Thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp hiệu quả, an toàn, bền vững

Quang cảnh tọa đàm. (Ảnh: VGP)

Các vị khách mời tham dự Tọa đàm gồm: ông Phan Đức Hiếu, Đại biểu Quốc hội, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội; ông Nguyễn Hoàng Dương, Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính các ngân hàng và các tổ chức tài chính (Bộ Tài chính); chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực; ông Nguyễn Anh Phong, Tổng Giám đốc Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX); bà Nguyễn Ngọc Anh, Tổng Giám đốc Công ty Quản lý Quỹ SSI; TS. Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội.

Vai trò quan trọng trong nền kinh tế

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp có vai trò và vị trí hết sức quan trọng trong nền kinh tế, là kênh huy động vốn hiệu quả trong trung và dài hạn đối với sự phát triển bền vững của doanh nghiệp; đồng thời góp phần đa dạng hóa thị trường tài chính, bảo đảm hài hòa, cân đối cơ cấu thị trường vốn, giảm sự phụ thuộc vốn quá lớn vào kênh tín dụng ngân hàng…

Thời gian qua, các cơ chế, chính sách liên quan đến hoạt động kiểm soát, phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp không ngừng được bổ sung, hoàn thiện theo hướng ngày càng an toàn, lành mạnh và minh bạch, trong đó gần đây nhất, Chính phủ ban hành Nghị định 08/2023/NĐ-CP ngày 5/3/2023 sửa đổi, bổ sung các quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu; chỉ đạo đưa hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ vào vận hành từ ngày 19/7/2023…

Nhờ đó, thị trường trái phiếu doanh nghiệp đã có những phát triển vượt bậc, nhất là về khối lượng phát hành cũng như gia tăng số nhà đầu tư, đóng góp thiết thực cho sự phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội sau đại dịch.

Tuy nhiên, nhìn ở bình diện khác, mặc dù đã được cải thiện, nhưng thị trường trái phiếu doanh nghiệp chưa đạt như kỳ vọng, vẫn bộc lộ những hạn chế, bất cập, trong đó có vấn đề về minh bạch thông tin, việc tuân thủ các quy định pháp luật của doanh nghiệp phát hành trái phiếu; việc thực hiện các cam kết với nhà đầu tư; khả năng hấp thụ vốn của nền kinh tế tiếp tục khó khăn, tình hình thế giới có nhiều bất ổn, thị trường xuất khẩu gặp nhiều khó khăn…

Nhiều vấn đề trong những nội dung này đã được nhấn mạnh tại Công điện 1177/CĐ-TTg về việc tiếp tục thực hiện quyết liệt các giải pháp tăng cường khả năng tiếp cận vốn tín dụng, thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp, bất động sản hiệu quả, an toàn, lành mạnh, bền vững vừa được Thủ tướng Chính phủ ký ban hành ngày 23/11.

Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính các ngân hàng và các tổ chức tài chính (Bộ Tài chính) Nguyễn Hoàng Dương. (Ảnh: VGP)

Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính các ngân hàng và các tổ chức tài chính (Bộ Tài chính) Nguyễn Hoàng Dương cho biết: từ sau các vụ việc trên thị trường tài chính tháng 10/2022, cùng với diễn biến xấu trên thị trường tài chính trong và ngoài nước, thị trường trái phiếu doanh nghiệp bị tác động nặng nề, nhà đầu tư mất niềm tin, doanh nghiệp bị áp lực phải mua lại trái phiếu đã phát hành cũng như không phát hành được trái phiếu mới để huy động nguồn vốn cho sản xuất kinh doanh.

Trong bối cảnh đó, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã có rất nhiều chỉ đạo quyết liệt trong các lĩnh vực có liên quan đến thị trường này, từ việc hoàn thiện khung khổ pháp lý đến duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, cải thiện môi trường sản xuất kinh doanh cũng như các thị trường có liên quan tới thị trường trái phiếu như thị trường bất động sản, thị trường tín dụng, thực hiện các chính sách tài khóa hỗ trợ của Nhà nước.

