Tiêm vắc-xin ngăn ngừa sốt xuất huyết bùng phát mạnh

Tiêm vắc-xin phòng bệnh được xem là giải pháp chủ động, hiệu quả để bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Để đảm bảo hiệu quả và an toàn, người dân cần hiểu rõ về các loại vắc-xin và lưu ý trước, sau khi tiêm.

Vắc-xin sốt xuất huyết có thể gây một số tác dụng phụ nhẹ như sưng, đau, đỏ tại chỗ tiêm, sốt nhẹ, mệt mỏi, đau cơ, đau đầu, thường tự hết sau 1 - 2 ngày.

Hiện nay, có hai loại vắc-xin sốt xuất huyết được cấp phép sử dụng rộng rãi là Qdenga và Dengvaxia. Qdenga do Tập đoàn Takeda (Nhật Bản) phát triển là vắc-xin sống giảm độc lực, bảo vệ trước cả 4 tuýp virus Dengue với hiệu quả phòng ngừa trên 80% và giảm nguy cơ nhập viện đến 90%.

Vắc-xin này phù hợp cho trẻ từ 4 tuổi trở lên và người lớn, đặc biệt hữu ích với người từng mắc sốt xuất huyết nhằm giảm tái nhiễm và biến chứng nặng.

Qdenga đã được triển khai trong các chương trình tiêm chủng cộng đồng ở nhiều quốc gia như Brazil, Argentina và Indonesia. Nghiên cứu và thực tế cho thấy vắc-xin an toàn, không làm tăng mức độ nặng của bệnh hay nguy cơ tử vong.

Từ ngày 20/9 tới đây, trẻ em Việt Nam bắt đầu được tiêm vắc-xin sốt xuất huyết do Takeda phát triển. Lịch tiêm gồm 2 mũi cách nhau 3 tháng, có thể tiêm đồng thời với nhiều vắc-xin khác. Phụ nữ nên hoàn thành tiêm ít nhất 1 tháng trước khi mang thai.

Trong khi đó, Dengvaxia của Sanofi Pasteur (Pháp) là vắc-xin tái tổ hợp đầu tiên trên thế giới, chỉ dành cho người từ 9 đến 45 tuổi (hoặc đến 60 tuổi tùy quốc gia) và chỉ nên tiêm cho người đã từng nhiễm virus Dengue.

Phác đồ gồm 3 liều, cách nhau 6 tháng, mang lại hiệu quả khoảng 60%. Do vậy, xét nghiệm sàng lọc huyết thanh học trước khi tiêm là bắt buộc để đảm bảo an toàn.

Vắc-xin sốt xuất huyết có thể gây một số tác dụng phụ nhẹ như sưng, đau, đỏ tại chỗ tiêm, sốt nhẹ, mệt mỏi, đau cơ, đau đầu, thường tự hết sau 1 - 2 ngày. Một số trường hợp hiếm gặp có thể gặp phản ứng nghiêm trọng như sốc phản vệ, giảm tiểu cầu nặng hoặc viêm tại chỗ tiêm kéo dài.

Do đó, người tiêm cần ở lại cơ sở y tế ít nhất 30 phút sau tiêm để theo dõi và xử trí kịp thời nếu có phản ứng bất thường. Khi có các triệu chứng nhẹ, người bệnh nên nghỉ ngơi, uống nhiều nước, dùng thuốc hạ sốt theo chỉ định và chườm lạnh tại vị trí tiêm.

Nếu xuất hiện sốt cao trên 39°C không hạ, đau đầu dữ dội, phát ban, khó thở, sưng phù mặt hoặc chảy máu bất thường, cần đến cơ sở y tế ngay.

Trước khi tiêm, người dân cần khám sàng lọc kỹ, hoãn tiêm nếu đang sốt cao hoặc có bệnh cấp tính. Người có tiền sử dị ứng với thành phần vắc-xin phải báo bác sỹ. Phụ nữ mang thai hoặc cho con bú cần được tư vấn kỹ lưỡng.

Ngoài ra, tránh dùng thuốc ức chế miễn dịch hoặc corticoid liều cao trước và sau tiêm vì có thể làm giảm hiệu quả vắc-xin. Việc lựa chọn cơ sở tiêm chủng uy tín với đội ngũ y bác sỹ kinh nghiệm, trang thiết bị hiện đại và khả năng xử trí sốc phản vệ cũng rất quan trọng.

