Thúc đẩy kinh tế số thành động lực tăng trưởng mới

Nhận diện điểm nghẽn

Những năm gần đây, các lĩnh vực thương mại điện tử, tài chính số, y tế và giáo dục trực tuyến đều bùng nổ, định hình nền kinh tế dựa trên công nghệ và tri thức. Số liệu Bộ Khoa học và Công nghệ cho thấy, Việt Nam tiếp tục duy trì vị thế quốc gia có tốc độ phát triển kinh tế số nhanh nhất Đông Nam Á trong 3 năm liên tiếp. Với mức tăng trưởng bình quân khoảng 20%/năm, cao gấp ba lần tốc độ tăng trưởng GDP, kinh tế số đang trở thành động lực tăng trưởng quan trọng; trong đó thương mại điện tử đóng vai trò dẫn dắt với quy mô dự kiến vượt 30 tỷ USD vào cuối năm 2025.

Theo PGS-TS. Nguyễn Thường Lạng (Đại học Kinh tế quốc dân), tỷ trọng kinh tế số trong GDP Việt Nam ngày càng được nâng cao, đạt khoảng 17-18% năm 2024 và hướng tới mục tiêu tăng thêm khoảng 50% vào năm 2045.

“Kinh tế số giúp tăng tổng cầu, thúc đẩy tổng cung, nâng cao năng suất lao động và hiệu quả kinh tế với các mô hình kinh doanh mới. Đây là nền tảng quan trọng để chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ dựa vào tài nguyên, lao động giá rẻ, sang dựa trên tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Kinh tế số cũng thúc đẩy khởi nghiệp, giảm rào cản gia nhập thị trường, góp phần nâng cao tài chính toàn diện và giảm bất bình đẳng”, ông Lạng nhấn mạnh.

Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo đang được xác định là một trong những trụ cột quan trọng thúc đẩy tăng trưởng, năng lực cạnh tranh và hội nhập quốc tế. Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị khẳng định, đột phá về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực then chốt để Việt Nam phát triển nhanh, bền vững và toàn diện. Chiến lược quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội số đến năm 2025, định hướng 2030 đặt mục tiêu kinh tế số đóng góp 20% GDP vào năm 2025 và 30% vào năm 2030, với hạ tầng số, công nghệ số và công nghiệp số là trụ cột dẫn dắt.

Chính phủ đặt mục tiêu phấn đấu tăng trưởng GDP từ 10% trở lên. Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng cho hay, nếu GDP tăng 10%, thì khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số có thể đóng góp hơn 5% (đổi mới sáng tạo 2-3%, chuyển đổi số 1-2%, khoa học công nghệ 1%). Tuy nhiên, đầu tư cho R&D ở Việt Nam mới đạt 0,5% GDP, chỉ bằng khoảng 1/3 mức trung bình thế giới.

“Thể chế, cơ chế và chính sách về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số vẫn là ‘điểm nghẽn của các điểm nghẽn’. Nhân lực chất lượng cao còn thiếu, hạ tầng khoa học chưa hiện đại, an toàn mạng đối mặt nhiều thách thức”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng chỉ rõ.

Hoàn thiện nền tảng để kinh tế số cất cánh

Ông Nguyễn Phú Tiến, Phó vụ trưởng Vụ Kinh tế - Xã hội số (Bộ KH&CN), khuyến nghị, cần hoàn thiện cơ chế, chính sách để “cởi trói” cho hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, trong đó có việc triển khai cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) cho công nghệ và mô hình kinh doanh mới.

Theo đó, thể chế phải đi trước, xây dựng hành lang pháp lý minh bạch, thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Việt Nam cần phát triển hạ tầng số nhanh, đồng bộ, hiện đại, an toàn; phổ cập kết nối số toàn dân; xây dựng hạ tầng số công cộng như định danh số, thanh toán số, chữ ký số; thông minh hóa hạ tầng truyền thống trong giao thông, đô thị, năng lượng. Đồng thời, phát triển nền tảng số do Việt Nam làm chủ, hoàn thiện thị trường dữ liệu, chính sách tài sản dữ liệu, thí điểm sàn giao dịch dữ liệu và mở rộng dữ liệu mở.

Tổng giám đốc HSBC Việt Nam Tim Evans cho rằng, khi động lực tăng trưởng truyền thống dần chạm ngưỡng, thì công nghệ, khoa học, sáng tạo trở thành nền tảng then chốt để hướng tới mục tiêu kinh tế số chiếm 30% GDP vào năm 2030. Muốn vậy, cần cải thiện môi trường đầu tư, phát triển hạ tầng và nhân lực công nghệ, cùng hệ sinh thái khởi nghiệp bền vững. Khung pháp lý về bảo vệ dữ liệu, sở hữu trí tuệ, minh bạch thông tin gọi vốn phải được hoàn thiện. Cơ chế ưu đãi thuế hoặc quỹ bảo lãnh tín dụng cho startup giai đoạn đầu sẽ giúp tháo gỡ “nút thắt cổ chai” vốn tồn tại nhiều năm.

Tương tự, TS. Bùi Xuân Minh (Đại học RMIT Việt Nam) nhấn mạnh, vai trò dẫn dắt của Chính phủ trong xây dựng chính sách ưu đãi và hạ tầng kỹ thuật nhằm thúc đẩy đầu tư vào hạ tầng số, đào tạo, giữ chân nhân lực công nghệ, đặc biệt trong lĩnh vực AI, dữ liệu lớn, lập trình hệ thống. Ông cũng cho rằng, Việt Nam nên tập trung vào các lĩnh vực có giá trị gia tăng cao và khả năng thương mại hóa mạnh như fintech, healthtech, edtech, logistics số.

Dưới góc độ doanh nghiệp, ông Phạm Minh Quang, Tổng Giám đốc Dolphin chia sẻ, khu vực tư nhân đang đối mặt thách thức lớn trong thời đại số. Nhà nước cần hoàn thiện hành lang pháp lý về dữ liệu, an ninh mạng, thương mại số; tăng hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa trong chuyển đổi số thông qua tư vấn, đào tạo, ưu đãi tài chính, nền tảng dùng chung và dữ liệu chi phí đầu vào - đầu ra. Hạ tầng số quốc gia (5G/6G, cloud, định danh điện tử, dữ liệu mở) cũng cần được đẩy mạnh.

Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam, ông Tô Hoài Nam nêu thực tế, doanh nghiệp thiếu kinh phí đổi mới sáng tạo, ứng dụng công nghệ cao, cũng như thiếu cơ chế tài chính xanh để đầu tư mô hình bền vững. Ông đề xuất hoàn thiện khung pháp lý cho quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ đầu tư tư nhân (PE), quỹ đổi mới sáng tạo; cho phép hình thành quỹ bảo lãnh tư nhân cho đổi mới sáng tạo, bao gồm bảo lãnh rủi ro công nghệ. Đồng thời mở rộng Quỹ Bảo lãnh tín dụng nhà nước theo mô hình Nhà nước đóng vai trò “người bảo trợ cuối cùng”, chia sẻ rủi ro có mục tiêu, giúp ngân hàng mạnh dạn cho vay, nhưng vẫn bảo đảm kỷ luật tài chính.

Tú Ân