Trong số các chính sách đó, Bộ Tài chính thấy việc Chính phủ khẩn trương và kịp thời ban hành Nghị định 08, trong đó có chính sách hoãn thực hiện số quy định của Nghị định 65, cũng như chính sách cho phép doanh nghiệp và nhà đầu tư có thể có các cơ chế đàm phán, giãn, hoãn và hoán đổi trái phiếu đã phát hành trên tinh thần rủi ro chia sẻ, lợi ích hài hòa giữa các bên.

Sau khi Chính phủ ban hành Nghị định 08, thị trường đã có những dấu hiệu tích cực hơn, doanh nghiệp đã quay lại phát hành được trái phiếu, quý I hầu như không có đợt phát hành nào nào, từ quý II trở đi, tháng sau khối lượng phát hành đều cao hơn tháng trước. Tới hết tháng 11, có 77 doanh nghiệp phát hành khối lượng khoảng 220.000 tỷ đồng.

Thứ hai, căn cứ các quy định của Nghị định 08, doanh nghiệp và nhà đầu tư trái chủ đã rất nỗ lực thực hiện đàm phán thanh toán trái phiếu đến hạn. Bộ Tài chính theo dõi, có khoảng 40% khối lượng trái phiếu chậm trả của 68 doanh nghiệp thì đến nay đã có phương án đàm phán, tỷ lệ đàm phán thành công tăng từ 16% tháng 2/2023 lên 63% vào tháng 10/2023.

Ngoài ra, những doanh nghiệp bố trí được nguồn lực tài chính đã chủ động mua lại trái phiếu trước khi đến hạn. Cùng với đó, thực hiện các chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính đã phối hợp cùng các bộ, ngành tăng cường kiểm tra giám sát để xử lý các vi phạm trên thị trường nhằm nâng cao tính minh bạch của thị trường; thực hiện công tác tuyên truyền, cảnh báo rủi ro trên thị trường với nhà đầu tư, doanh nghiệp phát hành, tổ chức trung gian tài chính.

Tại cuộc họp giữa Bộ Tài chính và các hiệp hội, thành viên thị trường mới đây, thành viên thị trường đánh giá rất cao các chính sách của Nghị định 08 vừa kịp thời, vừa tạo khung khổ để nhà đầu tư và doanh nghiệp cùng đàm phán, tạo điều kiện cho doanh nghiệp có thêm thời gian tái cơ cấu lại khoản nợ hiện hành của doanh nghiệp.

Về vai trò của thị trường trái phiếu trong thời gian tới, Bộ Tài chính cho rằng, trái phiếu doanh nghiệp là kênh huy động vốn trung và dài hạn rất quan trọng của doanh nghiệp. Thứ hai, việc phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp cũng là để thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước để từng bước phát triển cân bằng giữa thị trường vốn và thị trường tín dụng ngân hàng.

Trong thời gian tới, khi doanh nghiệp cần một lượng vốn lớn để mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh sau khi kinh tế hồi phục, kênh trái phiếu doanh nghiệp càng trở nên quan trọng hơn. Do đó, buổi tọa đàm này cũng góp phần để cơ quan quản lý và các cơ quan có liên quan nhận biết, đánh giá tình hình để có giải pháp phù hợp trong thời gian tới nhằm phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp bền vững, minh bạch, hiệu quả.

Dấu hiệu phục hồi tích cực

Chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực đánh giá, thời gian qua, Quốc hội và Chính phủ đã đề ra các nhóm quyết sách quan trọng:

Thứ nhất, điều hành kinh tế vĩ mô như thế nào, ví dụ bảo đảm tăng trưởng, đặc biệt kiên định với ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, tỷ giá, giảm lãi suất là quan trọng, giúp phục hồi kinh tế khả quan.

Thứ hai, tiếp tục phối hợp chính sách tài khóa tiền tệ chưa từng có, năm nay chính sách tung ra hết.

Thứ ba, triển khai đồng bộ nhiều nhóm chính sách, giải pháp khác nhau. Ví dụ, năm nay tập trung nhiều tháo gỡ bất động sản, trái phiếu, du lịch, y tế, giáo dục, đất đai.

