Thống nhất khung pháp lý cho các quỹ tài chính ngoài ngân sách

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

Nhiều quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách hoạt động chưa hiệu quả

Bước vào giai đoạn bản lề của kế hoạch phát triển kinh tế xã hội năm 2026-2030, theo các đại biểu Quốc hội (ĐBQH), nhiệm vụ đặt ra là phải mở rộng không gian tài khóa, huy động tối đa và sử dụng hiệu quả các nguồn lực ngoài ngân sách nhà nước.

Đánh giá cao báo cáo của Chính phủ về tình hình thực hiện kế hoạch tài chính năm 2025 và dự kiến kế hoạch năm 2026 đối với các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách do Trung ương quản lý, ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Phòng) nêu rõ, phần lớn các quỹ đã được sắp xếp, kiện toàn tổ chức bộ máy, từng bước phát huy vai trò quan trọng trong hỗ trợ an sinh xã hội, bảo vệ môi trường, phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, thúc đẩy chuyển đổi số, cũng như huy động được nhiều nguồn lực xã hội phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Phòng) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Song, từ thực tiễn, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga nhận thấy, hệ thống quỹ này vẫn còn bộc lộ nhiều điểm nghẽn mang tính hệ thống, cả ở phương diện pháp lý, vận hành và hiệu quả sử dụng nguồn lực. Cụ thể là bất cập về pháp lý và xung đột thể chế, hiện nay, nhiều quỹ vẫn chưa có cơ sở pháp lý thống nhất về địa vị pháp lý, cơ chế tài chính, và phương thức hạch toán.

Ngoài ra, còn chậm ban hành văn bản hướng dẫn và quy chế hoạt động, hiệu quả sử dụng vốn còn thấp, nhiều quỹ dư lớn nhưng không hấp thụ được; phối hợp liên ngành thiếu đồng bộ, dữ liệu chưa được kết nối; cơ chế huy động xã hội hóa chưa rõ ràng.

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: Phạm Thắng

Cũng quan tâm đến nội dung này, ĐBQH Thạch Phước Bình (Vĩnh Long) cho biết, theo Báo cáo số 947 ngày 17/10/2025 của Chính phủ, đến cuối năm 2024, cả nước có 22 quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, tổng dư nguồn đạt 1,59 triệu tỷ đồng, dự kiến tăng lên 1,78 triệu tỷ đồng vào năm 2026. “Đây là con số rất lớn, tương đương gần 35% GDP quốc gia, thể hiện quy mô tài chính đáng kể trong hệ thống tài chính công”, đại biểu nêu rõ.

Tuy nhiên, đại biểu Thạch Phước Bình chỉ rõ, việc vận hành các quỹ này còn nhiều bất cập, thể chế pháp lý thiếu thống nhất. Nhiều quỹ hoạt động chưa hiệu quả, thậm chí thua lỗ. Năm 2025 có 7 quỹ âm kết quả tài chính, năm 2026 vẫn còn 6 quỹ âm, trong đó có Quỹ dịch vụ viễn thông công ích Việt Nam âm hơn 4 tỷ đồng.

ĐBQH Thạch Phước Bình (Vĩnh Long) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Mặt khác, các quỹ còn phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước. Một số quỹ có tới 80% đến 100% nguồn thu từ ngân sách. Điều này, theo đại biểu, "không phù hợp với mục tiêu giảm gánh nặng tài khóa".

“Chưa công khai, thiếu kiểm toán độc lập. Nhiều quỹ chưa công bố báo cáo tài chính, chưa chịu kiểm toán toàn diện. Việc công khai thông tin trên cổng thông tin điện tử của Bộ ngành còn nặng tính hình thức, chưa đầy đủ. Điều đó dẫn đến rủi ro phân tán nguồn lực và làm suy giảm niềm tin của xã hội vào tính minh bạch của tài chính công”, đại biểu Thạch Phước Bình nêu rõ.

Các đại biểu dự phiên họp. Ảnh: Lâm Hiển

Thiết lập hệ thống giám sát số hóa liên thông toàn quốc

Để khắc phục những tồn tại nêu trên, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng, cần thống nhất khung pháp lý cho các quỹ tài chính ngoài ngân sách, trong đó, xác định rõ tiêu chí thành lập, cơ chế hoạt động, mô hình quản trị, và quy trình kiểm toán độc lập. Ban hành kịp thời các nghị định, quy chế còn thiếu, ưu tiên các quỹ đang chờ cơ chế vận hành như Quỹ Viễn thông công ích, Quỹ Bảo vệ môi trường, Quỹ Hỗ trợ đầu tư.

Đồng thời, thiết lập hệ thống giám sát số hóa liên thông toàn quốc, công khai định kỳ dữ liệu thu - chi - tồn quỹ - giải ngân trên cổng thông tin của Bộ Tài chính. Rà soát, sắp xếp lại các quỹ hoạt động kém hiệu quả hoặc trùng lặp chức năng; quỹ có mức giải ngân dưới 70% trong hai năm liên tiếp cần trình phương án điều chuyển hoặc hợp nhất.

Các đại biểu dự phiên họp. Ảnh: Quang Khánh

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga cũng đề nghị, mở rộng cơ chế huy động nguồn lực xã hội, nhất là với các quỹ phát triển doanh nghiệp, hợp tác xã, đổi mới sáng tạo và du lịch thông qua hình thức cùng đầu tư, đối ứng và chia sẻ rủi ro có điều kiện.

Đại biểu Thạch Phước Bình cũng cho rằng, cần ban hành luật để quản lý các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách hoặc ít nhất bổ sung một chương riêng trong Luật Ngân sách nhà nước nhằm thống nhất thể chế, quy định rõ tiêu chí thành lập, phạm vi hoạt động, cơ chế kiểm soát, báo cáo và giải thể, kết thúc hoạt động quỹ.

Quang cảnh phiên họp. Ảnh: Quang Khánh

Cùng với đó, tăng cường công khai minh bạch kiểm toán bắt buộc hàng năm, với các quỹ có trên 30% vốn ngân sách phải chịu kiểm toán nhà nước toàn diện; sắp xếp lại hệ thống quỹ theo hướng tinh gọn. Ứng dụng công nghệ số trong giám sát tài chính; xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách kết nối với hệ thống Kho bạc Nhà nước và Kiểm toán Nhà nước để giám sát theo thời gian thực.

“Tăng cường trách nhiệm giải trình trước Quốc hội và cử tri, bởi mỗi đồng quỹ xét đến cùng vẫn là nguồn lực xã hội ủy thác cho nhà nước quản lý. Nếu làm được, chúng ta không chỉ tiết kiệm hàng chục nghìn tỷ đồng thường xuyên mà còn giải phóng nguồn vốn công đang bị đóng băng, góp phần mở rộng dư địa tài khóa cho đầu tư phát triển”, đại biểu Thạch Phước Bình nhấn mạnh.

Việc quản lý và sử dụng hiệu quả các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách là phép thử cho năng lực điều hành tài chính công hiện đại, minh bạch và hiệu quả. Các ĐBQH cho rằng, nếu được vận hành đúng hướng, đây sẽ là nguồn lực bổ sung quan trọng cho phát triển kinh tế xanh, đổi mới sáng tạo và an sinh xã hội, giúp giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước, đồng thời gia tăng niềm tin của Nhân dân vào hiệu quả sử dụng thuế.

Minh Trang