Thiết kế giếng cổ Gio An nghìn năm tuổi của người Chăm có gì độc đáo?

Tại xã Tây Gio Linh (trước đây là xã Gio An, huyện Gio Linh, Quảng Trị), hệ thống giếng cổ Gio An không chỉ là di tích văn hóa lịch sử quý báu mà còn là một phần quan trọng trong đời sống của người dân địa phương.

Theo các nhà khảo cổ, hệ thống giếng cổ Gio An có tuổi đời khoảng 1.800 năm. Đến nay, hệ thống giếng cổ này vẫn vững vàng tồn tại qua thời gian, trở thành một trong những công trình kiến trúc độc đáo, là niềm tự hào của người dân và là điểm đến không thể bỏ qua đối với du khách.

Hệ thống dẫn thủy độc đáo

Hệ thống giếng cổ Gio An bao gồm 14 giếng, nằm ở các thôn An Nha, An Hướng, Hảo Sơn, Long Sơn và Tân Văn.

Với việc sử dụng đá để xây dựng các kè chắn, dẫn nước và tạo thành các giếng, các kiến trúc của người Chăm thể hiện sự hiểu biết sâu sắc về địa chất và thủy văn.

Người Chăm đã chọn lựa các địa điểm nằm ở chân các quả đồi đất đỏ bazan, nơi có mạch nước ngầm chảy qua. Họ đã sử dụng đá để tạo thành các máng dẫn, bể lắng, và vách ngăn, giúp giữ nước trong những mùa khô hạn, tạo ra nguồn nước trong lành, mát mẻ suốt cả năm.

Ông Phạm Văn Vinh, cụ Từ của đình làng thôn An Nha, chia sẻ: "Giếng Trạng có hai khu vực riêng biệt, một dành cho nam giới và một cho nữ giới. Vào thời xưa, khi chưa có giếng khoan, cả làng đều sử dụng nguồn nước từ giếng cổ này cho mọi nhu cầu sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp."

Hệ thống giếng cổ Gio An, Quảng Trị. (Ảnh: Thanh Phong/Vietnam+)

Mạch nước ngầm luôn duy trì một lượng nước ổn định nhờ vào sự tinh tế trong thiết kế của người Chăm. Họ đã xây dựng các bể lắng sâu khoảng 0,5m và các máng dẫn nước chảy ra ngoài để phục vụ cho nông nghiệp và sinh hoạt hàng ngày.

Công trình còn thể hiện sự thông minh và ứng xử khôn khéo của người Chăm cổ trong việc hòa hợp với thiên nhiên, tận dụng các điều kiện tự nhiên để phục vụ đời sống cộng đồng một cách bền vững.

Giếng cổ Gio An không chỉ là một di sản về mặt lịch sử mà còn là một kỳ quan kiến trúc và thủy lợi đáng tự hào của nền văn minh Chăm.

Tiềm năng du lịch sinh thái

Tỉnh Quảng Trị đã đã phê duyệt quy hoạch bảo vệ hệ thống giếng cổ Gio An với diện tích khoảng 3,74 ha cho 14 giếng cổ, cùng khu vực đệm bảo vệ các mạch nước ngầm và cảnh quan xung quanh.

Việc bảo vệ không chỉ giới hạn ở việc bảo tồn các giếng mà còn bao gồm bảo vệ cảnh quan thiên nhiên và hệ sinh thái xung quanh, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển du lịch cộng đồng và du lịch sinh thái.

Người dân Quảng Trị thích thú trải nghiệm dòng nước mát lạnh của giếng Trạng thuộc hệ thống giếng cổ Gio An. (Ảnh: Thanh Phong)

Ông Lê Xuân Quang, Trưởng ban Mặt trận thôn An Nha, chia sẻ: "Hai giếng ở thôn Hảo Sơn và An Nha thường xuyên được khách du lịch đến tham quan. Chúng tôi luôn tổ chức dọn dẹp vệ sinh xung quanh giếng cổ để đảm bảo môi trường sạch đẹp cho du khách."

Nhằm thu hút du khách, xã Tây Gio Linh đã xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch, bao gồm bãi đỗ xe, nhà vệ sinh công cộng, và các mô hình homestay.

Đồng thời, hệ thống giếng cổ Gio An nằm tại khu vực có điều kiện thuận lợi kết nối với các tuyến du lịch trong khu vực như Nghĩa trang Liệt sĩ quốc gia Trường Sơn, Biển Cửa Việt, và Tượng đài quân bưu Dốc Miếu, hứa hẹn sẽ thúc đẩy du lịch tỉnh Quảng Trị.

Tại khu vực giếng cổ, người dân còn phát triển các sản phẩm nông sản sạch đặc trưng như rau xà lách xoong, khoai từ, khoai tía, tiêu, nghệ,... Các sản phẩm này được trồng nhờ vào nguồn nước tinh khiết từ giếng cổ, tạo ra một mô hình nông nghiệp sạch kết hợp với du lịch bền vững.

Nơi kết nối quá khứ và hiện tại

Ông Phạm Văn Vinh, cụ Từ của đình làng thôn An Nha, chia sẻ: "Từ xưa đến nay, giếng cổ Gio An luôn là nguồn nước đặc biệt cung cấp cho cánh đồng rau xà lách xoong của làng An Nha, loại rau nổi tiếng chỉ có thể phát triển nhờ nước từ giếng của làng."

Vào mỗi mùa hè, giếng Ông, thuộc hệ thống giếng cổ Gio An lại thu hút lũ trẻ trong làng đến vui chơi và tắm mát. (Ảnh: Thanh Phong/Vietnam+)

Đặc biệt hơn nữa, ông Vinh cho biết, là cụ Từ, cả đời chăm lo cho Đình làng, Ông hiểu hết những giá trị vô hình của giếng cổ đối với làng An Nha.

Hệ thống giếng cổ Gio An không chỉ là một di tích văn hóa, mà còn đóng vai trò quan trọng trong sản xuất nông nghiệp của người dân địa phương. Nguồn nước mát lành và trong sạch đã tạo nên một hệ sinh thái đặc biệt, góp phần vào sự phát triển của nông nghiệp sạch và bền vững.

Với những giá trị về văn hóa, lịch sử và nông nghiệp, hệ thống giếng cổ Gio An không chỉ là một di tích, mà còn là phần sống động của cuộc sống hiện đại.

Việc bảo tồn và phát triển hệ thống giếng cổ là một cách để bảo vệ di sản quý báu của ông cha và mang lại những giá trị kinh tế, xã hội cho cộng đồng trong tương lai./.

Mạng lưới dẫn thủy độc đáo của giếng cổ Ông, thuộc hệ thống giếng cổ Gio An. (Ảnh: Thanh Phong/Vietnam+)

(Vietnam+)