Ông cho rằng, đã có nhiều chính sách đồng bộ tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp và người dân.

Chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực. (Ảnh: VGP)

Riêng về thị trường trái phiếu doanh nghiệp, thời gian qua Chính phủ có 4 nhóm chính sách quyết định phục hồi thị trường này.

Thứ nhất là Nghị định 08 tháo gỡ những cái đang vướng mắc, khó khăn như: Cho phép giãn hoãn, quay vòng... với những điều kiện mới thuận lợi hơn so với trước đây.

Thứ hai, chúng ta đưa vào vận hành hệ thống trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tập trung. Đây là điểm quan trọng làm tăng thanh khoản. Theo thống kê của HNX, đã có khoảng 760 mã trái phiếu doanh nghiệp của khoảng 200 tổ chức phát hành được đưa lên hệ thống này, qua đó tăng thanh khoản cho thị trường, tăng khoảng 20-30 lần so với giai đoạn trước. Điều này rất quan trọng, tăng công khai minh bạch cho thị trường.

Thứ ba, chúng ta đã phát triển một số điều kiện tiến tới thị trường lành mạnh hơn, ví dụ thêm tổ chức xếp hạng tín nhiệm đã bắt đầu vận hành. Đặc biệt, các vụ việc vi phạm trái phiếu doanh nghiệp đã được xử lý quyết liệt vừa qua.

Các chính sách đó dẫn đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp đang phục hồi, số liệu đến nay đã phát hành khoảng 240 nghìn tỷ đồng, trong đó có 220 nghìn tỷ đồng phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, 20 nghìn tỷ đồng phát hành trái phiếu ra công chúng, chỉ giảm 10% so với cùng kỳ năm trước. Tháng sau cao hơn tháng trước, tháng 10 đã phát hành 41 nghìn tỷ đồng, tháng 9 đã phát hành là 29,5 nghìn tỷ đồng, tháng 8 đã phát hành 25 nghìn tỷ đồng. So với cùng kỳ năm trước cũng cao hơn, ví dụ, tháng 11 có khoảng 30 nghìn tỷ đồng, gấp 15 lần so với tháng 11 cùng kỳ năm trước.

Rõ là thị trường phục hồi, tuy còn rào cản, nhưng thị trường đang phục hồi tích cực, niềm tin phục hồi trở lại... Đây là các dấu hiệu giúp thị trường phát triển tốt hơn.

Ông Nguyễn Anh Phong, Tổng Giám đốc Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX). (Ảnh: VGP)

Ông Nguyễn Anh Phong, Tổng Giám đốc Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) cho biết, ngày 19/7/2023, Hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tập trung đầu tiên của Việt Nam đã đi vào hoạt động. Đây là kết quả của sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, Bộ Tài chính và chỉ đạo sát sao của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước.

HNX cùng với Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Việt Nam đã hoàn thiện hệ thống giao dịch và thanh toán cho các trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ. Theo đánh giá, bước đầu hệ thống này đã đạt được kết quả rất đáng ghi nhận.

Ngày 19/7 là ngày đầu tiên đi vào giao dịch, HNX có 19 trái phiếu của 3 doanh nghiệp tham gia đăng ký giao dịch; đến nay đã có 760 trái phiếu của hơn 200 doanh nghiệp đăng ký. Như vậy, khoảng 2/3 các doanh nghiệp cũng như trái phiếu trên thị trường đã được đăng ký trên hệ thống giao dịch tập trung này.

Còn về quy mô giao dịch, đã có những tăng trưởng so với ngày giao dịch đầu tiên, hiện nay, trung bình một phiên của chúng tôi trên 3.000 tỷ đồng. Tổng 5 tháng kể từ khi đi vào giao dịch đến giờ khoảng trên 1,2 nghìn tỷ đồng/phiên. Đây là tín hiệu rất tốt đối với thanh khoản trên thị trường. Điều này cũng góp phần quay ngược tác động lại thị trường phát hành sơ cấp.

