Thông tư 99/2025/TT-BTC: Bước 'chuyển mình' trong mô hình kế toán

TS. Nguyễn Thị Quỳnh Hoa, Trưởng Bộ môn Kế toán tài chính, Khoa Kế toán - Kiểm toán

Không chỉ là bản cập nhật

- Sau hơn một thập kỷ áp dụng Thông tư 200/2014/TT-BTC, bà đánh giá thế nào về sự ra đời của Thông tư 99/2025/TT-BTC thay thế thông tư này?

Được ban hành trong bối cảnh nền kinh tế đang chuyển mình, Thông tư 200/2014/TT-BTC đã hoàn thành sứ mệnh hướng dẫn doanh nghiệp ghi sổ kế toán, lập và trình bày báo cáo tài chính. Tuy vậy, hội nhập quốc tế và chuyển đổi số đòi hỏi các quy định phải được cập nhật, theo hướng nâng cao minh bạch và chuẩn hóa thông tin. Sự ra đời của Thông tư 99/2025/TT-BTC chính là phản ánh nhu cầu cấp thiết cải cách hoạt động quản trị tài chính trong giai đoạn này.

Đáng chú ý, Thông tư 99/2025/TT-BTC mở rộng và làm rõ về đối tượng áp dụng, từ đó tạo cơ chế mở, khuyến khích các doanh nghiệp nhỏ tiếp cận sớm với các chuẩn mực kế toán cao hơn để chuẩn bị cho sự tăng trưởng trong tương lai.

Vậy nên, Thông tư 99/2025/TT-BTC được xem là bước chuyển quan trọng, đặt nền móng cho giai đoạn Việt Nam tiến gần hơn tới hệ thống chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế, thay vì chỉ là một bản cập nhật thông thường đối đối với công tác kế toán, báo cáo tài chính và quản trị doanh nghiệp.

- Bà có thể nói rõ về sự khác biệt trong Thông tư 99/2025/TT-BTC so với Thông tư 200/2014/TT-BTC trước đó?

So Thông tư 200/2014/TT-BTC, điểm khác biệt quan trọng trong Thông tư 99/2025/TT-BTC nằm ở triết lý quản trị từ "tuân thủ hình thức" sang "coi trọng bản chất" và trao quyền chủ động cho doanh nghiệp.

Nói cách khác, thay vì doanh nghiệp buộc phải "điền vào chỗ trống" trên các biểu mẫu như trước, Thông tư 99/2025/TT-BTC cho phép doanh nghiệp tự thiết kế, sửa đổi hệ thống chứng từ, tài khoản và sổ kế toán. Điều kiện duy nhất là doanh nghiệp phải ban hành quy chế hạch toán nội bộ và tự chịu trách nhiệm. Lúc này, Thông tư 99/2025/TT-BTC “biến” kế toán từ người ghi chép đơn thuần trở thành người thiết kế hệ thống thông tin quản trị.

Tuy nhiên, điều này cũng đòi hỏi bộ phận kế toán phải hiểu sâu sắc về bản chất giao dịch để thiết kế quy trình kiểm soát nội bộ phù hợp, thay vì chỉ sao chép các mẫu có sẵn.

Từ đổi mới đến trao quyền

- Có ý kiến cho rằng, với những thay đổi cơ bản về triết lý, tư duy quản trị tài chính như vậy, Thông tư 99/2025/TT-BTC sẽ giải quyết được những vấn đề còn tranh cãi tại Thông tư 200/2014/TT-BTC. Ý kiến của bà như thế nào?

Có thể nói, Thông tư 99/2025/TT-BTC không chỉ chuyển dịch triết lý quản trị tài chính, mà còn thay đổi rất nhiều quy định liên quan đến phân loại, đo lường, ghi nhận và trình bày một số khoản mục chủ yếu trên Báo cáo tài chính. Điều này sẽ tác động đáng kể đến tình hình tài chính và kết quả hoạt động của các doanh nghiệp có liên quan.

Đơn cử, Thông tư 99/2025/TT-BTC hướng giải quyết bài toán lựa chọn tỷ giá hối đoái của Thông tư 200/2014/TT-BTC.

Thông tư 200/2014/TT-BTC quy định hệ thống tỷ giá phức tạp khi tỷ giá mua dùng để đánh giá tài sản, tỷ giá bán dùng cho nợ phải trả. Điều này gây ra gánh nặng hành chính lớn khi kế toán phải liên tục tra cứu hai loại tỷ giá khác nhau cho cùng một thời điểm.