Tiêm vắc-xin không chỉ bảo vệ cá nhân mà còn góp phần giảm nguy cơ bùng phát dịch trong cộng đồng. Hiệu quả tiêm chủng phụ thuộc vào việc cung cấp thông tin đầy đủ, tuân thủ hướng dẫn và lựa chọn địa điểm tiêm chủng đáng tin cậy.

Theo PGS-TS. Phạm Quang Thái (Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương), đến giữa năm 2025, Việt Nam ghi nhận hơn 20.000 ca sốt xuất huyết và 5 ca tử vong. Trên thế giới có khoảng 3 triệu ca và 1.000 ca tử vong.

Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ lưu hành cao nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Mặc dù số ca chưa cao so với các năm trước, mùa mưa mới bắt đầu nên nguy cơ tăng nhanh nếu không có biện pháp phòng chống quyết liệt. Số bệnh nhân nhập viện tăng sẽ gây quá tải cho hệ thống y tế, với 20% ca nặng và nguy kịch.

Bài học từ Brazil cho thấy khi số ca mắc vượt 1 - 3 triệu, số tử vong cũng tăng dù hệ thống y tế tốt. Vì vậy, mục tiêu “không có tử vong do sốt xuất huyết” chỉ đạt được khi kiểm soát số ca mắc ngay từ đầu.

Tại Việt Nam, dịch không theo chu kỳ ổn định từ năm 2017, mỗi năm đều có nguy cơ cao, riêng năm 2024 có hơn 140.000 ca mắc. Tình hình năm 2025 phụ thuộc ý thức người dân, hành động chính quyền và khả năng giám sát.

WHO xếp sốt xuất huyết trong 10 gánh nặng y tế toàn cầu với mức khẩn cấp cao nhất. Kiểm soát nguồn lây rất khó do 80% ca mắc không triệu chứng hoặc triệu chứng nhẹ nhưng vẫn có khả năng lây lan.

Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, trọng tâm là phát hiện sớm và điều trị triệu chứng. WHO kêu gọi tăng cường truyền thông, kiểm soát muỗi truyền bệnh, giám sát dịch và tiêm chủng vắc-xin.

Nói thêm về dịch sốt xuất huyết, Ths. Lê Hồng Nga (Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP.HCM) cho biết, dịch không còn theo chu kỳ mà tăng đều hàng năm, đặc biệt cuối năm, và vắc-xin sẽ giúp giảm rõ số ca bệnh. Người dân vẫn cần duy trì các biện pháp phòng chống như dọn dẹp môi trường sống và ngủ màn.

TS. Nguyễn Minh Tuấn (Bệnh viện Nhi đồng 1) cho biết, nhiều trẻ nhập viện đã có biến chứng nặng như sốc, xuất huyết, nguy cơ tử vong cao. Số ca nặng tăng có thể do tuýp virus DEN-2 chiếm ưu thế, cùng với tình trạng trẻ thừa cân, có bệnh nền. Việc sử dụng vắc-xin sẽ giảm gánh nặng bệnh tật, giảm nhập viện và biến chứng, tránh quá tải hệ thống y tế, giúp tập trung nguồn lực điều trị các bệnh khác.

Bác sỹ Bạch Thị Chính (VNVC) cho biết virus Dengue có 4 tuýp huyết thanh khác nhau, một người có thể mắc nhiều lần với các tuýp khác nhau, lần sau có thể nặng hơn lần đầu do miễn dịch tạm thời. Sốt xuất huyết có thể gây biến chứng nguy hiểm như tụt huyết áp, suy tim, suy thận, sốc mất máu, suy đa tạng, xuất huyết não, hôn mê. Giai đoạn dễ trở nặng là khi hết sốt (ngày 3-5).

Trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người có bệnh mãn tính, béo phì có nguy cơ cao hơn. Phụ nữ mang thai còn có nguy cơ suy thai, sinh non, thai chết lưu. Mỗi năm, Việt Nam ghi nhận hàng trăm nghìn ca mắc, hàng chục đến hàng trăm ca tử vong.

D.Ngân