Tích hợp chương trình, phát huy hiệu quả các nguồn lực giảm nghèo

Những kiến nghị của Kiểm toán nhà nước góp phần vào đổi mới, nâng cao hiệu quả triển khai các Chương trình mục tiêu quốc gia

Đổi mới mô hình quản lý

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, thay vì triển khai hai Chương trình MTQG gồm: xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững như hiện nay, từ năm 2026, cả nước sẽ chỉ còn một Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035, trên cơ sở tích hợp mục tiêu giảm nghèo bền vững và xây dựng nông thôn mới trong khung phát triển bao trùm.

Đây không chỉ là sự sắp xếp về mặt hành chính mà còn là sự khẳng định quan điểm phát triển: giảm nghèo bền vững là mục tiêu cốt lõi, trong khi xây dựng nông thôn mới đóng vai trò khung phát triển bao trùm, tạo không gian để gắn kết tăng trưởng kinh tế nông thôn với nâng cao thu nhập và giảm nghèo đa chiều, bền vững.

Đổi mới tư duy, cách làm, hướng đến giảm nghèo bền vững cho các đối tượng yếu thế. Ảnh: N.Lộc

Chương trình mới bảo đảm lấy người dân làm trung tâm; xây dựng nông thôn hiện đại gắn công nghiệp hóa, đô thị hóa; phát triển đồng bộ kinh tế - xã hội - môi trường; quản trị đa mục tiêu…

Theo đó, Chương trình có lộ trình 10 năm, chia hai giai đoạn (2026-2030, 2031-2035) và áp dụng với đối tượng thụ hưởng gồm hộ nghèo, cận nghèo, hộ mới thoát nghèo, cộng đồng, hợp tác xã và tổ chức liên quan.

Đại diện Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, phạm vi rộng lớn cho thấy quy mô và tính bao trùm của chính sách, đồng thời đòi hỏi một cách tiếp cận đột phá, khắc phục hạn chế tồn tại trong giai đoạn trước như tỷ lệ tái nghèo cao ở một số địa bàn, tiến độ giải ngân chậm, nhận thức chưa đầy đủ của một số cấp ủy, chính quyền hay tình trạng phong trào còn nặng về hình thức...

Đặc biệt, bộ tiêu chí của chương trình MTQG giai đoạn 2026-2030 được thiết kế lại theo ba nhóm xã đặc thù, phù hợp với điều kiện phát triển và đặc điểm địa bàn. Đây là bước chuyển quan trọng từ tư duy “một bộ tiêu chí cho mọi xã” sang cách tiếp cận linh hoạt, căn cứ vào thực tiễn địa bàn. Ngoài chuẩn xã nông thôn mới, chương trình còn thí điểm mô hình “xã nông thôn mới hiện đại” với yêu cầu vượt trội về hạ tầng thông minh, cảnh quan sinh thái, dịch vụ công, văn hóa tiên tiến, đồng thời nghiên cứu bổ sung các chỉ số “hạnh phúc, an sinh, bao trùm” làm căn cứ đánh giá chất lượng phát triển.

Cùng với đó, Chương trình mới sẽ đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong tổ chức thực hiện. Trung ương giữ vai trò xây dựng khung, ban hành quy chuẩn và định mức phân bổ nguồn lực, còn địa phương được trao quyền tự quyết tối đa, từ khâu tổ chức đến lựa chọn giải pháp cụ thể, gắn liền với điều kiện thực tế.

Tránh dàn trải, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực

Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Nguyễn Xuân Cường nhấn mạnh, trong giai đoạn tới, với việc chuyển sang chính quyền địa phương 2 cấp, quy mô xã thay đổi sau khi sáp nhập dẫn đến những yêu cầu khác biệt trong xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững. Do đó, việc tích hợp các chương trình MTQG để đảm bảo đồng bộ, tránh phân tán nguồn lực và nâng cao hiệu quả thực hiện là yêu cầu cấp thiết.

Chung ý kiến, chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy cho rằng, việc lồng ghép này giúp tránh tình trạng dàn trải nguồn lực, đồng thời hướng đến giải pháp thực chất, tập trung vào nhóm đối tượng yếu thế, giúp mang lại cái họ cần, từ đó thúc đẩy giảm nghèo bền vững.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng cũng nhấn mạnh: Việc gộp các chương trình như xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững..., sẽ giúp thống nhất mục tiêu, giải pháp, đồng thời khắc phục tình trạng khó khăn trong phân bổ, giải ngân kinh phí thời gian qua.

Tránh dàn trải, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực dành cho công tác giảm nghèo

Những bất cập trong tổ chức triển khai các chương trình MTQG cũng từng được KTNN chỉ ra qua công tác kiểm toán. Cụ thể, qua kiểm toán năm 2023, KTNN chỉ rõ: Sự phối hợp giữa các Bộ, ngành và giữa các cơ quan Trung ương và địa phương trong quá trình xây dựng cơ chế, chính sách và tổ chức thực hiện còn chưa chặt chẽ dẫn đến một số cơ chế, chính sách chưa đồng bộ, thống nhất giữa các chương trình.

Nhiều địa phương cũng chưa ban hành cơ chế lồng ghép nguồn vốn giữa các chương trình MTQG và các chương trình, dự án khác trên địa bàn theo quy định; chưa lập danh mục chi tiết các dự án thuộc chương trình MTQG.

Cụ thể, đối với Chương trình xây dựng nông thôn mới, tại Khoản 3 Điều 1 Quyết định số 319/QĐ-TTg ngày 08/3/2022 của Thủ tướng Chính phủ quy định “Có ít nhất 01 mô hình thôn thông minh, do UBND cấp tỉnh quy định cụ thể” tuy nhiên Chính phủ, các Bộ, ngành liên quan chưa ban hành các hướng dẫn cụ thể dẫn đến các tỉnh còn lúng túng khi thực hiện xây dựng các tiêu chí và không đồng nhất về số lượng và nội dung các tiêu chí.

Hay đối với Chương trình giảm nghèo bền vững, tại Thông tư số 46/2022/TT-BTC ngày 28/7/2022 của Bộ Tài chính chỉ quy định về định mức chi giáo dục nghề nghiệp cho các đối tượng trên địa bàn tỉnh có huyện nghèo, là chưa bao quát hết đối tượng được quy định tại Quyết định số 90/QĐ-TTg ngày 18/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình, dẫn đến có đối tượng thuộc diện hỗ trợ nhưng trên địa bàn tỉnh không có huyện nghèo sẽ không thực hiện được, từ đó làm giảm hiệu quả triển khai thực hiện chính sách.

Trên cơ sở các tồn tại được chỉ ra, KTNN đã kiến nghị các Bộ, ngành có liên quan kiểm tra, rà soát các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện các chương trình để kịp thời xem xét sửa đổi, điều chỉnh những vướng mắc; các cơ quan, địa phương chấn chỉnh đối với công tác quản lý, sử dụng vốn cho các chương trình, từ đó phát huy hiệu quả của các chính sách.

Có thể nói, những thay đổi về chính sách, với cách làm mới là vô cùng cần thiết để khắc phục những bất cập trong triển khai các chương trình giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới như các cơ quan chức năng, trong đó có KTNN đã chỉ ra.

Trong đó, việc tích hợp chương trình xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững được kỳ vọng sẽ mang đến những chuyển biến mạnh mẽ cho công tác giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới trong thời gian tới, khi các nguồn lực được quản lý, sử dụng hiệu quả hơn.

N.LỘC