Tới Thông tư 99/2025/TT-BTC đã đơn giản hóa quy trình này bằng việc quy định sử dụng tỷ giá mua bán chuyển khoản trung bình (trung bình cộng giữa tỷ giá mua và bán chuyển khoản) của ngân hàng thương mại nơi doanh nghiệp thường xuyên giao dịch. Việc này sẽ giúp giảm đáng kể thời gian xử lý dữ liệu cho kế toán viên vào thời điểm cuối kỳ.

- Như vậy, Thông tư 99/2025/TT-BTC trao quyền chủ động nhiều hơn cho doanh nghiệp nhưng cũng đặt ra không ít thách thức. Theo bà, đâu là thách thức lớn nhất?

Thực tế với nguồn nhân lực và hạ tầng kỹ thuật hiện nay, thách thức lớn nhất trong việc thực thi các quy định trong Thông tư 99/2025/TT-BTC nằm ở công nghệ, kỹ thuật và con người.

Về công nghệ, các hệ thống phần mềm kế toán ERP thường được lập trình cứng (hard-coded) theo Thông tư 200/2014/TT-BTC. Việc chuyển sang cấu trúc mở của Thông tư 99/2025/TT-BTC đòi hỏi phải cấu hình lại hoặc nâng cấp tốn kém. Về con người, kế toán trưởng không thể chỉ ngồi chờ văn bản hướng dẫn nữa. Họ phải chủ động xây dựng quy chế kiểm soát nội bộ và quy chế hạch toán.

Ở khía cạnh khác, các quy định trong Thông tư 99/2025/TT-BTC đã tiệm cận Chuẩn mực Báo cáo Tài chính quốc tế (IFRS) ở nhiều mặt, song về bản chất vẫn còn khác biệt. Theo đó, Thông tư 99/2025/TT-BTC còn mang tính quy tắc (rule-based) và chủ yếu sử dụng giá gốc (historical cost), trong khi Chuẩn mực Báo cáo Tài chính quốc tế (IFRS dựa trên nguyên tắc (principle-based) và coi trọng giá trị hợp lý (fair value).

Lúc này, Thông tư 99/2025/TT-BTC trở thành bước đệm cần thiết để doanh nghiệp Việt Nam làm quen trước khi hội nhập hoàn toàn với các chuẩn mực tài chính quốc tế.

- Trước cơ hội và thách thức này, bà có thể gợi mở cho các doanh nghiệp cần chuẩn bị những gì cho giai đoạn chuyển đổi sắp tới khi Thông tư 99/2025/TT-BTC chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2026?

Chỉ chưa đầy 1 tháng nữa, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ chính thức áp dụng khi Thông tư 99/2025/TT-BTC trong việc thực hiện chế độ kế toán doanh nghiệp. Đây là khoảng thời gian “vàng” để các doanh nghiệp này lên kế hoạch chuyển đổi và xác định nguồn lực, rà soát hệ thống tài khoản, nâng cấp hệ thống phần mềm kế toán ERP, chuẩn bị tài liệu cần thiết cho thuyết minh và báo cáo, cũng như ban hành quy chế nội bộ làm cơ sở pháp lý cho việc tự thiết kế chứng từ, sổ sách.

Ngoài ra, các doanh nghiệp cần chủ động đào tạo nhân sự, trang bị kiến thức mới cho đội ngũ kế toán, đặc biệt là tư duy "bản chất hơn hình thức" cũng như các điều chỉnh liên quan đến phân loại, đo lường, ghi nhận, trình bày và thuyết minh các khoản mục. Đồng thời, xây dựng lộ trình, phân bổ nguồn lực và trách nhiệm, thực hiện thử nghiệm chuyển đổi hệ thống, sẵn sàng khi thông tư mới có chính thức có hiệu lực.

Sự chuẩn bị kỹ lưỡng của doanh nghiệp, chuyển đổi thành công mô hình kế toán theo Thông tư 99/2025/TT-BTC sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam minh bạch hóa thông tin tài chính, nâng cao tín nhiệm với nhà đầu tư quốc tế và sẵn sàng cho các bước hội nhập sâu rộng hơn trong tương lai.

- Xin cảm ơn bà!

Diệp Anh thực hiện

Diệp Anh