Qua quan sát của HNX, rất là mừng hệ thống kể từ ngày đi vào hoạt động đến giờ rất suôn sẻ, qua đó tạo được niềm tin cho nhà đầu tư. Và chúng tôi cũng thấy, kể từ tháng 7 trở lại đây, cùng với tác động của Nghị định số 08/2023/NĐ-CP của Chính phủ thì việc đưa hệ thống tra cứu riêng lẻ này vào hoạt động, các hoạt động phát hành trên thị trường sơ cấp đã quay trở lại tích cực hơn. Thống kê, trong 5 tháng, tính từ tháng 7 đến nay thì số lượng khoảng hơn 180 nghìn tỷ đồng, tức là gấp 5 lần so với 6 tháng đầu năm. Điều này cũng thể hiện chính sách đã đi vào cuộc sống và thị trường có niềm tin trở lại.

Bà Nguyễn Ngọc Anh, Tổng Giám đốc Công ty Quản lý Quỹ SSI. (Ảnh: VGP)

Bà Nguyễn Ngọc Anh, Tổng Giám đốc Công ty Quản lý Quỹ SSI cho biết, thực ra từ cuối năm 2022, toàn bộ các thành viên thị trường có chung một mối quan ngại là liệu rằng đến năm 2023 điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Đến thời điểm này, chúng ta đều có thể nói rằng đã có "hạ cánh mềm" cho sự việc này.

Trước tiên, Bộ Tài chính đã quyết liệt đưa ra Nghị định 08 để có cơ sở pháp lý giúp các bên cùng đàm phán và gia hạn. Thứ hai là việc đưa vào vận hành thị trường trái phiếu riêng lẻ thứ cấp trong một thời gian thật sự nhanh, chưa từng có tiền lệ cũng giúp hỗ trợ rất lớn cho việc xây dựng lại niềm tin của nhà đầu tư và thị trường.

Ở đây, có hai việc đối với vận hành trái phiếu riêng lẻ tập trung. Thứ nhất là tính thanh khoản của thị trường rất quan trọng, thứ hai là tính minh bạch.

Nếu như trước đây, các nhà đầu tư thứ cấp chỉ có thể thông qua hệ thống phân phối, bên môi giới bán hàng để tiếp cận thông tin và thông tin được truyền tải một cách không đầy đủ. Bây giờ, thông qua thị trường trái phiếu tập trung, nhà đầu tư hoàn toàn có quyền và có khả năng tiếp cận được đầy đủ tất cả thông tin mà họ muốn tiếp cận. Như vậy sẽ giảm thiểu rủi ro là các hệ thống phân phối đưa ra những mời chào quá mức hay lời hứa đây là những sản phẩm không rủi ro.

Bà đánh giá, việc vận hành thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ này đóng một vai trò rất quan trọng đem lại tính minh bạch cho thị trường, đặc biệt đối với các nhà đầu tư cá nhân.

Thứ hai là tính thanh khoản của thị trường, nếu trước đây các nhà đầu tư không có một thị trường để giao dịch, mua đi bán lại thì hiện nay họ đã có một thị trường giao dịch điện tử để mua đi bán lại với những điều khoản, điều kiện và cam kết rất rõ ràng trong phụ lục 05, cũng làm cho các nhà đầu tư nâng cao hiểu biết và tăng tính trách nhiệm trong bất kỳ giao dịch nào. Điều đó đối với tất cả những bên tư vấn liên quan đến xây dựng thị trường, tạo lập thị trường cũng như vậy.

Sự điều hành quyết liệt, mạnh mẽ của Chính phủ

Ông Phan Đức Hiếu cho rằng, những kết quả đạt được nêu trên có dấu ấn điều hành quyết liệt mạnh mẽ, quyết đoán của Chính phủ nổi bật so với trước đây. Đặc biệt, với thị trường trái phiếu, sự quyết tâm, quyết liệt thể hiện rõ qua các hành động. Ví dụ, sau khi Nghị định 65 có hiệu lực thi hành khoảng 6 tháng, nhận diện có vấn đề trong bối cảnh vừa qua, Chính phủ đã kịp thời có Nghị định 08. Đây là hành động linh hoạt, quyết đoán.

