Thị trường trái phiếu: Kỷ nguyên mới nhưng rủi ro cũ

Với báo cáo "Góc nhìn thị trường trái phiếu doanh nghiệp", CTCP Xếp hạng tín nhiệm Đầu tư Việt Nam (VIS Rating) đã chỉ ra những vấn đề cố hữu của thị trường, đồng thời chỉ ra giải pháp cốt lõi để hướng tới sự phát triển bền vững.

Báo cáo cho thấy một thực tế đáng báo động: giai đoạn cuối năm 2022 - 2023 đã chứng kiến gần 15% lượng trái phiếu lưu hành gặp tình trạng chậm trả gốc hoặc lãi. Phân tích sâu hơn cho thấy, nguyên nhân không chỉ đến từ các yếu tố bên ngoài.

Cụ thể, gần 90% các vụ chậm trả đến từ nguyên nhân cốt lõi là dòng tiền yếu (67%) và thanh khoản kém (21%) của chính doanh nghiệp. Tỷ lệ thu hồi vốn gốc chỉ dưới 40%, nghĩa là nhiều nhà đầu tư đã mất hơn một nửa số tiền ban đầu, chưa tính đến các chi phí cơ hội khác.

Ảnh minh họa.

Trước thực trạng trên, các cải cách pháp lý đã được triển khai nhằm siết chặt tiêu chuẩn phát hành, nâng cao kỷ luật thị trường và yêu cầu trách nhiệm cao hơn từ các bên liên quan. Ví dụ, vai trò của đại diện người sở hữu trái phiếu được yêu cầu phải tích cực hơn trong việc giám sát tổ chức phát hành.

Tuy nhiên, VIS Rating cảnh báo nhà đầu tư không nên kỳ vọng việc chỉ nhờ các quy định mới có thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro. Cơ chế thực thi cần thời gian để hoàn thiện, và các tổ chức thiếu minh bạch vẫn có thể lợi dụng những kẽ hở. Do đó, việc nhà đầu tư tự mình thẩm định kỹ lưỡng và luôn cảnh giác là yếu tố sống còn.

VIS Rating cũng chỉ ra là tình trạng "định giá sai lệch" trên thị trường, nơi lợi nhuận nhà đầu tư nhận được không tương xứng với rủi ro họ phải gánh chịu.

Giai đoạn 2020-2022 đã chứng kiến nhiều tổ chức có rủi ro cao, thậm chí là các công ty đầu tư dự án thiếu minh bạch, vẫn có thể phát hành trái phiếu với lãi suất tương đương các doanh nghiệp có tài chính vững mạnh. Hệ quả là nhiều lô trái phiếu trong số này sau đó đã vỡ nợ, gây thiệt hại lớn.

Theo các chuyên gia của VIS Rating, nguyên nhân của tình trạng này là do Việt Nam chưa có văn hóa sử dụng xếp hạng tín nhiệm – một công cụ thiết yếu để đánh giá rủi ro ở các thị trường phát triển. Dữ liệu của VIS Rating cho thấy, tỷ lệ trái phiếu doanh nghiệp được xếp hạng tín nhiệm ở Việt Nam gần như bằng 0, trong khi con số này ở Thái Lan là trên 80%.

VIS Rating nhìn nhận, việc tăng cường và phổ cập sử dụng xếp hạng tín nhiệm là giải pháp cốt lõi để giúp nhà đầu tư đánh giá đúng rủi ro tín dụng và yêu cầu mức sinh lời phù hợp. Thúc đẩy kỷ luật và tính minh bạch từ phía các tổ chức phát hành cũng như giúp các doanh nghiệp tốt giảm được chi phí huy động vốn.

Giải quyết "khoảng trống" về xếp hạng tín nhiệm được xem là điều kiện tiên quyết để củng cố niềm tin, mở rộng nền tảng nhà đầu tư và hỗ trợ sự phát triển bền vững của thị trường vốn Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

Minh Thu