thủ, thì ưu đãi thuế quan theo FTA sẽ khó có thể được tận dụng trọn vẹn.

Ngọc Hoa