Hay hơn 1 tuần trước, Thủ tướng Chính phủ đã có Công điện 1177 xác định đúng vấn đề, đưa ra các giải pháp rõ ràng cả 2 chiều: Một là thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp bền vững, hai là xử lý vấn đề còn tồn tại của thị trường.

Ông Phan Đức Hiếu (bên phải), Đại biểu Quốc hội, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội. (Ảnh: VGP)

Có 3 điểm nhấn của Công điện 1177. Thứ nhất, Công điện có cách tiếp cận rất hệ thống, không chỉ giải quyết vấn đề của thị trường trái phiếu, mà cả thị trường liên thông với thị trường trái phiếu. Thứ hai là vấn đề bất động sản, lĩnh vực hấp thụ vốn trái phiếu riêng lẻ. Thứ ba, vấn đề vốn tín dụng liên thông nhau. Có chỉ đạo khơi thông đầu ra, thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh có đầu ra bền vững...

Như vậy, cách tiếp cận toàn diện và đồng bộ. Về thời gian, Công điện có các giải pháp ngắn và dài hạn, ví dụ các vấn đề trái phiếu đã phát hành, hay phát hành mới... Các nhóm giải pháp đầy đủ. Về thể chế, giao Bộ Tài chính rà soát các thể chế hiện hành kể cả Nghị định 08, để cần thiết sửa đổi các quy định của luật pháp

Về thực thi, thời gian qua có nhiều vấn đề, phải tăng cường. Công điện cũng nói chủ động, kịp thời giám sát, phát hiện, thông báo, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và thực thi... Giải pháp toàn diện là thông tin tuyên truyền phổ biến nâng cao nhận thức với thị trường mới nổi. Có thể nói, cách tiếp cận Công điện 1177 được triển khai quyết liệt, quyết tâm, hệ thống, đồng bộ, toàn diện...

Chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực nêu rõ, trong tất cả những nhóm chính sách vừa qua chúng ta vừa chia sẻ và thống nhất, chúng tôi thấy có 2 cái được rất lớn mà có lẽ sau này rút ra bài học kinh nghiệm.

Thứ nhất, với Nghị định 08, đây là quyết sách chưa từng có trong tiền lệ, cho phép giãn, hoãn nợ trái phiếu và cho hoán đổi tiền hàng, tức là cho phép hoán đổi trái phiếu lấy sản phẩm là bất động sản hoặc thứ khác, cái này chưa từng có. Đây là tháo gỡ rất quan trọng cho thị trường bất động sản.

Thứ hai là là tính liên thông giữa thị trường tài chính và bất động sản, tức là song song với Nghị định 08 phải tháo gỡ cả kênh tín dụng, cả kênh thị trường bất động sản. Với hai thị trường này Thủ tướng đã ban hành nhiều công điện, nhiều chỉ thị, nhiều quyết sách trong thời gian vừa qua…

Qua cuộc tọa đàm này, các diễn giả, các nhà nghiên cứu, thực tiễn đã nếu ra vai trò hết sức quan trọng của thị trường trái phiếu doanh nghiệp, nó đóng vai trò hết sức quan trọng cho phát triển kinh tế, là thị trường giúp huy động vốn trung hạn, dài hạn cho doanh nghiệp, bảo đảm thanh khoản cho nền kinh tế, thúc đẩy cạnh tranh cho các doanh nghiệp. Vừa qua, nhìn nhận sự phát triển của thị trường của chúng ta mặc dù mới bắt đầu nhưng có những bước phát triển rất nhanh.

Có một số vướng mắc, một số vi phạm ảnh hưởng đến thị trường, các diễn giả đã đánh giá sự phản ứng của nhà nước rất kịp thời rất cần thiết, một mặt bảo đảm sự thượng tôn pháp luật, mặt khác kịp thời cắt bỏ những khối u để thị trường phát triển lành mạnh. Các thành viên tham gia cuộc tọa đàm cũng nêu ra rất nhiều các giải pháp rất cụ thể.